Edukira joan

Marokoar amazigera estandar

Wikipedia, Entziklopedia askea
Marokoar amazigera estandar
ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ
Datu orokorrak
HiztunakNone
AraugileaMarokoko Amazig Kulturaren Errege Institutua
Hizkuntza sailkapena
giza hizkuntza
afroasiar hizkuntzak
amazigera
iparraldeko amazigera
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologiaaditza-subjektua-objektua, hizkuntza eranskaria eta hizkuntza fusionatzailea
Genero gramatikalakgenero maskulinoa eta genero femeninoa
AlfabetoaNeotifinagha
Hizkuntza kodeak
ISO 639-2zgh
ISO 639-3zgh
Ethnologuezgh
Glottologstan1324
Wikipediazgh
IETFzgh

Marokoar amazigera estandarra (amazigeraz: ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ, tamaziɣt tanawayt; arabieraz: الأمازيغية المعيارية‎), Marokoko amazigera estandarra ere deitua, Marokoko Amazig Kulturaren Errege Institutuak (IRCAM) garatutako hizkuntza estandarizatua da. Konbinatzen ditu taxelhiyt, Atlas Ertaineko amazigera eta tarifit aldaeren ezaugarriak.[1][2] 2011tik, hizkuntza ofiziala da Marokon.[1][3]

Marokoar amazigera estandarrari tamazight, amazigera edo berbere deitu ohi zaio, nahiz eta izendapen horiek beste edozein amazig hizkuntza izendatzeko ere erabil daitezkeen, edo amazig hizkuntzak oro har, Marokotik kanpokoak barne.[1][2][4]

Historia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1993an, marokoarren %40-60k amazig hizkuntza erabiltzen zuten: taxelhiyt, Atlas Ertaineko tamazight edo tarifit.[5][6][7] 1956ko Marokoko independentziaren ondoren, ekintzaile amazigak tamazight testuinguru ofizial eta publikoetan gehiago sartzeko eskatzen hasi ziren.[8][9] Kultur elkarteak ere 1980ko hamarkadan hasi ziren tamazight normalizatzeko eskatzen.

2001ean, iragarri zen IRCAM sortu zela eta tamazight hezkuntzarako bitarteko gisa sartuko zela. Garapen horrek eskatzen zuen tamazight idazketa estandarizatzea eta hiztegiak, testuliburuak eta material didaktikoak sortzea.[1][10] 2011n, Marokoko konstituzioa aldatu zuten tamazight hizkuntza ofizial gisa sartzeko.[2][3]

Garapena

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sarrera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Marokoar amazigera estandarra garatzeko, IRCAMek taxelhit, Atlas Ertaineko amazigerako eta tarifiteko iturri idatziak aztertu zituen. Prozesu horretan, 3.584 aditz gehitu zitzaizkion hiztegi estandarizatuari.[2] Amazigera barnean, esanahi berdinak zituzten hitzak eta egitura sintaktikoak sinonimotzat hartu ziren. Adibidez, bai taddart hitzak, Atlas Ertaineko amazigeran "etxea" esan nahi duenak, bai tigammik, taxelhiytez "etxea" ere, etxea esateko erabil daitezke, biak ere, Marokoko amazigera estandarrean.[1]

Taxelhiytez, Atlas Ertaineko amazigeraz edo tarifitez ez dauden hitzak gehitzeko, IRCAMek Marokoz kanpoko amazig hizkuntzetako maileguak hartu zituen ahal zenean. Bestela, hitz berri bat sortzen zen, jada existitzen zen amazigerazko lexikotik eratorpena baliatuz.[1]

Ortografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Amazigera arabiar ortografiaz, alfabeto latindar berberez edo tifinagez idatzi izan da. Estandarizazio prozesuaren barruan, 2003an, IRCAMek tifinag aukeratu zuen Marokoko amazigera estandarraren ortografia gisa, neotifinag deitu izan dena.[11][12] Erabakia polemikoa izan zen batzorde erabakitzailearen barruan zein kanpoan, arrazoi politikoengatik hartu baitzen, praktikoengatik baino gehiago. Marokoar amazig hiztun gehienek ez dute tifinag idazkera erabiltzen.[11][12][13][14]

IRCAMek erabiltzen duen neotifinagen bertsioa zertxobait desberdina da beste bertsio batzuen aldean. 2016az geroztik, tifinagen erabilera seinaleztapen publikora eta kulturalki nabarmenak diren beste erabilera batzuetara mugatu da batez ere. Ez da oso erabilia hezkuntzan edo hedabideetan.[15]

Kritika

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2003an tifinag onartu izanak kritika orokorrak jaso zituen, batez ere ekintzaile amazigen artean, haien irudiko amaziga sustatzeko ez zela praktikoa, eta murriztailea zela.[14] Amazigen marokoar hiztun gehienek latindar alfabetoa erabiltzen dute, tifinag erabili beharrean, eta latindar alfabetoa da Marokotik kanpoko amazig hizkuntzetarako erabiltzen den idazkera ofiziala.[12][13][16] Ondorioz, ikusi izan da tifinag onartu izana traba bat dela Maroko barruan zein Maroko Ipar Afrikako amazig kultura zabalagoarekin harremanetan jartzeko, eta erabakiaren kritikari gogorrenek gobernuaren amarru gisa ikusten dute.[12][13][14] Salem Chaker hizkuntzalariak argudiatu zuen erabakia "arriskutsua" zela, eta "[amaziga] idazteko eta irakasteko aldi iragankor hau irteerarik gabeko kale itsua zela. Aktibista ez ziren gehienak amazigerako latindar alfabetoa ofizialki hartzearen aurka agertu ziren eta, 2011ko inkesta baten arabera, galdekatuen % 45,5ek adierazi zuten tifinag zela amazig idazteko ortografia egokiena.[11][14][16]

Praktikan, hiru hizkuntzak Lehen Hezkuntzako testuliburuetan erabiltzen diren arren, taxelhita dirudi amazig Kulturako Errege Institutuak ekoizten dituen amazig hizkuntzako materialetan erabiltzen den estandarraren oinarri nagusia, neologismo purista ugariz emendatua. Hori dela eta, kritikari batzuek argudiatu dute Marokoko "hizkuntza politika" ofiziala Marokoko iparraldeko eta ekialdeko berbereen hizkuntzak baztertzen ari dela eta, isilbidez, Marokoko berbereen hizkuntza guztiak 'ez-estandar' bihurtzen ari direla, bereziki IRCAMek erabiltzen dituen hiru hizkuntza nagusietako batekin identifikatzen ez diren hiztunenak, hala nola iznasen, ipar-ekialdeko muturrean, senhaja-ktama iparraldean, Atlas Ekialdeko amazigera Marokoko erdialdean, figuiga hego-ekialdean eta hego-ekialdeko berberea.[17][18]

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ a b c d e f (Ingelesez) Alalou, Ali. (2018-04-03). «The question of languages and the medium of instruction in Morocco» Current Issues in Language Planning 19 (2): 6–8.  doi:10.1080/14664208.2017.1353329. ISSN 1466-4208..
  2. ↑ a b c d Fadoua Ataa, Allah; Boulaknadel, Siham. (May 2014). «Amazigh Verb Conjugator» Proceedings of the Ninth International Conference on Language Resources and Evaluation (LREC'14) (European Language Resources Association (ELRA)): 1053..
  3. ↑ a b (Ingelesez) Alalou, Ali. (2018-04-03). «The question of languages and the medium of instruction in Morocco» Current Issues in Language Planning 19 (2): 136–160.  doi:10.1080/14664208.2017.1353329. ISSN 1466-4208..
  4. ↑ Zouhir, Abderrahman. (2014). «Language Policy and State in Morocco: The Status of Berber» Digest of Middle East Studies 23 (1): 37–53.  doi:10.1111/dome.12039..
  5. ↑ (Ingelesez) Alalou, Ali. (2018-04-03). «The question of languages and the medium of instruction in Morocco» Current Issues in Language Planning 19 (2): 136–160.  doi:10.1080/14664208.2017.1353329. ISSN 1466-4208..
  6. ↑ (Ingelesez) Gross, Joan E.. (1993). «The Politics of Unofficial Language Use: Walloon in Belgium, Tamazight in Morocco» Critique of Anthropology 13 (2): 181.  doi:10.1177/0308275X9301300204. ISSN 0308-275X..
  7. ↑ (Ingelesez) Gross, Joan E.. (1993). «The Politics of Unofficial Language Use: Walloon in Belgium, Tamazight in Morocco» Critique of Anthropology 13 (2): 182.  doi:10.1177/0308275X9301300204. ISSN 0308-275X..
  8. ↑ Bassiouney, Reem. (2009-08-27). «Language policy and politics» Arabic Sociolinguistics (Edinburgh University Press): 219–220.  doi:10.3366/edinburgh/9780748623730.003.0006. ISBN 9780748623730..
  9. ↑ Vourlias, Christopher. (January 25, 2010). «Moroccan minority's net gain» Variety (Penske Business Media, LLC) 417 (10).
  10. ↑ Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan: ez da testurik eman :2 izeneko erreferentziarako
  11. ↑ a b c (Ingelesez) Soulaimani, Dris. (2016-01-02). «Writing and rewriting Amazigh/Berber identity: Orthographies and language ideologies» Writing Systems Research 8 (1): 1–2.  doi:10.1080/17586801.2015.1023176. ISSN 1758-6801..
  12. ↑ a b c d Larbi, Hsen. (2003). «Which Script for Tamazight, Whose Choice is it ?» Amazigh Voice (Taghect Tamazight) (New Jersey: Amazigh Cultural Association in America (ACAA)) 12 (2).
  13. ↑ a b c Silverstein, Paul; Crawford, David. (2004). «Amazigh Activism and the Moroccan State» Middle East Report (233): 46.  doi:10.2307/1559451. ISSN 0899-2851..
  14. ↑ a b c d (Ingelesez) Soulaimani, Dris. (2016-01-02). «Writing and rewriting Amazigh/Berber identity: Orthographies and language ideologies» Writing Systems Research 8 (1): 12–14.  doi:10.1080/17586801.2015.1023176. ISSN 1758-6801..
  15. ↑ «Morocco draft law on official use of Berber language scrutinised» BBC Monitoring Middle East August 4, 2016.
  16. ↑ a b (Ingelesez) Soulaimani, Dris. (2016-01-02). «Writing and rewriting Amazigh/Berber identity: Orthographies and language ideologies» Writing Systems Research 8 (1): 6–9.  doi:10.1080/17586801.2015.1023176. ISSN 1758-6801..
  17. ↑ «الجنوب الشرقي و المعهد و القناة الامازيغية: عذرا !! نحن هنا قبل أن تنصرفوا ...» chaabpress.com.
  18. ↑ (Arabieraz) «ماذا حققت الأمازيغية بإيجابيتكم أستاذ بوكوس؟؟» Hespress - هسبريس جريدة إلكترونية مغربية 2015-04-07.
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Marokoar_amazigera_estandar&oldid=10122242"(e)tik eskuratuta