Luis Oyarzún
| Luis Oyarzún | |
|---|---|
| Bizitza | |
| Jaiotza | Santa Cruz, 1920ko azaroaren 14a |
| Herrialdea |  Txile |
| Heriotza | Valdivia, 1972ko azaroaren 26a (52 urte) |
| Hobiratze lekua | Santiagoko hilerri nagusia |
| Heriotza modua | : barne-odoljarioa |
| Hezkuntza | |
| Heziketa | Txileko Unibertsitatea Internado Nacional Barros Arana (en)  |
| Hizkuntzak | gaztelania |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | idazlea eta poeta |
| Enplegatzailea(k) | Txileko Unibertsitatea |
| Jasotako sariak | ikusi
|
| Kidetza | Academia Chilena de la Lengua (en) |
| Genero artistikoa | olerkigintza |
Luis Oyarzún Peña (Santa Cruz, 1920ko azaroaren 14a – Valdivia, 1972ko azaroaren 26a) txiletar idazlea, poeta eta irakaslea izan zen, Txileko Hizkuntza Akademiako kidea.
Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Barros Aranako Barnetegi Nazionaleko ikaslea izan zen, eta han ezagutu zituen Nicanor Parra eta Jorge Millas, ikuskatzaileak ziren eta bere lagunak egin ziren. Batxilergoa amaitu ondoren, Txileko Unibertsitatean sartu zen, eta aldi berean Zuzenbidea eta Filosofia ikasi zituen. Geroago, Estetika eta artearen historian espezializatuko da Londresen . [1] Parrak "Larousse Ilustratu Txikia" goitizena jarriko zion, gai artistiko, botaniko, literario edo piktoriko askoren inguruko ezagutza zabalagatik. [2]
Bere lehen liburua —La infancia eleberria— 1940an argitaratu zuen (bi urte lehenago amaitu zuen, 18 urterekin), urte berean, Idazleen Elkartearen saria irabazi zuen Las murallas del sueño prosa bildumagatik argitaratu gabeko olerkiengatik. [1] Bizirik zegoela, hiru liburuki argitaratuko zituen prosa poetiko — Las murallas del sueño (1940), Poemas en prosa (1943) eta Ver (1952) — eta bi poema liburu — Mediodía (1958) eta Alrededor (1963) — saiakeraz gain.
1955ean Idazleen Elkarteko presidente kargua hartu zuen eta beste lau urtez bere alma materko Letren Fakultateko dekano izan zen. 1958an bertan, bere Mediodía olerki bilduma agertu zen, eta hurrengo urtean Santiagoko Udal Literatura Saria jaso zuen.
1965ean Txileko Hizkuntza Akademiako kide hautatu zuten, non 17. katedra izan zuen. [3]
Txilera itzuli zenean, New Yorkeko Nazio Batuen Erakundearen aurrean Txileko gobernuaren kultura-agregatua izan ondoren bi urtez, Oyarzún Valdiviara iritsi zen 1971n, Kultura Hedapen Sailaren ardura hartzeko eta Unibertsitate Australeko Estetika irakasle gisa. Bertan Omar Lara poetaren Trilceren hurbileko pertsonaia bihurtzen da. Hiltzean, poesia aldizkari horrek Luiz Oyarzún izena emango dio berak jarritako sariari. [4] Oyarzún izan zen epaikidea lehen lehiaketan, Lara, Enrique Lihn, Grínor Rojo eta Waldo Rojasekin batera.
Bere bizitzan zehar, Oyarzúnek Txileko Pro Arte edo La Nación egunkarietan eta aldizkarietan argitaratutako artikulu, eta kritika ugari ere idatzi zituen, eta horietako asko Taken for a ride liburuan hil osteko liburuan bildu eta argitaratu ziren. Escritura de paso (2006).
Bidaiari nekaezina, Oyarzúnek "Txile sakonki (Pazko uhartea barne), Latinoamerikan, Estatu Batuetan, Europan, Asian, Afrikako zati batean ibili zen". [5]
Santiago Aránguiz Pinto irakasleak dioenez, "Oyarzunek bizitza kontenplatzen zuen haurtzaroko begirada freskagarriak ematen duen inozentziarekin hurbiltzen denaren harriduraz, gero hortik ateratzeko beharrezko bizigarria, zeinetatik elikatzen zen eguneroko errealitatearen zama astunari aurre egiteko, sarritan lan burokratikoak larrituta, nahi zuen moduan irakurtzera eta idaztera dedikatzea eragozten zion. Txileko Unibertsitateko Arte Ederren Fakultateko irakasle eta dekano lanetan aritu bazen ere, klaseak prestatzeko eta administrazio gaietara dedikatzeko denbora asko eskatzen zion, Oyarzunek ez zion idazteari utzi. Idaztea zen bere arimaren zuntz sakonenekin lotzeko zuen bide bakarra; idatziz bere burua aitortu eta aldi berean bere lekua ezagutu ahal izan zuen munduan, mundu errealean eta literatura munduan». [2]
Luis Oyarzún, 1938ko eta 1950eko literatura belaunaldiko kidea, Valdivian hil zen 1972an barneko odoljarioaren ondorioz. [1] Bere heriotzaren inguruabarrei buruz, bere anaia Fernandok gogoratu du: "Medikuaren gomendioaren arabera -diabetesa zuen- Luis alkohola kontsumitzeko abstenitu zen. Santiagora bidaiatu behar izan zuen, berari egokitu zitzaion Juan de Dios Vial Larraín filosofoaren Hizkuntz Akademian harrera-hitzaldia egitea. Oraingo hartan, ustekabean Santiagon ezagutu zuen Enrique Castro Cid, bere ikasle izandako eta garai hartan Espainian bizi zen margolari handia. Bilerak egitea merezi zuen, eta alkoholaren erretiratzean etenaldia eta Luisen suntsipenerako bidea izan zen. Oharkabean pasatu zen hemorragia batekin itzuli zen Santiagotik, eta heriotza eragin zion bihotzekoa eragin zion." [6] Santiagoko hilerri nagusian lurperatu zuten eta hilobiaren epitafioa bere koaderno batetik atera zuten: "Los Dioses se durmieron contigo, con ellos y conmigo"« (Jainkoak zurekin loak hartu zuten, haiekin eta nirekin».) [6]
Gaur egun Txileko Unibertsitate Australeko Ingurugiroaren Lotura Zuzendaritzak lan egiten duen eraikinak, idazlea zuzendari izan zena, Yungay kaleko 800. zenbakian, Valdivian, eta erakusketak eta bestelako kultur ekitaldiak egiten direnean,Casa Luis Oyarzún izena du gaur. [7] Txileko Unibertsitateko Letren Fakultateko liburutegiak ere bere izena hartzen du, Las Encinas egoitzan, Juan Gómez Millas Campusaren barruan.
Bere jaioterrian, Santa Cruzen, José Toribio Medina kaleko 29. zenbakian dagoen D-104 Ikastetxeak darama bere izena. [8]
2011n, Roberto Hozven irakasleak Oyarzunen lanari buruzko ikerketa zabala argitaratu zuen Catalonia argitaletxean, Escritura de alta tension izenekoa.
Sariak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1940ko Idazleen Elkartearen Saria argitaratu gabeko poemak Las murallas del sueño lanagatik
- Santiagoko Udal Literatura Saria 1959, Poesia kategorian, Mediodía lanagatik
- Santiagoko Udal Literatura Saria 1965, Saiakera kategorian, Diario íntimo lanagatik
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ a b c Luis Oyarzún Peña (1920-1972), portal Memoria Chilena; acceso 11.08.2011
- ↑ a b Santiago Aránguiz Pinto. Taken for a ride. Escritura de paso de Luis Oyarzún: 'La vida, una eternidad inasible', Acta Literaria Nº34, 2007, Concepción; acceso 11.08.2011
- ↑ Académicos de número por orden de sillón; acceso 11.08.2011
- ↑ Omar Lara. La Revista 'Trilce' y la poesía chilena en la década de los 60. Aportes y aperturas, Ómnibus Nº30, enero 2010; acceso 11.08.2011
- ↑ Leonidas Morales. El 'Diario' de Luis Oyarzún; Revista Chilena de Literatura Nº45, 1994; acceso 11.08.2011
- ↑ a b Semblanza de Luis Oyarzún, entrevista hecha a su hermano Fernando por los profesores Freddy Fortoul y Ricardo Molina, Revista Austral de Ciencias Sociales, N°6, 2002; acceso 11.08.2011
- ↑ Casa Luis Oyarzún, portal de la Dirección de Vinculación con el Medio de la Universidad Austral de Chile; acceso 11.08.2011
- ↑ Dirección de Administración de Educación Municipal de Santa Cruz; acceso 11.08.2011
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Oyarzún Txileko Memoria atarian. Bertan, profila, kronologia, argazki eta artikuluez gain, deskargatu daitezke, atalean. , libre eta legalki, hainbat liburu
- Antonio Sotomayor B. Luis Oyarzún, amerikarzale handia, Roberto Hozven irakaslea elkarrizketatzen du Oyarzuni Escritura de alta tensióneko idazkerari buruzko liburua argitaratzeko ; El Mercurioko Artes y Letras, 2011.03.27; sarbidea 2011.08.11
- Camilo Marks. Luis Oyarzúnek merezi duen liburua , El Mercurio Book Magazine, 2011.15.05; sarbidea 2011.08.11
