Kreazioaren eta eboluzioaren arteko eztabaida

Wikipedia, Entziklopedia askea
1882ko bineta satirikoa, Darwinen eboluzioaren teoria parodiatzen duena "la formación del mantillo vegetal por la acción de las hombrices"

Kreazioaren eta eboluzioaren arteko eztabaida (bizitzaren jatorriari buruzko eztabaida ere deitua) Lurraren, gizateriaren eta beste bizimodu batzuen jatorriari buruzko eztabaida kultural, politiko eta teologikoa da. Denbora luzez uste izan zen espezie guztiak jainkozko sorkuntzaren produktu finkoak zirela, hori kreazionismoaren arabera, baina XIX. mendearen erdialdetik aurrera hautespen naturalaren bidezko eboluzioa gertaera zientifiko enpiriko gisa ezarri da.

Eztabaida kulturala da, ez zientifikoa: komunitate zientifiko eta akademikoan,[1] eboluzioa egitatetzat hartzen da eta ikuspegi tradizionalari eusteko ahaleginak ia unibertsalki sasizientziatzat hartzen dira.[2][3] Eztabaida aspaldikoa den arren, gaur egun heziketa ona zer den aztertzen du[4][5].

Herrialde kristauen artean, eztabaida argiago ikusten da Estatu Batuetan, non gerra kultural[6] baten parte bezala irudikatua izan daitekeen. Beste komunitate erlijioso batzuetan ere antzeko eztabaidak daude, judaismoaren[7] adar fundamentalistenetan edo islamean[8], adibidez. Europan eta beste leku batzuetan[9], kreazionismoa ez dago hain hedatua (Eliza Katolikoak eta Anglikano Komunikazioak eboluzioa onartzen baitute), eta askoz ere presio gutxiago dago gertakari gisa irakasteko.

Fundamentalismo kristauak gizakien eta beste animalia batzuen arbaso komun baten ebidentziaren aurka egiten du, paleontologiak, genetikak, histologiak eta kladistikak frogatu duten bezala, baita biologia ebolutiboaren, geologiaren, kosmologiaren eta lotutako beste arlo batzuen ondorioetan oinarritutako beste azpidiziplina batzuen aurka ere. Horren ordez, sorkuntzaren Bibliako kontakizuna argudiatzen dute, zientziarekin parekatuz ("sorkuntzaren zientzia").

Eliza katolikoak eboluzioaren existentzia aitortzen du. Frantzisko aita santuak honako hau adierazi du: "Jainkoa ez da izaki jainkotiar bat, ezta azti bat ere, guztiari bizia eman zion sortzailea baizik. Naturaren bilakaera ez da bateraezina sorkuntzaren nozioarekin, eboluzioak eboluzionatzen duten izakiak sortzea eskatzen baitu" . Herentzia genetiko ebolutiboaren arauak, apaiz katoliko batek aurkitu zituen, Gregor Mendel agustindarrak, gaur egun genetika modernoaren sortzaile bezala ezagutzen dena.

2014ko Gallup inkesta baten arabera, "Estatubatuarren % 40k baino gehiagok uste du Jainkoak gizakiak sortu zituela duela 10.000 urte, azken hiru hamarkadetan ez den ia aldatu ideia. Estatubatuarren erdiek uste dute gizakiek eboluzionatu zutela, eta horietatik gehienek uste dute Jainkoak gidatu zuela eboluzio-prozesua. Hala ere, gora egin du Jainkoak esku hartu ez zuela uste dutenen ehunekoak "[erreferentzia behar].

Batzuetan, zientziaren eta erlijioaren arteko desadostasun gisa aurkezten da eztabaida, baina Estatu Batuetako Zientzien Akademia Nazionalak dioen bezala:


« Gaur egun, izendapen erlijioso askok onartzen dute eboluzio biologikoak izaki bizidunen aniztasuna eragin duela lurreko historiaren milaka milioi urteetan zehar. Erlijio jakin baten bilakaera eta dogmak bateragarriak direla aitortzen duten adierazpen asko egin dira. Zientzialari eta teologoek modu adierazgarrian idatzi dute planeta honetako unibertsoaren eta bizitzaren historiaren aurrean duten harriduraz, Jainkoarengan duten fedearen eta eboluzioaren ebidentziaren artean gatazkarik ikusten ez dutela azalduz. Eboluzioa onartzen ez duten erlijio-izendapenak erlijio-testuen interpretazio hertsiki literaletan sinesten dutenak izan ohi dira”.


»

—Zientzien Akademia Nazionala – Zientzia, bilakaera eta sormena [oh 1]


Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kreazio – Eboluzio eztabaida XVIII. mendearen amaieran hasi zen Europan eta Ipar Amerikan, geologiaren interpretazio berriek Lurraren eraketari buruzko hainbat teorien enuntziatura ekarri zutenean, eta fosilen sekuentzia geologikoari esker iraungipenak frogatzeak eboluzioari buruzko lehen ideiak ekarri zituen, bereziki lamarckismoa. Erresuma Batuan, etengabeko aldaketaren ideia hauek, hasieran, existitzen zen ordena sozial "finkoaren" aurkako mehatxutzat hartu ziren, eta bai estatuak bai elizak zapaldu egin zituzten[10]. Baldintzak pixkanaka leundu egin ziren eta, 1844an, Robert Chambersen "Sorkuntzaren Historia Naturalaren aztarnak" liburu eztabaidagarriak espezieen transmutazio baten ideia zabaldu zuen. Elite zientifikoak, teoria hauek arbuiatu zituen mespretxuz, eta Ingalaterrako Elizak amorruz erantzun zuen, baina unitario, laukote eta baptista asko, estatu konfesionalean erlijioak zituen pribilegioen aurka zeuden taldeak, Jainkoaren ideiaren alde agertu ziren lege hauen bidez jardunez[11][12].

Kreazionismoaren zientzia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kreazioaren zientzia edo kreazionismo zientifikoa kreazionismoaren adar bat da, hizkuntza bibliko espliziturik gabe aurkeztua, baina Genesiaren sorkuntzaren narrazioan oinarritutako sorkuntza bereziak eta dilubioaren geologiak zientzia bezala balioa dutela baieztatuz. Kreazionistek, honek, gertaera eta teoria zientifiko ugari eta geologia, kosmologia, eboluzio biologikoa, arkeologia, historia eta hizkuntzalaritzaren paradigmak ezeztatzen edo berrazaltzen dituela diote. Hala ere, komunitate zientifikoan adostasun ikaragarria dago kreazionismo zientifikoa zientzia ez kontsideratzearen inguruan, laguntza enpirikorik ez duelako, ez baitu hipotesi saiatzailerik proposatzen eta historia naturala zientifikoki egiaztatu ezin diren naturaz gaindiko kausen terminoetan deskribatzea erabakitzen baitu. Epaitegiek, askotan Estatu Batuetakoak, gaia eskola publikoetan irakasteko eztabaida sortu zen tokikoak, kreazioaren zientzia ikuspegi erlijiosoa dela ebatzi dute, ez zientifikoa. Historialariek, zientziaren filosofoek eta eszeptikoek Biblia gertaera zientifiko gisa aurkezteko sasi-saiakera gisa deskribatzen dute. Biologo profesionalek kreazioaren zientzia kritikatu dute, antiakademikoa delako eta iruzur engainagarria eta desonestoa, ondorio oso kaltegarriekin.

1960ko hamarkadan hasi zen Estatu Batuetan, Bibliako hutsezintasuna frogatzeko eta eboluzioaren froga zientifikoak deuseztatzeko ahalegin fundamentalista kristau gisa. Ordutik, garapen handia lortu du Estatu Batuetan, eta mundu osoan adarkadurak dituzten zientziaren ministerioak sortuz hedatu da. Sorkuntzaren zientziaren oinarriak honako hauek dira: "Ex nihilo sorkuntzan" sinestea (ezerezetik), Lurra azken 10.000 urteetan sortua izan zelaren ustea eta gizakia eta gainerako bizimoduak mota baraminologiko ezberdinetatik sortuak izan zirenaren ustea, taxonomia kreazionistaren kontzeptu bat.

Biologoek biologiaren printzipio definitzaile gisa eboluzioan zuten konfiantza handitzen zen bitartean[13],[14] Amerikan, eskrituren interpretazio gero eta literalagoa egiten zuten elizetako kideen kopurua ere hazi zen, eta, horietatik, nabarmenenak, Hegoaldeko Konbentzio Baptista eta Missouriko Sinodo Eliza luteranoa[15] izan ziren. Bere hazkundeari eta finantza onbideratuei esker, eliza hauek, mezu kreazionista aldarrikatzeko, euren ikastetxe, fakultate, argitaletxe eta komunikabideekin parekatu ziren[16].

1961ean, kreazionismoaren lehen liburu garrantzitsua argitaratu zen, The Genesis Flood: The Biblical Record and Its Scientific Implications, John C. Whitcomb eta Henry M. Morrisena. Bertan, egileek, sorkuntzak, literalki, 6 egun iraun zuela argudiatzen dute, gizakiak, uneren batean, dinosauroekin bizi izan zirela eta Jainkoak, bizitza "mota" bakoitza banaka sortu zuela[17][18]. Liburu honi esker, Morris hizlari ospetsu bihurtu zen eta eboluzioaren aurkako ideiak zabaltzeari ekin zion, unibertsitate, eskola eta elizetan hitzaldiak emanez. Creation Science Research Center ("Kreazioaren Zientziaren Ikerketa Zentroa", CSRC) kreazioa sustatzen zuten biologia testuliburuak argitaratzen hasi zen[19]. Bere garaian, CSRC sentsazionalismoaren eta ikuspuntu intelektualago baten artean banatuta geratu zen, eta Morrisek Institute for Creation Research (Kreazioaren Ikerketarako Institutua) sortu zuen, zientzialariek kudeatuko zutela aginduz[20]. Morrisek eta dilubiar geologiaren defendatzaileek "kreazionismo zientifikoa" eta "sorkuntzaren zientzia" terminoak hartu zituzten[21]. Dilubiar geologiak "kreazionismoaren etiketa generikoa bere ikuspuntu hiperliteraletarako" hartu zuen[22][23].

Zientziaren eta erlijioaren fusioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kreazionistek, "Eboluzioa erlijio bat dela, ez zientzia bat"[24] argudiatzen dute, Biologoek kreazionistekin eztabaidan ari direnean eskatzen duten izaera zientifikoa murrizteko, eta horrela, zientziaren (eboluzioa) eta erlijioaren (kreazionismoa) arteko eztabaida dela ukatzeko,bi sinesmen erlijiosoren arteko polemika batera murriztuz, edo, are gehiago, eboluzioa gai erlijioso bat dela mantenduz, diseinu adimentsua ez den bitartean[25]. Eboluzioari aurre egiten diotenak beren aldekoei buruzkoak izan ohi dira, eboluzionista edo darwinista[24] gisa.

Hau, orokorrean, analogiaz argudiatzen da, eboluzioak eta erlijioak amankomuneko puntuak dituztela argudiatuz, eta, beraz, eboluzioa erlijio bat da. Analogia hauen adibideak, eboluzioa, fedean oinarritzen dela da, eboluzioaren aldekoek, Darwin profeta bat balitz bezala erreberentziatzen dutela, eta, dogmatikoki[26], aukera alternatibo oro arbuiatzen dutela, argudio hauek, azken urteotan, mugimendu neokreazionista, erlijiotik aldendu izanaren ondorioz, erlijioaren aurkako analogia bat erabiltzeko arrazoiak emanez.[27]

Erantzun gisa, eboluzioaren aldekoek argudiatzen dute ezein baieztapen zientifiko — Darwinenak barne — ez dela sakrosantutzat hartzen, urteetan zehar zientziak baztertu edo berrikusi dituen Darwinen teoriaren alderdiek erakusten duten bezala, neodarwinismoa osatzeko lehenik eta ondoren eboluzioaren teoria sintetiko modernoa.[28]

Erlijioarekin zerikusia dituzten gaiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erlijioa eta zientzialari historikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kreazionistek, sarri, kristautasuna eta Biblian hitzez hitz sinestea, zientziaren aurrerapenaren funtsezko elementuak edo zuzenean erantzuleak direla argudiatzen dute. Helburu horrekin, Henry M. Morris Institute for Creation Research-en sortzaileak dio Galileo Galilei astronomo eta filosofoak, James Clerk Maxwell matematikari eta fisikari teorikoak, Blaise Pascal matematikari eta filosofoak, Gregor Mendel monje eta genetistak eta Isaac Newton fisikariak sorkuntzan sinesten zuten Bibliak kontatzen duen bezala.

Argumentazio ildo honek eboluzioaren teoria proposatu zenean jada bizi ez ziren zientzialariengana edo teoria horrekin zerikusirik ez zuten beste batzuengana jo ohi du. Kreazionismoaren aurkariek engainagarritzat jotzen dituzte baieztapen horiek[29].

Zientzialari askok hasierako lanak egin zituzten eboluzioaren mekanismoei buruz. Adibidez, eboluzioaren sintesi modernoak Darwinen eboluzioaren teoria eta Mendelen herentzia genetikoari buruzko teoriak konbinatzen ditu. XIX. mendearen amaieran zientzialariek espeziazioa eboluzio biologiko motaren bati egozten zioten arren, XX. mendearen erdialdera arte ez ziren eboluzioaren teoriak sintesi moderno gisa egonkortu. Theodosius Dobzhansky-k genetista eta biologo ebolutiboak, sintesi modernoaren aitatzat hartzen dena, "Biologian ezerk ez du zentzurik eboluzioaren argitan ez bada" esan zuen, eta ez zuen inolako gatazkarik ikusten eboluzioaren eta bere sinesmen erlijiosoen artean[30]. Hala ere, kreazionistek erabiltzen dituzten zientzialari historikoetako batzuek gaur egun aztertzen ez diren gaiak aztertzen zituzten. Adibidez, Louis Pasteurrek, biogenesiarekin, bat-bateko kreazioaren teoriari aurka egiten zion, kreazionista batzuek, eboluzio molekularraren eta abiogenesiaren kritika bezala deskribatzen duten jarrera. Pasteurrek onartzen zuen Lurrak milioika urte zituela eta nolabaiteko eboluzioa gertatu zela.

Erlijioaren eta zientziaren arteko harremana ez zen termino antagonikoetan deskribatu XIX. mendearen amaierara arte, eta ordutik aurrera ere, zientzialari eboluzionistentzat bi joerak adiskidetu daitezkeenaren adibide asko egon dira. Zientzialari historiko ugarik liburuak idatzi dituzte beren ikasketak erlijio-sinesmenek eragindako betebehar espiritual gisa azaltzeko. Hala ere, fede-lanbide horiek ezin izan zituzten saihestu oso erlijiosoak ziren pertsona batzuen kritika dogmatikoak.

Estatu Batuetatik kanpo[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eztabaida nagusia Estatu Batuetan izan bada ere, beste herrialde batzuetara ere zabaldu da:

Giza eboluzioari buruzko iritzia hainbat herrialdetan (2008)

Europa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Europarrek amerikarren gai gisa ikusten dute kreazio-eboluzio eztabaida. Baina azken urteotan, eztabaida hori Europako herrialde batzuetan gertatu da, besteak beste, Alemanian, Erresuma Batuan, Italian, Herbehereetan, Polonian, Turkian eta Serbian[31][32][33].

Espainian, gai hori behin betiko amaitu zen giro katolikoetan, 1966an Kristau Egileen Liburutegiak La evolución liburua argitaratu ondoren. Crusafont, Meléndez eta Aguirrek koordinatutako lan kolektiboa da, non ospe handiko aditu ugarik jarrera neodarwinistak erakusten zituzten[34].

2007ko irailaren 17an, Europako Kontseiluko Biltzar parlamentarioko Kultura, Zientzia eta Hezkuntza Batzordeak txosten bat argitaratu zuen estatubatuarretan inspiratutako talde kreazionistek Europako eskoletan kreazionismoa sustatzeko egindako ahaleginari buruz. Txostenak ondorengoa dio: "Kontuz ez bagabiltza, kreazionismoa giza eskubideen aurkako mehatxu bihur liteke, Europako Kontseiluaren kezka nagusia, eboluzioaren teoriaren eta bere defendatzaileen aurkako gerra, askotan, muturreko erlijioso moduan sortzen da, eskuin muturreko mugimendu politikoekin estu-estu bat eginda, kreazionismo hertsiaren defendatzaile batzuek demokraziaren ordez teokrazia ezarri nahi dute". Europako Kontseiluak ukatu zuen kreazionismoa.

Australia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1980ko hamarkadan, Queenslandeko estatu-gobernuak, Joh Bjelke-Petersen buru zela, bigarren hezkuntzan[35] kreazionismoaren irakaskuntza baimendu zuen 2010ean, estatu horretako gobernuak kreazionismoa sartu zuen hezkuntza-programan Antzinako Historia irakasgaiaren barruan, non bere jatorria eta izaera eztabaida garrantzitsutzat hartzen diren[36]. Hizlari estatubatuar batzuek hitzaldi publikoak eman dituzte Australiako unibertsitateetako areto alokatuetan[37].

Herrialde judutarrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Azken urteotan, eztabaidak garrantzia hartu du herrialde islamiarretan. Gaur egun, Egipton, eskolen hezkuntza programaren barruan dago eboluzioa, eta Saudi Arabiak eta Sudanek debekatu egin dute irakaskuntza. Sormenaren zientziak ere sustapen handia izan du Turkian eta Europa Mendebaldeko etorkinen komunitateetan, Harun Yahyaren lanari esker batez ere. Iranen, xiiten Islamaren praktikak ez ditu Koranaren idatziak Saudi Arabiako wahabismoa bezain literalki hartzen, eta xiiten aditu irandar asko, horien artean Irango Iraultzarekin lotura estua dutenak, ez daude ideia ebolutiboen aurka orokorrean, eta ez dute uste eboluzioa nahitaez islamarekin bateraezina denik. Lehen hezkuntzako 5. gradutik aurrera, Irango ikasleek eboluzioa bakarrik ikasten dute, eta geologoek eta zientzialariek, oro har, ezagutza zientifikoaren ahots baimendu bakarrak estimatzen dituzte.

Oharrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ NAS 2008, p. 12

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ Skoog, Gerald. (2007). «An NSTA Evolution Q&A» www.nsta.org (National Science Teachers Association) (Noiz kontsultatua: 2021-03-24).
  2. ↑ «IAP Statement on the teaching of evolution» Resonance 11 (11): 93–95. 2006-11  doi:10.1007/bf02834478. ISSN 0971-8044. (Noiz kontsultatua: 2021-03-25).
  3. ↑ ., .. (2010-08-31). «--------------- A cuatro id., en sesion del 20 de diciembre.» Anales de la Universidad de Chile 0 (0)  doi:10.5354/0365-7779.1862.2995. ISSN 0365-7779. (Noiz kontsultatua: 2021-03-25).
  4. ↑ Hewlett, Martinez; Peters, Ted. (2006-01). «Who Sets the Evolution Agenda?» Theology and Science 4 (1): 1–3.  doi:10.1080/14746700500501825. ISSN 1474-6700. (Noiz kontsultatua: 2021-03-25).
  5. ↑ «Núm. 20 (2019): agosto - diciembre. Número Especial» Revista Iberoamericana de Estudios Municipales 2019-08-29  doi:10.32457/riem.vi20. ISSN 0719-1790. (Noiz kontsultatua: 2021-03-25).
  6. ↑ «Del Por Qué Considero Que La Filosofía De La Ciencia Social Constituye Una Parada Obligada En El Acontecer De La Teoría Social Desde Una Perspectiva Sociológica» Proceedings of the XXII World Congress of Philosophy (Philosophy Documentation Center): 419–427. 2008 ISBN 978-1-889680-92-7. (Noiz kontsultatua: 2021-03-25).
  7. ↑ Jewish tradition and the challenge of Darwinism. University of Chicago Press 2006 ISBN 978-0-226-09301-7. PMC 309761915. (Noiz kontsultatua: 2021-03-25).
  8. ↑ Cantor, Geoffrey; Swetlitz, Marc. (2006). Jewish Tradition and the Challenge of Darwinism. University of Chicago Press ISBN 978-0-226-09277-5. (Noiz kontsultatua: 2021-03-25).
  9. ↑ Curry, A.. (2009-02-27). «EVOLUTION: Creationist Beliefs Persist in Europe» Science 323 (5918): 1159–1159.  doi:10.1126/science.323.5918.1159. ISSN 0036-8075. (Noiz kontsultatua: 2021-03-25).
  10. ↑ Desmond y Moore. (1991)., 34-35 or..
  11. ↑ van Wyhe, John. (2014-07). Charles Darwin in Cambridge. WORLD SCIENTIFIC ISBN 978-981-4583-96-1. (Noiz kontsultatua: 2021-03-25).
  12. ↑ Desmond y Moore. (1991)., 321-323, 503-505 or..
  13. ↑ Larson. (2004)., 248, 250 or..
  14. ↑ Dobzhansky, Theodosius. (1973-03-01). «Nothing in Biology Makes Sense except in the Light of Evolution» The American Biology Teacher 35 (3): 125–129.  doi:10.2307/4444260. ISSN 0002-7685. (Noiz kontsultatua: 2021-03-25).
  15. ↑ Larson. (2004)., 251 or..
  16. ↑ Larson. (2004)., 252 or..
  17. ↑ Larson. (2004)., 255 or..
  18. ↑ Numbers. (1992)., xi, 200-208 or..
  19. ↑ Numbers. (1992)., 284-285 or..
  20. ↑ Numbers. (1992)., 284-286 or..
  21. ↑ Larson. (2004)., 255-256 or..
  22. ↑ Larson. (2004)., 254-255 or..
  23. ↑ Numbers. (1998)., 5-6 or..
  24. ↑ a b Ham. (1987)..
  25. ↑ Dembski. (1998)..
  26. ↑ Morris. (1974)..
  27. ↑ Scott. (2005)..
  28. ↑ Kutschera, Ulrich; Niklas, KarlJ.. (2004-03-17). «The modern theory of biological evolution: an expanded synthesis» Naturwissenschaften 91 (6)  doi:10.1007/s00114-004-0515-y. ISSN 0028-1042. (Noiz kontsultatua: 2021-03-25).
  29. ↑ «Scientist dissociates himself from creationist claims» New Scientist 196 (2628): 4. 2007-11  doi:10.1016/s0262-4079(07)62745-6. ISSN 0262-4079. (Noiz kontsultatua: 2021-03-25).
  30. ↑ AYALA, FRANCISCO J.. (1977-01). «“Nothing in biology makes sense except in the light of evolution”» Journal of Heredity 68 (1): 3–10.  doi:10.1093/oxfordjournals.jhered.a108767. ISSN 1465-7333. (Noiz kontsultatua: 2021-03-25).
  31. ↑ Highfield, Roger. (2007). ISBN «Creationists rewrite natural history»..
  32. ↑ Blancke, Stefaan. (2010-11-14). «CREATIONISM IN THE NETHERLANDS» Zygon® 45 (4): 791–816.  doi:10.1111/j.1467-9744.2010.01134.x. ISSN 0591-2385. (Noiz kontsultatua: 2021-03-25).
  33. ↑ Blancke, Steefan. ISBN «Creationism in the Netherlands»..
  34. ↑ Sanz, J.L. (2006). ISBN «Algunos conceptos básicos en el pasado y presente de la paleontología evolutiva española»..
  35. ↑ Numbers. (1998)..
  36. ↑ Hennessy, Carly. ISBN «Creationism to be taught in Queensland classrooms»..
  37. ↑ Plimer. (1994)..

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Kreazioaren_eta_eboluzioaren_arteko_eztabaida&oldid=8776144"(e)tik eskuratuta