Edukira joan

Maria

Aldatu loturak
Wikipedia, Entziklopedia askea
Maria
Ezaugarriak
Sexuaemakumezkoa
BizitokiaNazaret
BaliokideakElurretako Ama Birjina, Andre Maria doloretakoa, Mary in Islam (en) Itzuli, Our Lady of Lourdes (en) Itzuli, Guadalupeko Gure Ama, Fátimako Ama Birjina eta Pilareko Andre Maria
Familia
AitaJoakim
AmaAna
Ezkontidea(k)Josef Nazaretekoa
Seme-alabakJesus Nazaretekoa, James the Just (en) Itzuli, Simon, brother of Jesus (en) Itzuli, Jude (en) Itzuli eta Joses (en) Itzuli
Anai-arrebakMaria Salome eta Maria Kleofasena
LeinuaFamilia Santua

Maria[1] —antzinako grezieraz: Μαρία, María; arameraz: ܡܪܝܡ‎, Mariam; hebreeraz: מִרְיָם‎‎, Miriam; koptoeraz: Ⲙⲁⲣⲓⲁ‎; arabieraz: مريم‎‎, Maryam— (Galilea, K. a. 18ko irailaren 8a[2]) Galileako emakume judua izan zen[3], Itun Berria[4][5][6][7] eta Koranaren arabera[8][9] Jesus Nazaretekoaren ama izan zen. Hainbat titulu, estilo eta ohorerekin ere izendatzen da: Dona Maria, Andre Dona Maria, Andre Maria (Heg.), Andra Maria (Bizk. eta Gip.) edo Andredena Maria (Ipar.).[10][11]

Mateo eta Lukasen ebanjelioen arabera, Itun Berrian zen Koranaren arabera Maria birjina zen (antzinako grezieraz: παρθένος, parthénos[12]) eta kristauek sinisten dute bere semea Espiritu Santuak sortu zuela birjina izanda ere. Sorkunde birjinalaren miraria Maria Josef Nazaretekoarekin ezkongai zenean eman zen, eta ezkontzaren errituala amaitzeko zain zeudela, etxe-hartzearen zeremonia formala[13]. Maria Josefekin ezkondu zen eta Betleemera joan ziren. Bertan jaio zen Jesus[14].

Lukasen ebanjelioan, Mariaren inguruko kontakizuna Deikundearekin hasten da, Gabriel aingerua Mariari agertu zitzaionean esateko Jesusen amai izateko aukeratua izan zela. Ebanjelioen arabera, Maria bertan zegoen Jesusen Gurutziltzaketa eman zenean, eta Jerusalemgo lehen kristau komunitateen kide gisa agertzen da. Katoliko eta Ortodoxoen irakaspenen arabera, lurreko bizitzaren ostean bere gorputza zuzenean igo zen Zerura; mundu kristauan Andre Mariaren Jasokundea izena hartzen du gertakari honek[15][16].

Mariaren gurtza kristautasun primitibotik hasi zen[17][18], eta milioika fededunek uste dute erlijioko santurik nabarmena izan zela. Ama Birjinaren agerraldiak mundu osoan zehar eta mendeetan zehar gertatu direla uste dute fededunek. Ekialdeko eta Mendebaldeko Eliza Ortodoxoak, Eliza Katolikoak, Eliza Anglikanoak eta Eliza Luteranoak sinisten dute Maria, Jesusen ama izanda, Jaungoikoaren Ama ere badela (antzinako grezieraz: Θεοτόκος, Theotokos, hau da, "Jainkoaren eramalea"). Mariaren inguruko sinismenean aldeak daude tradizio kristau ezberdinen artean. Erromako Eliza Katolikoak Mariaren Dogmak ditu, batez ere Jaungoikoaren Ama izatea, Sortzez Garbia izatea, betirako birjina izatea eta Jasokundea[19]. Protestante askok Mariaren papera gutxitzen dute, batez ere Biblian berari buruzko aipamenak urriak direla argudiatuz[20]. Maria pertsonaia gurtua da Islamean, eta Koraneko atalik luzeenetako bat berari buruzkoa da[21].

Mariaren izena

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Itun Berriko jatorrizko eskuizkribuetan Maria izena jatorrizko izen arameotik eratorria da, מרים Maryam edo Mariam gisa transliteratua[22]. Euskarazko "Maria" izena grezierako Μαρία hitzetik dator, Μαριάμ izenaren laburdura. Μαριά zein Μαριάμ Itun Berrian agertzen diren izenak dira. XIX. mendearen amaieran Sabino Aranaren eskutik Deun-ixendegi euzkotarrak Miren eta Mirene izenak hobetsi zituen euskararako.

Bizitza

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Mariaren haurtzaroari buruz ez dakigu ia ezer, ebanjelio apokrifo batzuetan agertzen dena soilik (Santiagoren ebanjelioan nagusiki). Elizak Joakim eta Ana hartu ditu Mariaren gurasotzat, eta ez dakigu ahizparik izan zuen edo ez, nahiz eta Ebanjelioetan Jesusen Amaren ahizpa bat aipatzen den.

Ebanjelioko kontakizuna hastean, Maria Josefekin ezkontzeko hitz emanda dago. Garai hartako juduen ezkontzan lehen pausoa zen hau: emaztegaiaren etxean ospatzen zen ituna izan ohi zen. Bigarren zatia ezkontza bera zen: senargaiak emaztegaia bere gurasoen etxetik atera eta bere etxera eramaten zuen. Bigarren momentu honetan hasten ziren biak elkarrekin bizitzen.

Maria Josefi hitz emanda zegoela Jainkoaren aingerua agertu zitzaion (Lk 1:26-38). Jainkoak bere semearen Ama izateko aukeratu zuela adierazi zion, Espiritu Santuaren egitez haurdun geldituko zela. Mariak Jainkoaren borondatea bere egin zuen.

Haurdun zegoela, bere senide Elisabet ikustera abiatu zen, hau ere miragarriro haurdun baitzegoen. Bisita horretan Elisabetek profezia dohaina jaso eta Maria "Jainkoaren Ama" zela esan zuen. Mariak esker oneko gorespen kantu bat egin zuen (Magnificat), gizaldi guztiek dohatsu deituko dutela aurreikusiz.

Zesar Augusto enperadorearen erabakiz, Judeako herritar guztiek beraien jaioterrira joan behar izan zuten izena ematera, zentsua osatzeko. Josef Judeako Betleem herrixkakoa zen eta bertara joan zen Maria emaztearekin. Bertan zeudela txabola edo ukuilu batean izan zuen haurra Mariak, ostatuan ez baitzegoen beraientzako tokirik.

Ebanjelioan zehar Maria ez da askotan azaltzen. Lehen ikuskeran, gainera, badirudi Jesusen eta bere arteko harremana ez zela hain ona. Hala ere, Mariak leial iraun zuen, bere semea gurutzean josi zutenean ere bertan egon baitzen. Jesusek ez dio aparteko garrantzirik ematen odolezko harremanari. Beretzako garrantzitsuagoak dira "Jainkoaren nahia betetzen dutenak". Honek ez du Mariaren garrantzia murrizten, Mariak erabat bete baitzuen Jainkoaren nahia, aingeruari emandako baietzarekin.

Heriotza eta Zeruratzea

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Zeruratzea
Tizianoren margolana (1516-1518

Kristautasunaren lehen mendeetan ez zen Mariaren heriotzari buruz ezer aipatu. Elizak ere ez du Mariaren balizko hilobia non egon daitekeen inoiz esan. Sinismen ziurra edo dogma izan ez arren, katoliko eta ortodoxo batzuek Maria ez zela hil esaten dute, lo hartu (lokartzea) eta zuzenean Zerura jasoa izan zela baizik (jasokundea edo zeruratzea).

Gertaera honen ohorez, hainbat eliza Jasokundeko Andre Maria (edo Zeruratzea) deitura du.

Gai teologikoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ebanjelioan gutxi aipatu arren, mendeetan zehar kristautasunak Mariari gero eta garrantzia gehiago eman dio.

Mariari buruz sortutako lehenengo dogma teologikoa betiko birjintasunarena da. Maria bere bizitza osoan birjina izan zela dio dogma honek. Jesusen jaiotza gizonezkoren baten bitartekotza gabe gertatu zen, Espiritu Santuaren egitez. Eta Jesus jaio ondoren ez zuen beste seme-alabarik izan. Ebanjelioan agertzen diren "Jesusen neba-arrebak lehengusu-lehengusinak direla ulertzen dute aditu gehienek.

Jesus Hirutasun Santuko bigarren pertsona gizaki bihurtua denez, Mariari Jainkoaren Ama (theotokos) titulua ematen zaio (Ikus:Efesoko kontzilioa). Izan ere, Jesusen baitan giza izatea eta jainko izatea batzen direnez, Mariagandik jaio zena aldi berean gizaki eta Jainko zen. Katolikoen arabera, Maria Jainko Aitaren alaba da (gizaki guztiak bezalaxe), Jainko Semearen ama da (Jesus Jainko gizon eginaren ama delako) eta Jainko Espiritu Santuaren emaztea da (Espiritu Santuaren egitez sortu zen Jesus gizona).

Erreforma Protestanteak Mariari garrantzia kentzeko joera izan du. Jesus Maria birjinagandik jaio zela onartzen du, baina ez du uste Mariak birjintasuna bizitza osoan gorde zuenik. Protestante askorentzat, Ebanjelioko Jesusen neba-arrebak benetan Mariaren seme-alaba izango lirateke. Eliza Katolikoak, aldiz, Mariaren garrantzia azpimarratu du betidanik. Gehienbat bi definizio dogmatikok jasotzen dute garrantzia hori: Sortzez Garbiarena eta Zeruratzearena.

Sortzez Garbiaren dogma Pio IX.a aita santuak onartu zuen 1854an. Bere arabera, Maria sortzetik bertatik Jatorrizko pekaturik gabekoa zen, Jainkoak hasieratik aukeratu baitzuen bere Semearen ama izateko. Beraz, Mariaren bizitza bekatu guztitik aske egon zen hasieratik bertatik.

Zeruratzearen dogma Pio XII.ak definitu zuen 1954an. Honen arabera Maria, lurreko bere bizialdia amaitu ondoren (ez dio ezer balizko heriotzari buruz), gorputz eta arimaz zerura jasoa izan zen.Horregatik ez du, gainerako fededunek bezala, berpizkundea itxaron behar. Jainkoaren ondoan dago hain zuzen. Protestanteek ez dituzte dogma hauek onartzen.

Eraspen kristaua

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

II. eta V. mendeen artean

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Mariarenganako eraspena II. mendean hasi zen, eta Mariaren inguruko liturgia sistema berezko baten aurretik hasi zen garatzen, 431ean Efesoko kontzilioa eman zenean. Kontzilioa Efeson ehun urte lehenago Mariari sagaratu zitzaion eliza batean egin zen[23][24][25]. Egipton Mariaren gurtza III. mendean hasi zen, Origenesek lehen aldiz Theotokos izenarekin deitu zuenean, Alexandrian[26].

Ezagutzen den Mariaren errezurik zaharrena (Sub tuum praesidium edo Zure Babespean) III. mendekoa da, agian 270. urtekoa, eta 1917an aurkitu zen Egiptoko papiro batean[17][27]. 313ko Milango Ediktua jarraituz, V. mendean hasi ziren Mariaren irudi artistikoak agertzen publikoki, eta eliza handiak Mariari sagaratu zitzaizkion, adibidez Santa Maria Nagusia, Erroman[28][29].

Irudi galeria

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Euskaltzaindia. 177. araua: Antzinateko pertsona-izenak eta izen mitologikoak (III). Bibliako pertsona-izenak. .
  2. ↑ Miller., Pevehouse, James. (2010). Spiritual truths.. Dorrance Pub Co ISBN 9781434903044. PMC 945992258..
  3. ↑ (Ingelesez) Brown, Raymond Edward; Fitzmyer, Joseph A.; Donfried, Karl Paul. (1978). Mary in the New Testament. Paulist Press ISBN 9780809121687. (Noiz kontsultatua: 2018-03-18).
  4. ↑ Mt 1:16
  5. ↑ Mt 18-25
  6. ↑ Lk 1:26-56
  7. ↑ Lk 2:1-7
  8. ↑ «The Quran, sura 66, verse 12» www.perseus.tufts.edu (Noiz kontsultatua: 2018-03-18).
  9. ↑ «The Quran, sura 19, verse 28» www.perseus.tufts.edu (Noiz kontsultatua: 2018-03-18).
  10. ↑ Euskaltzaindia. 66. araua: Santutegiko izen ohikoenak. .
  11. ↑ Euskaltzaindia. 125. araua: San, santu, done eta besteren erabilera. .
  12. ↑ Mt 1:23
  13. ↑ F., Browning, W. R.. (2004). A dictionary of the Bible. (Rev. ed. argitaraldia) Oxford University Press ISBN 019860890X. PMC 55600822..
  14. ↑ (Ingelesez) Ruiz, Jean-Pierre. (2010). «Between the Crèche and the Cross: Another Look at the Mother of Jesus in the New Testament» New Theology Review 23 (3)  doi:10.17688/ntr.v23i3.847. ISSN 2169-1088. (Noiz kontsultatua: 2018-03-18).
  15. ↑ «Munificentissimus Deus, die I m. Novembrus, A.D. MCML - Pius PP. XII, Constitutio Apostolica | PIUS XII» w2.vatican.va (Noiz kontsultatua: 2018-03-18).
  16. ↑ (Gaztelaniaz) Iñaki. «Mariaren Jasokundea 2016» arantzazu.org (Noiz kontsultatua: 2018-03-18).
  17. ↑ a b Mariology : a guide for priests, deacons, seminarians, and consecrated persons.. Queenship Pub Co 2008, ©2007 ISBN 9781579183554. PMC 225875371..
  18. ↑ 1969-, Perry, Tim S.,. (2006). Mary for evangelicals : toward an understanding of the mother of our Lord. IVP Academic ISBN 083082569X. PMC 70258832..
  19. ↑ (Ingelesez) Hirsch, Eric Donald; Kett, Joseph F.; Trefil, James S.. (2002). The New Dictionary of Cultural Literacy. Houghton Mifflin Harcourt ISBN 0618226478. (Noiz kontsultatua: 2018-03-18).
  20. ↑ The encyclopedia of Protestantism. Routledge 2004 ISBN 0415924723. PMC 52373034..
  21. ↑ «Surah Maryam 19:1-98 - Towards Understanding the Quran - Quran Translation Commentary - Tafheem ul Quran» www.islamicstudies.info (Noiz kontsultatua: 2018-03-18).
  22. ↑ Patrick., Hanks,. (2006). A dictionary of first names. (2nd ed. argitaraldia) Oxford University Press ISBN 0198610602. PMC 67869278..
  23. ↑ Between memory and hope : readings on the liturgical year. Liturgical Press 2000 ISBN 0814660258. PMC 44267792..
  24. ↑ The Church at prayer : an introduction to the liturgy. (New ed. argitaraldia) Liturgical Press ©1985-©1988 ISBN 0814613667. PMC 13860337..
  25. ↑ 1937-, McNally, Terry,. (2009). What every Catholic should know about Mary : dogmas, doctrines, and devotions. Xlibris Corp ISBN 1441510516. PMC 426399526..
  26. ↑ 1907-1978., Benz, Ernst,. ([2009]). The Eastern Orthodox Church : its thought and life. AldineTransaction ISBN 0202362981. PMC 229035733..
  27. ↑ The encyclopedia of Christianity. Wm. B. Eerdmans 1999-2008 ISBN 9004126546. PMC 39914033..
  28. ↑ «CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Constantine the Great» www.newadvent.org (Noiz kontsultatua: 2018-03-21).
  29. ↑ «The Papal Basilica of Santa Maria Maggiore» www.vatican.va (Noiz kontsultatua: 2018-03-21).

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]


Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Maria&oldid=9912240"(e)tik eskuratuta