Makhnoren Iraultza

Makhnoren Iraultza
Errusiako Gerra Zibila
Data	1918 - 1921
Lekua	Ukrainiako lurraldeak
Koordenatuak	47°39′N 36°15′E
Emaitza	Boltxebikeek Lurraldea Askea konkistatzen dute, mugimendu anarkistaren desagerpena
Gudulariak
Errusiako SESF eta beste Sobietar Errepublikak Mugimendu Zuria Doneko Kosakoak Lurralde Askea Ukrainako Herri Errepublika Khersoneko Atamanatoa Alemaniar Inperioa Austria-Hungaria Hetmanatoa
Buruzagiak
Leon Trotski Kliment Voroshilov Mikhail Frunze Vasili Blücher Aleksandr Kutepov Semion Budionni Anton Denikin Piotr Wrangel Yakov Slashchov Andrei Shkuro Nestor Makhno Simon Karetnik Fedir Shchus  † Aleksandr Krusser Simon Petliura Nikifor Grigoriev Max Hoffmann Pavlo Skoropadski

Makhnoren Iraultza, Makhnovstxina izenarekin ere ezagutua, mugimendu anarkokomunista bat izan zen, gerrilla bidez organizatuta zegoena. Errusiako Gerra Zibilaren esparruan sortu zen, eta 1918 eta 1921 urteen artean egon zen aktibo. Mugimenduaren helburua estaturik eta klase kapitalistarik gabeko sistema bat sortzea zen, eta gizartea batzar eta herrien federazioen bidez antolatzea.

Makhnoren Iraultzaren alderdi militarrari Armada Beltza zeritzon, eta botere handia izan zuen Ukrainako lurretan. Konkistatutako lurra Lurralde Askea edo Makhnovia izenaz ezagutzen zen, Nestor Makhno, Armada Beltzaren agintari gorenaren omenez. Lur hauetako lur-jabeei eta agintari industrialei lurrak kendu zizkieten.

Merkatu librearen sistema jarraitzen zuen eta komunitate hauen partaidetza boluntarioa zen, baina parte hartu nahi ez zutenek eskubide minimo batzuk zituzten, desabantailan egon arren. Makhnovistek konkistatutako herriak bakean uzten zituzten eta haien burua gobernatzeko eskumena zuten, baina lurrak babesteko soldaduak eta beste moduetako laguntza eskatzen zieten.

Mugimendu honen bereizgarri nagusia kontrolatutako lurraldeen neurria zen, baita mobilizaziorako gaitasun erraldoia eta eragin ideologiko handia ere. Horrek garaiko egoera zailetara moldatzeko gaitasuna eman eta denbora luzez irautea ahalbidetu zien.

Ukraina XX. mendearen hasieran

Ukrainako estepek inbasioak geldiarazteko ahalmena erakutsi dute historian zehar. XVIII. mendearen hasieran Errusiar Inperioak konkistatu zituen Ukrainako lurraldeak, Otomandar Inperioa bertatik egotzi ostean. Errusiar Inperioaren menpe joputasuna motelki ezarri zen Ukrainan baina lurralde batzuek, Dnieper ibaiko uharteek adibidez, gobernuaren kontroletik ihes egitea lortu zuten urte batzuez eta herri autogobernatuak sortu zituzten, volnitza "Bizitza askea" izenarekin. XX. mendearen hasieran komunismoa jarraitzaileak lortzen hasi zen, gehienak Ukrainako ekialdean, langile hiri asko zeuden lekuan.

Erdialdeko Inperioen inbasioa

Artikulu nagusia: «Erdialdeko Inperioak»

Nestor Makhno Huliaipole herrixkan jaio zen, baserritar pobrez osatutako familia batean. Gaztea zenean sarrailagile lanbidea izan zuen baina 1906an atxilotua izan zen talde terroristekin eta anarkistekin harremanak izateagatik (hasieran boltxebikea izan bazen ere, mugimendu horrek bere interesak bermatzen ez zutela konturatu zen). Urkatua izatetik salbatu zen oso gaztea zelako, baina hogei urtera kondenatua izan zen, Moskun lan behartuak egiten pasatu zituenak. 1917an gobernu berriak amnistia orokorra ezarri zuen eta kartzelatik atera zen. Huliaipolera itzuli zen orduan, eta komuna bat antolatu zuen. Urrian Nekazarien Elkartearen lehendakari izendatu zuten eta gutxira Komite Iraultzailearen agintari aukeratu zuten. 1918ko erdialdetik aurrera gerrilla anarkisten sistema gidatu zuen, Alemaniar Inperioaren eta Austria-Hungariako Inperioaren armaden kontra, zeintzuek Ukrainako lurraldeak okupatzen zituzten, Brest-Litovskeko bakearen ondoren.

Inbasioaren alde zeudenei edo hura babesten zutenei ere eraso zien, adibidez lur-jabeak, Ukrainako Rada eta Varta edo Ukrainako Guardia. Nikolas II Tsarra Errusiatik egotzi eta gero Errusiako Behin-behineko gobernua Ukrainako baserritarrekin borrokatu zen herrialdearen kontrolagatik, eta azken hauek sobiet autonomoak sortzea lortu zuten. Zvenyhorod eta Tarastxanka herrietan altxamendu nagusi bat egon zen, ataman anarkista batzuen aginpean 20.000-30.000 gizon mobilizatu ziren gutxi gorabehera, 200 metrailadorerekin eta artilleria apur batekin. Abuztuaren hasieran boltxebikeek altxamenduaren kontrola lortu zuten eta ondorioz altxamenduak herriaren babesa galdu zuen, eta sakabanatu zen 6.000 alemaniar hil eta gero. Horrelako altxamenduak, guztira 19.000 alemaniarren hil zituen apirila eta ekainaren artean soilik. Altxamendu hauek ez zuten antolaketa zentralik, ez zuten izaera politikorik eta helburu bakarra herriak babestea zen.

Irailerako, Makhnok Ukrainako hego-ekialdeko talde armatu ezberdinak bateratzea lortu zuen eta lurraldea boltxebikeen laguntzarekin bereganatzen hasi zuen. Horrela, Huliaipole «hainbat probintziatako milaka nekazarien Batasunaren erdigune» bihurtzen da. Erantzunez, bere etsaiek bere amaren etxeari eraso zioten eta bere anaia Emilian fusilatu zuten, gerrako elbarria. Bere aldekoek horrelako krimenei erantzun zieten presoak nahiko ongi tratatuz (egoerara egokituta), baina zibilen aurkako krudelkeriagatik ezagututako ofizialak eta soldaduak exekutatuz. Gainerakoei hitzaldiak ematen zitzaizkien Makhnoviar borrokaren arrazoiak azaltzeko, beren herrialdeetan iraultza sozialak egitera animatzen ziren eta literatura anarkista eta, noizbehinka, dirua ematen zitzaien. Antzeko zerbait saiatu zen aurrerago preso bihurtutako Don eta Kubango kosakoekin.

Urria eta azaroa bitartean, Pavel Skoropadski hetmanaren aurka borrokatu zuten. Honek, Simon Petliura buru zuen Ukrainako Herri Errepublikako Direktorio nazionalistarekin aliatzera eraman zituen. Azken hauek 60.000 nekazari errekrutatu zituzten, gerrarako prest baina gaizki armatuak, inbaditzaileen eta hetmanaren aurka lurrak babesteko. Azaroaren 21ean 40.000 gizonek Kiev setiatu zuten, eta abenduaren 14an setiatuek amore eman zuten ebakuatu eta Alemaniara itzultzearen truke (Skoropadski haiekin ihes egin zen). Egun hartan bertan Petliura garaile sartu zen Ukrainako hiriburuan. Abenduan, Makhnok Ekaterinoslav (Egungo Dnipro) hartu zuen, «hiriari zion gorrotoa» adieraziz, eta hiru hazbeteko kanoi bat bidali zuen bertako eraikinik garai eta ederrenen kontra, bere gizonek artxiboak, liburutegiak eta dendak erre, kartzelak suntsitu eta herria arpilatzen zuten bitartean. Beste hainbat herrietan errepikatu zen hau. Anarkistak nazionalistez fidatzen ez ziren, burgesiak nekazaria manipulatuz boterea luzatzeko saiakeratzat hartzen baitzituen. Ez ziren nazionalistak beren ideologia internazionalistagatik, langileen batasunaren eta klase borrokaren kontrakotzat jotzen baitzuten, baina lagundu bazuten, ukrainar kultura eta hizkuntzaren erreskatea izan zen. Berehala hasi ziren bien arteko borrokak, baina Petliuraren indarrak azkar ahuldu ziren desertzioen ondorioz.

Aipatu behar da mugimendu makhnovistak ez zituela anarkista ukrainar guztiak barne hartzen, izan ere, batzuek argi eta garbi gaitzetsi zuten. Oposizio hori gorabehera, akrata ospetsu asko Huliaipolera joan ziren, anarkisten elkarte bat eta Put k Sbodobe izeneko propaganda-egunkari bat osatu zituzten, eta harremanak ezarri zituzten Nabat Konfederazioarekin, Konfederazio Anarkista Nazionalarekin.

Bibliografia

• Abbott, Peter (2012). Ukrainian Armies 1914-55. Oxford: Osprey Publishing. Ingelesez. ISBN 978-1-84176-668-3.
• Arshinov, Piotr (2008). Historia del movimiento makhnovista (1918-1921). Buenos Aires: Túpac Ediciciones & La Malastesta. Gaztelaniaz
• Belash, Victor Fiódorovich & Aleksandr Víktorovich (1993). Dorogi Nestora Makhno: Istoricheskoe povestvovanie [Carreteras de Néstor Majnó: La narrativa histórica]. Kiev: RVTS "Proza". Errusieraz. ISBN 978-5-7707-3814-8.
• Brovkin, Vladímir N. (2015). Behind the Front Lines of the Civil War: Political Parties and Social Movements in Russia, 1918-1922. Princeton University Press. Ingelesez. ISBN 9781400872862.
• Bullock, David (2012a). The Russian Civil War, 1918-22. Westminster; Colchester: Osprey Publishing. Ingelesez. ISBN 978-1-78200-536-0.
• Buysky, A. (1929). Красная армия на внутреннем фронте: борьба с белогвардейскими восстаниями, повстанчеством и бандитизмом [El Ejército Rojo en el frente interno: la lucha contra las insurrecciones de la Guardia Blanca, rebeliones y bandolerismo]. Гос. Изд-во отдел военной литературы [Gos. Departamento de literatura militar]. Errusiarrez.
• Conquest, Robert (1987). The Harvest of Sorrow: Soviet Collectivization and the Terror-famine. Nueva York: Oxford University Press. Ingelesez. ISBN 978-0-19-505180-3.
• Fedeli, Ugo (1972). El ejército insurreccional makhnovista en la gran revolución de octubre. Barcelona: Grupos de Obreros Autónomos. Digitalizado por Grupos autónomos de combate el 8 de noviembre de 2007. Versión en pdf.
• Figes, Orlando (2010) [1996]. La Revolución rusa (1891-1924). La tragedia de un pueblo. Barcelona; Buenos Aires: Edhasa. Traducción inglés-español de César Vidal. ISBN 978-84-350-2691-8.
• Footman, David (1961). Civil War in Russia. New York: Frederick A. Praeger. Ingelesez.
• Guérin, Daniel (1968). El anarquismo: de la doctrina a la acción. Madrid: Editorial Proyección.
• Litvinov, V. N. (1990). Нераскрытая тайна "дневника жены Махно" (Misterios sin resolver "El diario de la esposa de Majnó"). Журнал "Община" (Revista "Comunidad"). No. 43. Errusiarrez.
• Lombardo, Sebastián. "El movimiento makhnovísta: por el socialismo libertario (Ucrania, 1918-1921)" (sic). Colaboración de Carina Jardel. Programa núm. 19 de Historia de los movimientos sociales en web La Hidra de Mil Cabezas, publicado el 30 de noviembre de 2008. Consultado el 14 de marzo de 2017.
• Mayer, Arno J. (2014) [2000]. Las Furias. Violencia y terror en las revoluciones francesa y rusa. Zaragoza: Prensas de la Universidad de Zaragoza. Traducción inglés-español de Víctor Lucea Alaya. ISBN 9788415770961.
• Paz Paredes, Lorena. "La Makhnovschina. Un movimiento libertario bajo fuego en Ucrania (1918-1921)". Parte de la mesa redonda Anarquismo y campesinado, en las Jornadas por la defensa de la tierra, el agua, la vida y la memoria. Encuentro Zapata y Villa (cien años). México: UNAM. Realizada el 25 de noviembre de 2014. Digitalizado el 20 de diciembre de 2014. Consultado el 7 de abril de 2017.
• Reese, Roger R. (2000). The Soviet Military Experience: A History of the Soviet Army, 1917-1991. Psychology Press. Ingelesez. ISBN 9780415217194.
• Rempel, David G. (2011). A Mennonite Family in Tsarist Russia and the Soviet Union, 1789-1923. University of Toronto Press. Ingelesez. Edición de Cornelia Rempel Carlson. ISBN 9781442613188.
• Roshwald, Aviel (2002). Ethnic Nationalism and the Fall of Empires: Central Europe, the Middle East and Russia, 1914-23. Routledge. Ingelesez. ISBN 9781134682546.
• Skirda, Alexandre (2004). Nestor Makhno, anarchy's Cossack: The Struggle for Free Soviets in the Ukraine 1917-1921. Oakland: AKA Press. Ingelesez. ISBN 978-1-902593-68-5.
• Smele, Jonathan D. (2006). Civil War in Siberia: The Anti-Bolshevik Government of Admiral Kolchak, 1918-1920. Cambridge University Press. Ingelesez. ISBN 9780521029070.
• Smith, Jeremy (2013). Red Nations: The nationalities experience in and after URSS. Cambridge University Press. Ingelesez. ISBN 9780521111317.
• Subtelny, Orest (2000) [1988]. Ukraine: A History. 3ª edición. Toronto: University of Toronto Press. Ingelesez. ISBN 9780802083906.
• Velychenko, Stephen (2011). State Building in Revolutionary Ukraine: A Comparative Study of Governments and Bureaucrats, 1917-1922. Toronto; Búfalo; Londres: University of Toronto Press. Ingelesez. ISBN 978-1-4426-4132-7.
• Volin (1977). La revolución desconocida, 1917-1921: documentación inédita sobre la Revolución rusa. Buenos Aires: Editorial Proyección. Traducción francés-español por Fidel Alegre. Digitalizado en 2007 por El Aullido. Versión en pdf.
• Wolf, Eric R. (1999). Peasant Wars of the Twentieth Century. University of Oklahoma Press. ISBN 9780806131962.

Kanpo estekak

• Datuak: Q1436243