Edukira joan

Leviatan

Wikipedia, Entziklopedia askea
Artikulu hau munstro mitologikoari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Leviathan (argipena)».
Leviatan
Argitalpena
Ageri den obrak
Datu biografikoak

Leviatan[1][oh 1] (hebreeraz: לִוְיָתָן‎, moderno: Livyatan, tiberieraz: Liwyāṯān, "kiribildua") teologian eta mitologian agertzen den itsas sugea da. Biblia hebrearreko zenbait liburutan aipatzen da, hala nola, Salmoetan, Joben Liburuan, Isaiasen Liburuan, Amosen Liburuan eta, itzulpen batzuen arabera, Jonasen Liburuan; Henoken Liburuan ere aipatzen da. Leviatan askotan kaosaren haragitze bat da eta mehatxatzen du kondenatuak bere bizitzaren ondoren jango dituela. Azkenean, suntsituko dute. Teologo kristauek inbidia bekatu hilkorraren deabruarekin identifikatu zuten Leviatan. Ofitar Diagramen arabera, Leviatanek mundu materialaren espazioa gordetzen du.

Joben Liburuaren Leviatana antzinako Lotan kanaandar erlijioaren isla da, Baal Hadad jainkoak garaitu zuen munstro primigenioa[2]. Mitologia konparatuan aspalditik Mardukek garaitutako Tiamat herensuge mesopotamiarrarekin paperarekiko paralelismoak marraztu dira, baita munduko dragoi eta sugeen kontakizunekin konparazio zabalagoak ere, hala nola Indra Vrtra hiltzen edo Thor Jörmungandr hiltzen[3]. Euskal mitologian antzeko kondairak badaude, hala nola Teodosio Goñikoarena. Leviatan Biblia hebrearrean etsai boteretsu baten metafora bezala ere agertzen da, bereziki Babilonia (Is 27:1). XIX. mendeko aditu batzuek pragmatikoki interpretatu zuten uretako izaki handiez ari zela, krokodiloaz, esaterako[4]; Elizen Arteko Bibliaren itzulpenean hala agertzen da (ikus, adb., Jb 40:25). Geroago, hitza balea handia eta, oro har, itsas munstroak izendatzeko erabili zen. Hobbesek boterearen ezaugarri politikoak irudikatzeko erabili zuen izena 1651ean.

Sinbolismoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Neurri handi batean, edozein itsas-munstro erraldoien sinonimo bilakatu da. Literaturan (Herman Melvilleren Moby Dick liburuan adibidez) balea handia bat da, eta hebreera modernoan "balea" esan nahi du. Oro har, izua eragiteko munstro edo amesagaizto ere izan daiteke.

Kristo Leviatanaren ahotik infernura sartzen, San Martin Tourskoaren elizako margoetan (Gazeo, Iruraitz-Gauna, Araba)

Sinbologia kristauan, Satanekin lotutako deabrutzat ere hartu izan da Leviatana. Bizantzioko tradizioan, bereziki, infernuarako sarbidea zen Leviatanaren aho irekia. Ideia hau Europako mendebaldera ere etorri zen, 14. mendean, eta arte gotikoan agertzen da[5], baita Euskal Herrian ere, San Martin Tourskoaren elizako margoetan (Gazeo, Iruraitz-Gauna, Araba).

Hobbesek, XVIII. mendeko ingeles filosofoak, estatuaren funts autoritarioa arrazoitu zuen Leviathan liburuan. Hobbesen ustez, estatua leviatan bat da -eta horrela izan behar du- despota, mugarik gabeko aginteduna. Estatua da subirano bakarra, eskubide guztien emailea, berez legitimoa, edozein izugarrikeria eginda ere; herritarrek, ordea, ez dute inolako eskubiderik, estatuak aitortutakoez besterik. Itxura guztien azpian, estatua leviatan da beti, botereduna, nahierara joka dezakeena, edozein legez, zeinahi erakunderen bidez[6]. Hobbesen ondoren metafora politiko-filosofiko hau sarri erabili da, Leviatan, botere sarri despotikoaren sinboloa, dela literaturan zein zinean ere 21. mendean[7][8].

Oharrak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ EIMAk Leviatan hitza proposatzen du, baina hizkuntza gehienetan Leviathan gisa agertzen da. Euskarazko itzulpenetan Lebiatan ere erabili da, adibidez Jb 3:8 eta Is 27:1; Itsas Munstroa bezala aipatzen da Sal 74:14 eta Sal 104:26 bertsetetan eta, lehen aipatu dugun Is 27:1 bertsetean bigarren aldiz itsas herensugea izenarekin agertzen da.

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ EIMA: Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak. Zerrendak
  2. ↑ «5. The Israelite Reconfiguration of the Canaanite Combat Myth: Leviathan» Taming the Beast (De Gruyter): 46–56. 2021-10-25  doi:10.1515/9783110581591-007. ISBN 978-3-11-058159-1. (Noiz kontsultatua: 2023-04-01).
  3. ↑ Cirlot, Juan Eduardo. (2020). A dictionary of symbols : revised and expanded. (Definitive edition. argitaraldia) ISBN 978-1-68137-197-9. PMC 1003257476. (Noiz kontsultatua: 2023-04-01).
  4. ↑ Gesenius, Wilhelm. (1979). Gesenius' Hebrew and Chaldee lexicon to the Old Testament Scriptures : numerically coded to Strong's Exhaustive concordance, with an English index of more than 12,000 entries. Baker Book House ISBN 0-8010-3736-0. PMC 4907400. (Noiz kontsultatua: 2023-04-01).
  5. ↑ (Gaztelaniaz) Tolosa, José Antonio. «Zaragoza (Monasterio del Santo Sepulcro)» www.aragonmudejar.com (Noiz kontsultatua: 2018-08-26).
  6. ↑ Manjon Lozoya, Roberto. «Espainiar Leviatan eta haren biktimak - GARA» gara.naiz.eus (Noiz kontsultatua: 2018-08-26).
  7. ↑ «Leviafan (2014) - Azpitituluak euskaraz» azpitituluak.com (Noiz kontsultatua: 2018-08-26).
  8. ↑ «Leviathan (2012) - Azpitituluak euskaraz» azpitituluak.com (Noiz kontsultatua: 2018-08-26).

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Leviatan&oldid=9326653"(e)tik eskuratuta