Edukira joan

Mary-Claire King

Wikipedia, Entziklopedia askea
Mary-Claire King

(2013)
Bizitza
JaiotzaWilmette, 1946ko otsailaren 27a (79 urte)
Herrialdea Ameriketako Estatu Batuak
Hezkuntza
HeziketaCarleton College
(1963 - 1966) Artean graduatu
Kaliforniako Unibertsitatea Berkeleyn
(1967 - 1972) Doktoretza
University of California, San Francisco (en) Itzuli
(1974 - 1976) postdoctoral researcher (en) Itzuli
Hezkuntza-mailaDoktoretza
Tesi zuzendariaAllan Wilson
Jarduerak
Jarduerakbiologoa, genetista, giza eskubideen aldeko ekintzailea eta unibertsitateko irakaslea
Enplegatzailea(k)Kaliforniako Unibertsitatea Berkeleyn
Washingtongo Unibertsitatea  (1995eko uztailaren 1a -
Jasotako sariak
KidetzaAmeriketako Estatu Batuetako Zientzien Akademia Nazionala
Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia
Zientziak Aurrera Egiteko Elkarte Amerikarra
Frantziako Zientzien Akademia
Amerikako Sozietate Filosofikoa
National Academy of Medicine (en) Itzuli
depts.washington.edu…

Mary-Claire King (Wilmette, Illinois, 1946ko otsailaren 27a) estatubatuar biologoa, genetista, ikertzailea eta irakaslea da. Washingtoneko Unibertsitateko irakaslea da eta genetikari eta gizakien bizi-baldintzetan (GIB, lupusa, herentziazko gortasuna, bularreko minbizia eta obulutegiko minbizia) eragin generikoek eta ingurumen-eraginek dituzten elkarreraginei buruzko ikerketan aritzen da. Hiru lorpen handirengatik da ezaguna:  

  • Titietako minbiziaren geneak identifikatzea
  • % 99an, gizakiak eta txinpantzeak genetikoki berdinak direla frogatu da.
  • DNAren sekuentziazioaren aplikazioa, bereziki desagertutako giza eskubideen urraketen biktimak identifikatzeko.

Argentinan ezaguna da 1976-1983ko diktadura zibiko-militarrean (Berrantolaketa Prozesu Nazionala) neska eta mutil egokien bilaketan egindako ekarpenarengatik, eta zientzialari talde batekin batera garatu zuen aitona-amona indizea deiturikoa.[1][2]

Bizitza

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Chicagotik gertu jaio zen 1946an. Bere txikitako lagunik onena minbiziak jota hil zen 15 urte zituenean, eta horrek bere etorkizuneko lanbidera bultzatu zuen.[3]

Carleton College-n graduatu zen B.A. batekin matematikan (cum laude) 19 urte zituela eta 1973an doktoretza osatu zuen Kaliforniako Unibertsitatean, Berkeley-n, genetikan eta epidemiologian, bere tutore Allan Wilson-ek matematikatik genetikara aldatzeko konbentzitu ondoren.

Berkeleyko doktoretza-ikerketan, proteinen analisi konparatiboen bidez frogatu zuen txinpantzeak eta gizakiak genetikoki berdinak zirela % 99. Bere ondorioak orduko iritzi publikoa aztoratu zuen, eta biologia eboluzionista irauli zuen, gaur egun ezagutza komun orokorra izanik.[4]

Bere lanak Allan Wilsonen hipotesia sostengatu zuen, txinpantzeak eta gizakiak eboluzio adarrean duela bost milioi urte eskas aldendu zirela, eta bai Kingek bai Wilsonek iradoki zuten erregulazio genetikoa izan zela ziurrenik bi espezieen arteko ezberdintasun esanguratsuen arrazoia, geroztik beste ikerlari batzuek hartu duten ideia.[5][6]

Lan ibilbidea

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kingek San Franciscoko Kaliforniako Unibertsitatean (UCSF) osatu zuen doktoretza osteko hezkuntza, eta gero genetika eta epidemiologia irakasle aritu zen Kaliforniako Unibertsitatean (Berkeley), 1976 eta 1995 artean.

1990ean frogatu zuen 17. kromosomaren gene bakar bat, gero BRCA1 izenez ezaguna, bularreko eta obarioko zenbait minbiziren erantzulea zela (bularreko minbizi kasu guztien % 5-10 hereditarioak izan daitezke).[7] «Bularreko minbiziaren genea» aurkitzeak beste gaixotasun askoren azterketa irauli zuen, eta zientzialarien arteko jarrera orokor bat aldatu zuen, genetikaren eta giza gaixotasun konplexu batzuen arteko erlazioari buruzko hipotesien aurkakoa. Ordura arte, genetika oso gaixotasun espezifiko batzuekin lotuta egon zen, hala nola Huntingtonen gaixotasunarekin, fibrosi kistikoarekin eta zelula faltziformeen anemiarekin, baina zientzialariak eszeptikoak ziren genetikak gaixotasun arruntagoetan zuen erabilgarritasunari buruz, faktore genetiko eta ingurumeneko gehiago barne hartzen baitzituzten.

BRCA1 identifikatzeko garatu zuen teknika baliogarria probatu da ordutik beste gaixotasun asko aztertzeko, eta Kingek berak BRCA2 identifikatu zuen.[8]

1990etik, mundu osoko zientzialariekin elkarlanean hasi zen gortasunaren eta entzumen galeraren arrazoi genetikoak identifikatzeko. 1997an, taldeak arrakasta izan zuen gortasun sindromearekin loturarik ez zuen lehen genea klonatzen. Besteak beste, Karen Avraham Israelen eta Moien Kanaan Palestinako Lurraldeetan zientzialariekin lanean jarraitu du, nazioarteko lankidetza zientifikoaren adibide bat emateko asmoz. Herentziazko gortasuna arrunta da Palestinan, eta beraz, populazio zabala dago bere alderdi genetikoak hobeto ulertzeko.

Giza Genomaren Proiektuan ere lan egin zuen; proiektu horren helburua da banakoen arteko bereizketak ezartzea, migrazioen bilakaera eta historia hobeto ulertzeko.

Berkeleyn egon zen 1995era arte, Washingtongo Unibertsitatean American Cancer Societyko irakasle ikertzaile gisa kontratatu zutenera arte.

Giza eskubideen aldeko lana

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kingek 1984an aplikatu zituen lehen aldiz bere ezagutza genetikoak giza eskubideen lanean, bere laborategiarekin batera Argentinako Plaza de Mayoko amonekin lanean hasi zenean, desagertuak identifikatzeko hortzetako genetika erabiliz; metodo horri esker, 135 haur egoki baino gehiago identifikatu ahal izan dira 1976-1983 diktaduran. Haur horiek militarrek lapurtu zituzten, eta jaiotza-ziurtagirien edo adopzio simulatuen bidez identitate aldatuarekin erregistratu ziren; beraz, haien nortasuna berreskura dezaten, haien filiazio biologikoa zalantzarik gabe egiaztatu behar da.

Maiatzeko Plazako Amonek bertara jo zuten, eta hark identifikazio eta «amorrazio» teknika garatu zuen, DNA mitokondriala eta HLA –hortz-laginetatik hartutako markatzaile genetikoak– erabiliz. Proba honen onarpena ireki zuen kasua Paula Logaresena izan zen, 1984an.[9] Garatu zituen teknikak El Salvadorreko El Mozote herrian masakratutako 750 haur eta heldu baino gehiago identifikatzeko ere erabili ziren.[10]

Giza eskubideen aldeko erakunde ugarirekin egin du lan Kingek, hala nola Giza Eskubideen aldeko Medikuekin (Physicians for Human Rights) eta Amnesty Internationalarekin, Argentina, Txile, Costa Rica, El Salvador, Guatemala, Haiti, Honduras, Mexiko, Ruanda, Balkanak (Kroazia eta Serbia). Bere laborategiak DNA bidezko identifikazioa ere ekoitzi du AEBko indar armatuarentzat eta giza eskubideen nazioarteko auzitegiarentzat.

Ralph Nader-ekin ere lan egin zuen pestizidek baserritarrengan duten eragina aztertzen, Allan Wilson-ekin doktore lana osatu aurretik. Zientzia arloan emakumeak eta gutxiengo sexualak ez diskriminatzearen alde ere egin zuen Kingek, eta aurkikuntza genetikoen ostikatzea kritikatu zuen.[11][12]

Bizitza pertsonala

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lankide batekin ezkondu eta banatu ere egin zen, zeinarekin 1975ean alaba bat izan zuen, Emily. Emilyk hizkuntzaren bilakaera aztertu zuen Brown Unibertsitatean. Bestalde, Paul King, bere neba gazteena, Vancouverreko (Washington estatua) Vanalcoko zuzendari nagusia izan zen.[13]

Lorpenak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Genetikari eta gizakien bizi-baldintzetan eragiten duten eragin generiko eta ingurumeneko elkarreraginei buruzko ikerketetan parte hartu du, hala nola, GIBa, lupusa, bularreko minbizia eta obulutegia bezalako gaixotasunak. Bi lorpen bikainengatik da ezaguna: bularreko minbiziaren geneak identifikatzeagatik eta gizakiak eta txinpantzeak %99 genetikoki berdinak direla frogatzeagatik.

Sariak eta aintzatespenak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Clowes Saria American Association for Cancer Research-en oinarrizko ikerketari (1994)
  • Jill Rose Saria, The Breast Cancer Research Foundation (1996)
  • Brinker Award for Scientific Distinction in Basic Science (1999)
  • Sigma Xi
  • American Academy of Arts and Sciences-eko kidea
  • Harvard Unibertsitatean, Ohorezko Zientzietako Doktorea” izan zen (2003)
  • Ameriketako Estatu Batuetako Zientzien Akademia Nazionala (2005)
  • Dr. A.H. Saria Heineken Medikuntzan (2006)[14]
  • Weizmann Saria Emakumea & eta Zientzian (2006)[15]
  • Peter Gruber Fundazioaren Saria (2006)[16]
  • William Allan saria (2020)[17]
  • William Allan Saria (2020)
  • Public Welfare Medal (2025)[18]
  • Ikerketa Zientifiko eta Teknikoko Asturiasko Printzesa Saria (2025)[19]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ La historia del Índice de Abuelidad: ciencia y memoria contra la dictadura genocida. 2023-10-29.
  2. ↑ Esteban, Pablo. (2023-09-19). «La UBA reconoció con el doctorado honoris causa a la creadora del “Índice de abuelidad” | Mary Claire King es una prestigiosa genetista estadounidense» PAGINA12.
  3. ↑ «The Gene Factor - Mary-Claire King - Prevention Pioneer» www.chemheritage.org (kontsulta data: 2025-06-17).
  4. ↑ Mary-Claire King, Protein polymorphisms in chimpanzee and human evolution, Doctoral dissertation, University of California, Berkeley (1973).
  5. ↑ King, Protein polymorphisms in chimpanzee and human evolution (1973); King MC, Wilson AC, "Evolution at Two Levels in Humans and Chimpanzees," Science 1975, 188:107-16.
  6. ↑ See, for example, Gilad Y, Oshlack A, Smyth GK, Speed TP and White KP, "Expression profiling in primates reveals a rapid evolution of human transcription factors", Nature v. 440, pp. 242-245 (2006 March 9).
  7. ↑ Hall JM et al, "Linkage of early-onset familial breast cancer to chromosome-17q21," Science 1990, 250:1684-9; see also Inventor of the Week, MIT, Oct. 1998, for update and overview of importance of work.
  8. ↑ Interview with King at the Breast Cancer Research Foundation.
  9. ↑ «Using genetics for human rights» archives.thedaily.washington.edu (kontsulta data: 2025-06-17).
  10. ↑ (Ingelesez) Angier, Natalie. (1993-04-27). «SCIENTIST AT WORK: Mary-Claire King; Quest for Genes and Lost Children» The New York Times ISSN 0362-4331. (kontsulta data: 2025-06-17).
  11. ↑ «The Chronicle: 6/10/2005: 'The Biggest Obstacle Is How to Have Enough Hours in the Day'» chronicle.com (kontsulta data: 2025-06-17).
  12. ↑ (Ingelesez) «Profile: Mary-Claire King - Nature Medicine» www.nature.com (kontsulta data: 2025-06-17).
  13. ↑ "Putting the Puzzle Together", Sept. 1996; New York Times, April 27, 1993.
  14. ↑ Ver Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences, Heineken Prizes
  15. ↑ Ver Eurekalert Press Release, 2006 Aug.
  16. ↑ See Peter Gruber Foundation Genetics News, 2004 Press Release; Peter Gruber Foundation biography.
  17. ↑ «ASHG Honors Mary-Claire King, PhD with the 2020 William Allan Award» ashg.org 2020-07-13.
  18. ↑ Esteban, Pablo. (2025-03-10). «La creadora del “Índice de abuelidad” en la cima de la ciencia mundial | La genetista Mary Claire King ayudó a las Abuelas a identificar a los nietos apropiados» PAGINA12.
  19. ↑ EFE. (2025-06-12). «La genetista estadounidense Mary-Claire King, Premio Princesa de Asturias de Investigación» www.publico.es.

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Mary-Claire_King&oldid=10321610"(e)tik eskuratuta