Liane Russell

Wikipedia, Entziklopedia askea
Liane Russell

Bizitza
Jaiotzako izen-deiturakLiane Brauch
JaiotzaViena, 1923ko abuztuaren 27a
Herrialdea Ameriketako Estatu Batuak
BizilekuaLondres
HeriotzaOak Ridge (Tennessee), 2019ko uztailaren 20a (95 urte)
Familia
Ezkontidea(k)William L. Russell (en) Itzuli
Hezkuntza
HeziketaHunter College (en) Itzuli 1945)
Chicagoko Unibertsitatea 1949) Doktoretza
Hizkuntzakingelesa
Jarduerak
Jarduerakgenetista eta zoologoa
Enplegatzailea(k)Chicagoko Unibertsitatea
Jackson Laboratory (en) Itzuli
Oak Ridge National Laboratory (en) Itzuli  (1947 -
Jasotako sariak
KidetzaAmeriketako Estatu Batuetako Zientzien Akademia Nazionala

Liane Brauch "Lee" Russell (Viena, Austria, 1923ko abuztuaren 27a – Oak Ridge, Tennessee, 2019ko uztailaren 20a) Austrian jaiotako genetista eta kontserbazionista estatubatuarra izan zen. Ugaztunen genetikan egindako azterketek oinarri kromosomikoa ulertzeko bidea eman zuten, ugaztunen sexua zehazteko, eta erradiazioak, drogek, erregaiek eta hondakinek arratoietan eragindako ondorioak ulertzeko.[1]

Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Russell Liane Brauch bezala jaio zen 1923an Vienan, Austrian, juduen etxe batean. Clararen (Starer) eta Arthur Brauchen hiru semeen artean zaharrena zen.[2] Bere ama kantu irakaslea zen eta aita, ingeniari kimikoa.[3] 3 urtetik 15 urtera, familia Wiedner Hauptstrassen bizi izan zen, Vienako Operatik ez oso urrun. Sarritan izaten ziren musika-bilerak apartamentuan, eta familiak eskiatzen eta Alpeetara beste irteera batzuk egiten gozatzen zuen. Bere haurtzaro idiliko samarra 1938ko martxoaren 12ko gauean amaitu zen, baina bere familia Vienan geratu zen, baita Anschlussen ondoren ere. Plan sekretu baten bidez, bere aitaren negozioa naziei ematea eragin zuena, hurbileko familiak (aita, ama, ahizpa gazteena eta neba gazteena) Londresera ihes egin ahal izan zuen.[4] 1941ean Estatu Batuetara joan zen bizitzera eta 1946an hiritar estatubatuar bertakotu zen.[5][6]

Hezkuntza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Russellek Ingalaterran amaitu zuen bere bigarren hezkuntza. Familia Estatu Batuetara joan ondoren, 1945ean Hunter Collegeko AB bat lortu zuen New Yorken eta 1949an Zoologian doktoratu zen Chicagoko Unibertsitatean.[7]

Bere lehen lana unibertsitatean ikasten zuen bitartean haurrak zaintzea izan zen; horren ondoren, errezepzionista gisa lan egin zuen kontsultategi mediko batean, eskolak eman ondoren.[5]

Ibilbide profesionala[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Jackson Memorial Laborategian hasi zen ikerketa-laguntzaile gisa 1943tik 1947ra, eta Chicagoko Unibertsitatean egin zuen lan bekadun gisa. 1947an, Oak Ridgeko Laborategi Nazionalera joan zen lanean, eta, azkenean, Senior Corporate Fellow eta Atalburu izatera iritsi zen. Russellek erradiazio bidez eragindako mutazioetan oinarritutako ikerketa genetiko bat egin zuen.[8] Berak eta bere senarrak "saguaren etxea" ezarri zuten, erradiazioarekiko esposizioaren ondorioak aztertzeko hazitako 200.000 sagu mutante baino gehiagoko kolonia. Kolonia zabalak ugaztunen ikerketa genetikoa sustatzen lagundu zuen hamarkadetan zehar.[6] Estatu Batuetako ordezkaritzaren aholkulari zientifikoa izan zen 1955ean Genevan egin zen lehen "Atoms for Peace" Konferentzian.[9]

Ugaztunen Genetika eta Garapena Saileko buru izan zen 1975 eta 1995 artean. Bere zuzendaritzapean, atal horrek bere ikerketa zabaldu zuen, drogen, erregaien eta saguen hondakin kimikoen eragin genetikoak aztertuz. Bere ikasketei esker, genetika klasikotik analisi molekularrera igaro zen.

Prozesu genetikoak ugaztunetan[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1986an Zientzien Akademia Nazionaleko kide aukeratu zuten. 1993an Enrico Fermi Saria jaso zuen, AEBetako Energia Departamentuaren ikerketa ohore handiena, "erradiazioaren genetikari eta biologiari egindako ekarpen bikainengatik, ugaztunengan sexua zehazteko oinarri kromosomikoaren aurkikuntza eta gure ezagutzan egindako ekarpenengatik, erradiazioak enbrioian eta garatzen ari den fetuan dituen ondorioen aurkikuntza barne".[6]

Bere ikerketei esker, hobeto ulertu ahal izan ziren ugaztunen prozesu genetikoak, mutagenesiaren eta teratogenesiaren ondorioak ugaztunengan, eta prozesu horiek nola prebenitu eta saihestu daitezkeen jakin ahal izan zen. Erradiazioaren ondorioetarako haurdunaldiaren lehen zazpi asteetan, garatzen ari ziren enbrioiak ahulagoak zirela zehaztu zuen, eta, beraz, premiazkoak ez ziren diagnostiko-erradiografiak emakume baten hilerokoa hasi ondorengo 14 egunetan hartzea gomendatu zuen. Estandar hori praktika erradiologikoan onartu zen nazioartean. "Y" kromosomak ugaztunen maskulinitatea zehazten duela aurkitu zuen lehena ere izan zen.[10]

150 argitalpen baino gehiago egin zituen eta 2002an erretiratu zen.

Aktibismoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Liane Russell (eskuinean) eta Fred Thompson, 1996.

Natura, lurrak eta ibai nazionalak babesteko lan egiten zuen kontserbazionista ere izan zen. 1966an "Tennessee Citizens for Wilderness Planning" (TCWP) antolatzen lagundu zuen. 1976an, TCWPk 125.000 akreko Big South Fork ibai nazionalaren eta aisialdi-eremuaren babesa lortzen lagundu zuen, eta Obed ibairako ibai basati eta paisajistiko nazional izendapena lortu zuen.[11][12]

Bizitza pertsonala[aldatu | aldatu iturburu kodea]

William L. Russell zoologoa ezagutu zuen, bere senarra izan zena, Maineko Bar Harborren ugaztunen genetikako Jackson Laborategian lanean ari zela. Ezkondu eta elkarrekin lan egin zuten genetista gisa Jackson Laborategian eta Oak Ridge Laborategi Nazionalean. Elkarrekin bi seme izan zituzten, seme bat, David "ACE" (j. 1950) eta alaba bat, Evelyn (j. 1952).

Sariak eta aintzatespenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • 1973 Roentgen Domina. Jaso zuen lehen emakumea izan zen.
  • 1979 Hunter College-ren ospearen aretoa.
  • 1986 Zientzien Akademia Nazionaleko kidea.
  • 1992 Marjory Stoneman Douglas Saria, Parke Nazionalak Zaintzeko Elkartearena (NPCA).[13]
  • 1993 Mutageno Ingurumen Sozietatearen Saria.
  • 1993 Enrico Fermi Saria.[14]
  • 2001 Oak Ridge Laborategi Nazionalak Genomika Konparatibo eta Funtzionaleko William L. eta Liane B. Russell laborategiak ireki zituen.
  • 2013 Oak Ridge Laborategi Nazionalak Liane B. Russell Distinguished Early Career Fellowship Beka sortu zuen ikertzaile gazteei laguntzeko.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ (Ingelesez) «Office of Science» Energy.gov (Noiz kontsultatua: 2022-05-24).
  2. ↑ (Ingelesez) Who's who in the South and Southwest. Marquis Who's Who 2003 ISBN 978-0-8379-0833-5. (Noiz kontsultatua: 2022-05-24).
  3. ↑ «CONTENTdm» cdm16107.contentdm.oclc.org (Noiz kontsultatua: 2022-05-24).
  4. ↑ «Untitled Page» ohhgp.pendari.com (Noiz kontsultatua: 2022-05-24).
  5. ↑ a b (Ingelesez) «News, Sports, Business» Knoxville News Sentinel (Noiz kontsultatua: 2022-05-24).
  6. ↑ a b c (Ingelesez) Seelye, Katharine Q.. (2019-08-18). «Liane Russell, Who Studied Radiation’s Effects on Embryos, Dies at 95» The New York Times ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2022-05-24).
  7. ↑ (Ingelesez) Randal Rust. «Brauch, Liane (1923- ) and Russell, William Lawson (1910- )» Tennessee Encyclopedia (Noiz kontsultatua: 2022-05-24).
  8. ↑ «Dr. Liane B. Russell, ORNL» web.archive.org 2013-10-17 (Noiz kontsultatua: 2022-05-24).
  9. ↑ (Ingelesez) «Liane Russell's Interview» www.manhattanprojectvoices.org (Noiz kontsultatua: 2022-05-24).
  10. ↑ (Ingelesez) «Liane Russell, scientist who put spotlight on danger of X-rays for embryos, dies at 95» Washington Post ISSN 0190-8286. (Noiz kontsultatua: 2022-05-24).
  11. ↑ (Ingelesez) «Dr. Liane Russell» River Network (Noiz kontsultatua: 2022-05-24).
  12. ↑ «TCWP Issues Page» web.archive.org 2013-12-09 (Noiz kontsultatua: 2022-05-24).
  13. ↑ (Ingelesez) Kaufman, Polly Welts. (2006). National Parks and the Woman's Voice: A History. UNM Press ISBN 978-0-8263-3994-2. (Noiz kontsultatua: 2022-05-24).
  14. ↑ «Liane B. Russell, 1993» Biography (U.S. Department of Energy, Office of Science).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Liane_Russell&oldid=9531827"(e)tik eskuratuta