Laba-lanpara

Laba-lanpara
novelty item (en) , Luminaria, kinetic sculpture (en) eta decorative object (en)
Irudi gehiago
Fabrikazioa
Diseinatzailea	Edward Craven Walker (en)

Laba-lanpara Edward Craven-Walker-ek, Mathmos argiztapen enpresa espezializatuaren sortzaileak, 1963an asmatu zuen diseinu apaingarri bat da. Ausaz eratutako argizari-tanten jario leunak laba-jarioa iradokitzen du. Ez da gomendagarria laba-lanpara zortzi edo bederatzi ordu baino gehiago piztuta uztea, plastikozko materiala izanik, urtu daitekeelako.

Historia

Edward Craven-Walker ingelesak laba-lanpararen lehen modeloa sortu zuen 1963an . Hasieran "Astrolight" edo "Astro Lanpara" ezizena zuen. 1965ean Hanburgoko azoka batean aurkeztu zen, non Adolph Wertheimer enpresariak tramankuluarekiko interesa erakutsi zuen. Wertheimerrek eta bere kide Hy Spector-ek Amerikerako eskubideak erosi zituzten eta "Lava Lite®" gisa ekoizten hasi ziren "Haggerty Enterprises" izeneko korporazio baten bidez eta "Lava World International" izenarekin.

1960ko eta 1970eko hamarkadetako gazteek oso harrera ona egin zioten, batez ere hippie eta azpikultura alternatiboetan. Gaur egun, azoka txikietan eta opari-dendetan aurki daitezke.

Funtzionamendua

Lanpara elektriko bat|argiztapen-bonbilla, ura duen beirazko botila bat (gardena edo kolorezkoa), argizari zeharrargia, metalezko alanbrezko bobina bat eta gainean jartzen den metalezko kono txiki bat ditu. Kablea eta bonbilla metalezko oinarrian ezkutatuta daude, eta bertan botila (beira zatia) jartzen da, eta berotuz jarduten dute.

Lanparak funtziona dezan, argizaria ura baino apur bat lodiagoa izan behar da giro-tenperaturan, eta zertxobait gutxiago lodia tenperatura altuagoetan, argizaria ura baino gehiago zabaltzen baita berotzean. Urtutako argizaria eta ura nahasi ezin diren bi likido izanik, biak bereizten dira.

Bonbillak (bero iturria) ontziaren oinarria berotzen du, baina ez argizaria beroa hozten, uzkurtzen den goiko aldea, eta bere dentsitatea handitzen doan heinean ontziaren behealdera erortzen da, berriro berotu eta igotzen den, zikloa itxiz. Goiko eta beheko arteko bero-aldea gradu gutxikoa da. Argizari arrunta ura baino askoz lodi gutxiagoa da, eta uraren gainean flotatuko luke edozein tenperaturatan. Uraren dentsitate oso hurbileko argizaria lortzeko, argizaria tetrakloroetilenoarekin nahasten da, ura baino dentsoagoa den likidoa, urarekin nahastezina baina urtutako argizaria edozein proportziotan nahaskorra da.

Tetrakloroetilenoa lehorrean garbiketa-garbigailuetan erabili ohi den likidoa da. Dentsitate oso antzekoa duten bi likido nahasezinen hainbat konbinazio erabil daitezke, baina alkohola edo trementina-esentzia bezalako likidoak erabiltzeak sute arrisku handia dakar lanpara hausten bada, bonbilla beroaren ondorioz.

Beheko metalezko erroiluak argizari-tanta indibidualen kopurua murrizten laguntzen du, erortzen diren tantak hondoan urtutako argizaria masa bakar batean aglomeratzen direlarik. Argizari-tanta igotzen eta erortzen den zikloak jarraitzen du ontziaren behealdea beroa eta goikoa zertxobait hozten den bitartean. Laba-lanparak funtzionatzeko tenperaturak askotarikoak dira, baina normalean 60 °C (140 °F) ingurukoak dira. Kanpoko tenperaturak argizari-tanten tamainan eta kantitatean eragiten du. Esaterako, udan asko eta txikiak sortuko dira, neguan, berriz, luzeagoa izango da eratzeko denbora eta gutxi eta handiagoak izango dira. Gehiegizko edo nahikoa potentzia duen bonbilla bat erabiltzen bada, "laba" ez da zirkulatzen, dena goian edo behean izanik. Argizariaren eta olioaren kolorea aldakorra da eta hainbat konbinaziotan aurki daiteke.

Kanpo estekak

• (Gaztelaniaz) Nola sortu zure laba-lanpara

• Datuak: Q839679
• Multimedia: Lava lamps / Q839679