Melanomamelanina duten zelulek osatutako tumoreen izen orokorra da. Epidermisean edo dermisean ateratzen dira eta onak edo gaiztoak izan daitezke. Tumore ilunak dira, eta gorputzeko beste ehun batzuetan sortutako tumore ilunei ere melanoma esaten zaie.[1]
Melanomaren 160.000 kasu berri inguru diagnostikatzen dira urtero mundu osoan, eta ohikoagoa da klima eguzkitsua duten eskualdeetan bizi diren gizon eta azal zuriko pertsonetan.[2]Munduko Osasun Erakundearen (MOE) txosten baten arabera, urtero 48.000 pertsona inguru hiltzen dira melanomaren eraginez.[3] Kalkuluen arabera, melanoma gaiztoak azaleko minbiziarekin lotutako heriotzen % 75 eragiten du.[4] Datu horiek, ordea, gorantz doaz azken urteetan. 2020. urteko datuen arabera, munduan 325.000 mila kasu berri diagnostikatu ziren eta 57.000 heriotza egon ziren. Gainera, 2020ko tasak egonkor mantentzen badira, uste da melanomaren mundu-karga 510.000 kasu berri izatera igoko dela, eta 96.000 heriotza eragingo dituela 2040rako.[5]
Eusko Jaurlaritzako Osasun sailak 2023ko otsailean argitaratutako "Minbizia Euskal Autonomia Erkidegoan 2001-2021" txostenaren arabera, 2013-2017 urte tartean, melanomaren intzidentzia gizonen kasuan 800 kasukoa izan da eta, emakumeen kasuan, aldiz, 901 kasukoa. Gainera, intzidentzia-tasa, hurrenez hurren, % 2,5 eta % 1,8 igo da gizonezkoetan eta emakumezkoetan 2001 eta 2017. urteen artean. Bestalde, bost urteko prebalentzia (2012-2016) 622 kasukoa izan da gizonetan eta 767 kasukoa emakumeetan. [6]
Oro har, pertsona batek melanoma pairatzeko duen arriskua bi faktoreren araberakoa da: alde batetik, faktore intrintsekoen araberakoa eta, bestetik, ingurumeneko faktoreen araberakoa. Hala, faktore intrintsekoek familiaren historia eta oinordetzan hartutako genotipoa hartzen dituzte barne; eta, ingurumen- edo kanpo-faktorerik garrantzitsuena, berriz, eguzki-argiarekiko esposizioa da.[7]
Azterketa epidemiologikoek iradokitzen dutenez, argi ultramoretik (UVA[8] eta UVB) datorren erradiazioarekiko esposizioa da melanomaren agerpenaren arrazoi nagusietako bat.
Horrez gain, autobrontzeatzeko oheen UV erradiazioak melanoma izateko arriskua ere areagotzen du. [9] Minbizia Ikertzeko Nazioarteko Agentziak egiaztatu du beltzarantzeko oheak "minbizi-eragileak" direla gizakientzat, eta hogeita hamar urte bete baino lehen beltzarantzeko gailuak erabiltzen hasten diren pertsonek melanoma garatzeko % 75 aukera gehiago dituztela. [10] Bestalde, hegazkinetan lan egiten dutenek ere arrisku handiagoa dutela dirudi, UVrekiko esposizio handiagoaren ondorio direla uste baita.[11]
Familietan sarri gertatzen diren zenbait mutazio arrarok melanomarekiko sentiberatasuna asko areagotzen dute.[12]
Familia melanoma genetikoki heterogeneoa da[13], eta locia 1p, 9p eta 12q kromosometako besoetan du. Gertakari genetiko ugari melanomaren patogenesiarekin erlazionatu dira (gaixotasunen garapena).[14] Tumore anizkoitzaren 1. ezabatzailearen (CDKN2A/MTS1) geneak p16INK4a kodetzen du – ziklinen menpeko proteinen kinasen(CDK) pisu molekular txikiko proteina inhibitzailea.[15] Familiako melanoma anizkoitz atipikoaren sindromea autosomikoki transmititzen da, dominanteki zehazki, eta batez ere CDKN2A mutazioekin erlazionaturik dago. [16]
Beste mutazio batzuek arrisku txikiagoa ematen dute, baina ohikoagoak dira populazioan. Esate baterako, MC1R genean mutazoak oso ohikoak dira (ilegorri guztien dute kopia mutatu bat), eta MC1R genean mutazioak dituzten pertsonek zahartzaroan melanoma garatzeko aukera handiagoak dituzte. [17]
Laburbilduz, honako geneetan gertatzen diren mutazioek melanomarekiko sentiberatasuna areagotzen dute:
CDKN2A: melanomarekin lotuta dago eta, kasu batzuetan, pankreako minbiziarekin.
CDK4: melanomekin lotua (gene honetan mutazioak aurkitzea arraroagoa da).
M1CR: larruazaleko pigmentazioarekin lotuta, haren mutazioak arrisku-faktoreak dira eta arriskua handitzen dute CDKN2An mutazioak dituzten pertsonengan. [18]
Melanomaren seinalerik garrantzitsuena larruazalean dagoen orbain berriren bat izaten da edo tamainaz, formaz edo kolorez aldatu den bat. Horiez gain, besteak bezalakoa ez den ilargi bat ere seinale garrantzitsua izan daiteke.
ABCDE araua melanomaren ohiko seinaleak identifikatzeko metodo bat da.
A.Asimetria. Ilargiaren forma ez da homogeneoa, irregularra da.
B. Ertza. Ertza irregularra, gaizki definitua edo izurtua du.
C. Kolorea. Ilargiak ez du kolore bera, alde batetik bestera aldatzen baita.
D. Diametroa. 6 milimetrotik gorakoa bada.
E. Eboluzioa. Ilargiren batek kolorean, tamainan edo ertzetan progresio azkarra duela antzematen badugu. [19][20]
Erradiazioak zelulen DNA kaltetzen du, oro har, timinaren dimerizazio bat izan ohi dena, eta zelula barruko makineriak konpondu ez badu, zelula-geneetan mutazioa sortzen du.
Pazienteen melanoma metastasikoen laginen genomarensekuentziazio masiboari esker, hainbat mutazio detektatu ahal izan dira, ez bakarrik mutazio puntualak (batez ere C->T trantsizioak), baita berrantolatze kromosomikoak ere (ezabapenak, anplifikazioak, translokazioak), kromotripsiaren fenomenoa barne, zeinak ezegonkortasun genomiko handia eragiten baitute.[21] Zelula zatitzen denean, mutazio horiek zelula-belaunaldi berrietara hedatzen dira. Mutazioa protoonkogene baten gainean gertatzen bada (onkogene bat sortuko duena) edo tumoreak ezabatzen dituzten geneetan gertatzen bada, mitosiaren abiadura edo zelulen zatiketa zelularra kontrolik gabekoa bihurtzen da, tumore bat sortzea eraginez.
Erredurei buruzko ikerketa gehienek adierazten dute erlazio positiboa edo zuzena dagoela txikitako erreduren eta melanoma izateko arriskuaren artean. Argi ultramorearekiko esposizio handiko historia duten pazienteek NRAS[22] eta BRAF[23] (onkogeneak) bezalako geneetako mutazioen ehunekoa handiagoa izaten dute esposizio normala edo baxua duten pazienteek dutena baino. [21]
ABCD arauaren ilustrazioa: Ezkerraldean goitik behera: (A) asimetria erakusten duten melanomak, (B) ertz desberdina, urratua edo hozkatua, (C) kolore marroi, beltz edo beltzaran desberdinak eta (D) tamaina aldatuta zuten diametroa. Eskuinaldeko ilargi normalek ez dute ezaugarri anormalik (asimetriarik gabe, ertza barne, kolorea barne, diametroa aldatu gabe).
Inguru hori behatzea da melanoma bat susmatzeko metodorik ohikoena.[25] Melanomak detektatzeko (eta biziraupen-tasak handitzeko), melanomak ezagutzen ikastea gomendatzen da (ikusi "ABCDE" identifikazio-metodoa), eta orbainak aldian-aldian aztertzea eduki ditzaketen aldaketak behatzeko (forma, tamaina, kolorea, azkura edo odol-jarioa). Bestalde, oso garrantzitsua da kalifikatutako medikuari galdetzea. [26][27]
Dermoskopia
Azaleko lesio susmagarrien pertsona-ikuskapena zehatzagoa da azaleko lesio susmagarrien irudien ikusizko ikuskapena baino.[28] Bestalde, espezialista gaituek, dermoskopia erabiltzen dute lesio gaiztoak identifikatzeko.[29] Ildo honetatik, erreflektantziako mikroskopia konfokalak dermatoskopiak baino sentikortasun eta espezifikotasun handiagoa izan dezake azaleko melanomaren diagnostikoan, baina azterketa gehiago behar dira emaitza hori baieztatzeko.[30]
Gorputzeko argazkigintza osoa, ahalik eta gorputzeko azaleraren dokumentazio fotografikoa barne, arrisku handiko pazienteen jarraipenean erabiltzen da. Antzemate goiztiarra ahalbidetzeko teknikaren berri eman da, eta ikuspegi errentagarria ematen du (edozein kamera digitalekin), baina haren eraginkortasuna zalantzan jarri da, aldaketa makroskopikoak detektatzeko gai ez delako.[31] Diagnostiko-metodoa irudi dermoskopikoekin batera erabili behar da (eta ez ordezko gisa), eta bi metodoen konbinazioak detekzio-tasa oso altuak ematen dituela dirudi.
Melanoma gaiztoa, eskuineko izterra
In situ melanoma, erpin-burua biopsia egiteko markatua
Azterketa bisual baten eta azterketa dermatoskopiko baten ondoren, [32]edo in vivo diagnostikatzeko tresnen bat, hala nola mikroskopio konfokala erabili ondoren, medikuak orbain susmagarriaren biopsia egin dezake. Anestesia lokalaren pean egindako azaleko biopsiak diagnostikoa egitea eta larritasuna zehaztea ahalbidetzen ditu. Ondoren egin daitezkeen biopsia motak zerrendatzen dira[33]:
Arrasean moztutako biopsia: lesioaren azaleko eremu bat ateratzen da, sarritan bizarra mozteko erabiltzen den hortz batekin.
Puntzio bidezko biopsia: larruazaleko eremu zirkular bat ateratzen da puntzoi izeneko tresna batekin. Puntzoi hori hainbat tamainatan dago.
Biopsia ebakitzailea: kaltetutako ehunaren zati bat bisturi batekin ateratzen da.
Zatitze bidezko biopsia: kaltetutako eremu osoa eta ehun osasuntsuaren zati bat bisturi batekin kentzen da.
In situ melanoma bat ez da mintz basaletik haratago barreiatuko; melanoma inbaditzaile bat, ordea, mintz basaletik haratago barreiatuko da.
Melanoma mota histopatologiko batzuk berez inbaditzaileak dira, besteak beste, melanoma nodularra eta melanoma lentigo gaiztoa.[37] Bestalde, azaleko barreiadura-melanomak (gainazaleko hedadura melanomak moduan ere deituak) eta melanoma lentiginoso akralak in situ edo inbaditzaileak izan daitezke,[38] baina melanoma lentiginoso akralak inbaditzaileak dira ia beti. [39]
Melanomaren 4 estadio posible daude: I, II, III eta IV. Fase horietako bakoitzaren sailkapena TNM izeneko hiru faktoreren araberakoa izango da. T melanomaren beraren hedadura lokalari dagokio, N gongoilei (baita metastasi berezi batzuei ere) eta M beste organo batzuetako metastasiei. [40]
T (tumorea)
Estadioa
T kategoria
Lodiera
Ultzerazioa
0 estadioa
Melanoma in situ
I estadioa
T1a
<0.8 mm
Ez
T1b
<0.8 mm
Bai
>0.8 - 1.0 mm
Bai edo ez
T2a
>1.0 - 2.0 mm
Ez
II estadioa
T2b
>1.0 - 2.0 mm
Bai
T3a
>2.0 - 4.0 mm
Ez
T3b
>2.0 - 4.0 mm
Bai
T4a
>4.0 mm
Ez
T4b
>4.0 mm
Bai
Minbiziari buruzko Amerikako Batzorde Bateratuaren (AJCC) arabera, 8. edizioa: [41]
TX: Tumorearen lehen mailako lodiera ezin da ebaluatu.
T0: Ez dago lehen tumorearen ebidentziarik (lehen tumore ezezaguna edo melanoma guztiz erregresiboa)
1. eta 2. etapetan, N mota (ganglio linfatikoa) behar da:
N0 – Eskualdeko metastasirik gabe.
N (gongoil linfatikoak)
Estadioa
N kategoria
Tumoreak inplikatutako eskualdeko nodo linfatikoen kopurua
Eskualdeko nodoak ebaluatu gabe (adibidez, egin gabeko gongoil zentinelaren biopsia, edo beste arrazoi batengatik aldez aurretik erauzitako eskualdeko gongoilak)
3 estadioa
N1
Inplikaturiko gongoil linfatiko bat edo tumoreetan inplikaturiko nodorik ez duen edozein iragaitzazko, satelite eta/edo mikrosatelite metastasi kopuru.
N1a
Klinikoki ezkutatutako bat (hau da, gongoil zentinelaren biopsiaren bidez detektatua)
Ez
N1b
Klinkoki detektatutako bat
Ez
N1c
Ez dago eskualdeko linfa-gongoilen gaixotasunik
Bai
N2
Bi edo 3 tumoreetan inplikaturiko nodoak edo edozein iragaitzazko, satelite eta/edo mikrosatelite metastasi kopuru tumore batean inplikatuta dagoen nodoarekin.
N2a
Klinikoki ezkutatutako bi edo 3 (hau da, gongoil zentinelaren biopsiaren bidez detektatua)
Ez
N2b
Bi edo 3, horietako bat gutxienez klinikoki detektatua
Ez
N2c
Klinikoki ezkutuko bat edo klinikoki detektatutako bat
Bai
N3
Tumorean inplikatutako lau nodo edo gehiago edo iragaitzazko, satelite eta/edo mikrosatelite metastasi kopuru bat, tumoreetan inplikatutako 2 nodo edo gehiagorekin, edo iragaitzazko, satelitearekin eta/edo mikrosateliterik gabe edo duten nodo matazatuen edozein kopuru.
N3a
Klinikoki ezkutatutako lau edo gehiago (hau da, gongoil zentinelaren biopsia bidez detektatuak)
Ez
N3b
Lau edo gehiago, horietako bat behintzat klinikoki detektatu zen, edo edozein nodo matazatuen presentzia
Ez
N3c
Klinikoki ezkutatuta edo klinikoki detektatutako bi nodo edo gehiago eta/edo edozein nodo matazatuen presentzia
Bai
1., 2. eta 3. etapek M bat (metastasi-egoera) behar dute:
M0: Urrutiko metastasiaren ebidentziarik gabe
Estadioa
M kategoria
Gune anatomikoa
Laktato deshidrogenasaren (LDH) maila
IV estadioa
M1
Urruneko metastasiaren ebidentzia
M1a
Urrutiko metastasia larruazalean, ehun bigunetan muskulua barne, eta/edo eskualdekoak ez diren nodo linfatikoetan
Erregistratu edo zehaztu gabe
M1a(0)
Ez altua
M1a(1)
Altua
M1b
Metastasia birika-distantzian, metastasiekin edo gabe, M1a guneetan
Erregistratu edo zehaztu gabe
M1b(0)
Ez altua
M1b(1)
Altua
M1c
Urrutiko metastasia nerbio-sistema zentralekoak ez diren errai guneetara, M1a edo M1b guneetara metastasiarekin edo gabe.
Erregistratu edo zehaztu gabe
M1c(0)
Ez altua
M1c(1)
Altua
M1d
Metastasia nerbio-sistema zentraleko guneetara, M1a, M1b edo M1c guneetarako metastasiarekin edo gabe.
Erregistratu edo zehaztu gabe
M1d(0)
Ez altua
M1d(1)
Altua
Sistema zaharrenek "Clark maila" eta "Breslow sakonera" sistemak edo metodoak erabiltzen dituzte, eta tumore-inbasioaren sakonera mikroskopikoa kuantifikatzen dute.
Laktato-deshidrogenasaren (LDH) probak askotan erabiltzen dira metastasiak detektatzeko, nahiz eta metastasia duten paziente askok (baita fase terminalean ere) LDH normala duten; LDH oso altu batek, sarritan, gaixotasunak gibelera duen hedapen metastasikoa adierazten du.
Ohikoa da melanoma diagnostikatu zaien pazienteek toraxekoerradiografia eta LDH testa izatea, eta kasu batzuetan CT, MRI eta/edo PET miaketak. Nahiz eta eztabaidagarriak izan, zainetako gongoil nodoen biopsiak eta gongoil linfatikoen azterketa ere egiten dira, gongoil linfatikoetara nola hedatzen den ebaluatzeko. Melanomaren diagnostikoa S-100 proteina-markatzaileak bermatzen du. S100 proteinak molekula azido txikiak dira, eta zelula-funtzio ugaritan parte hartzen dute. Oso hedatua dago giza ehunetan, baita melanoman ere. Hala, gaur egun, melanomaren biomarkatzaile onena da. S100Bk p53 tumorea ezabatzen duen proteinarekin interakzio zuzena duela frogatu da, eta, beraz, haren funtzioa murriztu eta melanoman tumorenesiaren sustapena eragiten du. [42]
HMB-45 antigorputz monoklonal bat da, melanomak bezalako tumore melanozitikoetan dagoen antigeno baten aurka erreakzionatzen duena. Patologia anatomikoan tumore horien markatzaile gisa erabiltzen da. Antigorputza melanoma estraktu batek sortu zuen. Positiboki erreakzionatzen du tumore melanozitikoen aurka, baina ez beste tumore batzuen aurka, horrela espezifikotasuna eta sentikortasuna erakutsiz. [43]
Erradiazio ultramoreko iturriekiko (eguzkia eta autobrontzeatze-oheak) esposizioa minimizatzeak, eguzki-babeseko neurriei jarraitzeak eta eguzkitik babesteko arropa eramateak (mahuka luzeko alkandorak, galtza luzeak eta hegal zabaleko kapelak) babesa eskain dezakete. [44]
Azazkal-lanparak (azazkal-saloietan azazkal-margoak lehortzeko erabiltzen direnak) UV erradiazioaren beste iturri arrunt eta hedatu bat dira, saihets daitekeena. Nahiz eta UV azazkal-lanparak erabiliz azaleko minbizia garatzeko arriskua txikia izan, oraindik gomendatzen da hatzik gabeko eskularruak erabiltzea eta/edo SPF 30 edo gehiagoko duten kremak aplikatzea eskuetan, UV azazkal-lanpara bat erabili aurretik. [45][46]
Gorputzak UV argia erabiltzen du D bitamina sortzeko, eta, beraz, hartzen den eguzki-argi maila orekatua izan behar da D bitamina maila egokia mantentzeko eta melanoma arriskurik ez izateko. Goputzak ordu erdi inguru behar du eguneko D bitamina sortzeko, baina aldi berean ordu erdi ere nahikoa da azaleko erredura bat eragiteko. Hala, eguzki-argiaren esposizioa tarteka izan daiteke aldi berean izan beharrean. [47]
Eguzkitako kremak eraginkorrak dira melanoma saihesteko. Gaur egungo kremek dituzten osagaiek (abobentzona, zink oxidoa eta titanio dioxidoa) eraginkortasunez blokeatzen dituzte bai UVA, bai UVB. Bestalde, eguzkitako kremek ere babesten dute larruazaleko beste minbizien aurrean. [48][49]
2005eko berrikuspen batek estatina eta fibratoen botikak melanoma izateko arriskua murrizten duela frogatu zuen.[50] 2006ko berrikuspen batek, ordea, ez zuen inolako onurarik eragiten dutela onartzen.[51]
Azaleko biopsia baten bidez melanoma-diagnostikoa egiten denean, ziur asko kirurgia gehiago egin beharko da minbizia erabat atera dela ziurtatzeko. Eszisio bidez, lodiera txikiko melanoma gehienak sendatuko dira.
Eszisio zabala eta biopsia eszisionala desberdinak dira. Exzisio bidezko biopsiek tumorea erauzi dezakete, baina sarritan kirurgia gehiago egin behar izaten da berriro agertzeko arriskua murrizteko.Kasu honetan, marjinak zabalagoak dira, diagnostikoa ezaguna baita. Gomendatutako marjinak aldatu egiten dira tumorearen lodieraren arabera. Tumore lodiagoek marjina handiagoak behar dituzte (ertzetan eta zatiketaren sakoneran). Marjinak ere alda daitezke gorputzeko melanomaren kokapenaren eta beste faktore batzuen arabera. [52][53]
Egoera batzuetan, Mohs-en kirurgia (Mohs-en kirurgia mikrografikoa edo MMS ere esaten zaio) aukera bat izan daiteke. Kirurgia mota hori maizago erabiltzen da azaleko beste minbizi mota batzuetarako, eta bere erabilerak melanomaren tratamenduan zalantzak eragiten ditu.
Prozedura horretan, azala (melanoma barne) geruza oso meheetan kentzen da. Ondoren, geruza bakoitza mikroskopioz aztertzen da. Minbizi-zelulak badaude, medikuak beste larruazal geruza bat aterako du. Hori errepikatu egiten da geruza batek minbizi-zantzurik ez dagoela erakutsi arte. Prozesu hori motela da, askotan ordu batzuk hartzen ditu, baina tumorearen ondoko larruazal arrunt gehiago salbatzeko aukera ematen du.
Ezohiko egoeretan, melanoma oineko edo eskuko hatz batean dagoenean eta sakon hazi denean, baliteke hatz horren zati bat edo guztia moztu behar izatea.
Ebakuntza honetan, zirujauak melanomaren tumoretik gertu dauden gongoil linfatiko guztiak erauzten ditu. Ez dago argi linfa-gongoilen disekzioak gongoiletara zabaldu diren melanomak sendatu ditzakeen. Oraindik ere ikertzeke dago. Hala ere, zenbait medikuren ustez, horrek pazientearen bizitza luzatu dezake, eta, gutxienez, gongoil linfatiko horietan minbizia hazteak eragin lezakeen mina saihestu.
Melanoma larruazaletik beste organo batzuetara (biriketara edo garunera) zabaldu bada (metastasia), minbizia nekez sendatuko da kirurgia bidez. Nahiz eta hedapen-eremu bat edo bi soilik aurkitzen diren irudi bidezko azterketen bidez, hala nola ordenagailu bidezko tomografia edo erresonantzia magnetiko bidezko irudien bidez, baliteke beste eremuetara zabaldu izana eta eremu horiek txikiegiak izatea azterketa horien bidez hauteman ahal izateko.
↑(Ingelesez)Wang, Steven Q.; Setlow, Richard; Berwick, Marianne; Polsky, David; Marghoob, Ashfaq A.; Kopf, Alfred W.; Bart, Robert S.. (2001-05-01). «Ultraviolet A and melanoma: A review»Journal of the American Academy of Dermatology 44 (5): 837–846. doi:10.1067/mjd.2001.114594. ISSN0190-9622. (Noiz kontsultatua: 2023-03-04).
↑Fuertes de Vega, L. (s.f.) Inmunohistoquímica en dermatopatología: revisión de anticuerpos utilizados con mayor frecuencia. Tesis doctoral. Universidad Autónoma de Madrid, Facultad de Medicina.
