Monseko gudua

Koordenatuak: 50°27′N 3°57′E / 50.45°N 3.95°E / 50.45; 3.95
Wikipedia, Entziklopedia askea
Monseko gudua
Lehen Mundu Gerra
Mendebaldeko Frontea
Alemaniar aurrerakadaren mapa, Britainiar posizioak erakusten dituena.
Data1914ko Abuztuaren 23a
LekuaBelgika Mons
Koordenatuak50°27′N 3°57′E / 50.45°N 3.95°E / 50.45; 3.95
EmaitzaBritainiar Armada Espedizionarioaren erretiratzea
Gudulariak
Britainiar Inperioa Britainiar Inperioa Alemania Alemaniar Inperioa
Buruzagiak
Britainiar Inperioa John French
Britainiar Inperioa Horace Smith-Dorrien		 Alemania Alexander von Kluck
Indarra
2 armada gorputza
1 Zalditeria dibisio
1 Zalditeria brigada
300 kanoi		 4 armada gorputza
3 Zalditeria dibisio
600 kanoi
Galerak
1,638 2,000–5,000

Monseko gudua Lehen Mundu Gerrako Mendebaldeko Frontean geratutako gatazka bat izan zen, 1914ko abuztuaren 23an. "Mugen gudua" ezizenez ezagutzen zen Mendebaldeko Frontearen lehen fasearen parte, honen azken guduetako bat izan zen. Monsen Britainiatik etorritako Britainiar Armada Espedizionarioak (BAE) lehen aldiz borrokatu egin zuen Alemaniar Inperioaren armaden aurka Frantzia-Belgika mugan. Belgikako herrian Britainiar Armadak Mons-Condé izeneko kanalaren lerroa mantentzen saiatu ziren alemaniar 1. armadaren erasoen aurka. Britainiarrek luzez frontea mantendu izan arren hainbat aldiz tropa gehiago zeukan etsai baten aurka, amaieran atzera egitera behartuta egon ziren haren alboan zegoen frantziar bosgarren armadak atzera egin zuenean, Lanrezac jeneralaren aginpean. Hasiera batean erretiratze sinplea izango zenak hurrengo asteetan Atzerakada Handia izena jasoko zuen, ia Parisko kanpoaldera iritsi arte.[1]

Aurrekariak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Britainiak 1914ko abuztuaren 4an gerra deklaratu zion Alemaniar Inperioari; handik bost egunetara BAE kontinentera igarotzeko enbarkatzen hasi zen. [2] Hala ere, armada hori jada borrokan zeuden unitateekin alderatuta oso tamaina txikikoa zen. Gerraren hasieran Alemaniak zein Frantziak milioi bat soldadu prest zituzten borrokarako, lehenak zortzi armada nagusitan antolatuta eta bigarrenak bostetan. BAEk, ordea, 80.000 soldadu inguru zituen soilik, bi armada-gorputzetan antolatuta. Hala ere, tropa txiki hori denbora luzez armadan parte hartu izan zuten soldaduz zein erreserbistaz osatuta zegoen; Europa osoko armadarik profesionalena 1914an. Britainiar entrenamenduak lehentasuna ematen zion tiroaren azkartasuna eta zehaztasunari, soldadu gehienek pertsonaren neurriko panpina bat hamabost aldiz minutu batean 300 yardatara (270 metro) tirokatzeko ahalera izanik. [3] Gaitasun hauek BAEren 1914ko kanpainian oinarrizkoak izango ziren bere amaierako salbazioa bermatzeko.[4]

Monseko gudua Mugen gudua izena hartu zuen kanpainia handiagoaren parte izan zen, zeinean aurreratzen ari ziren alemaniar armadek Aliatuen aurka borrokatu zuten, nagusiki Frantzia-Belgika eta Frantzia-Alemania mugetan. BAE aliatuen unitateen lerroaren ezkerrean kokatuta zegoen, Alsazia-Lorrenatik Monseraino zihoana, Belgikako hegoaldean. Britainiar posizioak frantziar armadaren mendebaldeko hegalean alemaniar 1. armadaren bidean egongo zirela esan nahi zuen, alemaniar erasoaren eskuineko hegala, Schlieffen-Moltke planak zioen bezala. Azken armada honen helburua geratzen ziren Aliatuen armadak mugetatik kanporatzea zen suntsipena sahiets zezaten, baita Parisko bidea zabalik mantentzeko ere.[5]

Britainiarrak Monsera abuztuaren 22an iritsi ziren.[6] Egun bereko egunsentian Charles Lanrezac frantziar Bosgarren armadaren agintariak Sir John French-i mezu bat bidali zion, von Bülowren hegala erasotzea eskatuz. Frantziar Bosgarren armada, BAEren ekialdean kokatuta, Charleroiko guduan alemaniarren 2. eta 3. armaden aurka borrokatzen ari zen. Frenchek ezetz esan zuen, Condé–Mons–Charleroi Kanala hogeita lau orduz mantentzea zin eginez alemaniarren 1. armadaren aurka; azken honek Lanrezac-en hegala erasotu ez zezan. Britainiarrek eguna eman zuten kanalaren beste aldean errotzen.[2][1]

Borrokarako prestaketa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Britainiar defentsa prestaketa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Mons eta Charleroiko guduen mapa. Ezkerrean ikusten da aipatutako ia 90º biraketa.

Monseko guduan britainiarrek 80.000 soldadu inguru zituzten. Hauek hurrengo unitateetan banatuta zeuden: zalditeria dibisio bat, tamaina txikiagoko zalditeria brigada bat eta bi armada gorputz, bakoitza bi infanteria-dibisioz osatuta. Lehenengo armada gorputza (I corps ingelesez) Sir Douglas Haig jeneralaren aginpean zegoen. Bigarrena (II corps ingelesez) Sir Horace Smith-Dorrien jeneralaren aginpean zegoen. II. corpsaren aurreko agintaria, James Grierson, abuztuaren 17an hil zen Monserako bidean. Dibisio bakoitzak 5.592 zaldi eta 24 Vickers ametrailadore (bi ametrailadore batailoi bakoitzerako) zeuzkan, baita hiru artilleria brigada bakoitzak 18-pounder kanoiekin, hemezortzi 4.5 hazbeteko howitzer brigada batekin eta 60-pounder kanoiko artileria astuneko bateria batekin.[7]

II. corps-ak ("Gorputza" Euskaraz), Britainiar lerroaren ezkerrean, Mons-Condé kanalean zehar defentsarako posizioak hartu zituen. Bitartean, I. corps-ak ia 90º-ko lerro bat antolatu zuen Mons-Beaumont errepidean zehar (ikusi mapa eskuinean).[3] Lehen armada gorputza honela kokatuta zegoen haren ekialdean zeuden frantziarrek Charleroitik erretiratzeko beharra bazeukaten BAEren hegala babestuta egongo zela bermatzeko.[6] Honengatik lehen armada gorputzak ez zuen kanalaren bidea jarraitu, borrokan eragin txikiagoa izatea eragin zuena; ondorioz, borrokaren esfortzu gehiena bigarren armadak egin behar izan zuen bakarrik. Gudu-zelaiaren ezaugarri nagusiena kanalak egindako "loop" bat zen, Nimyko herrixkarantz zihoana. Loop honek defentsa zaila egiten zuen eta alemaniarrak honetaz baliatu ziren, borroka loopak sortzen zuen irtenunera zuzenduz.[6]

Britainiar Zalditeria Monsen

Aurkako bi armaden arteko lehen talka abuztuaren 21ean gertatu zen britainiarren ikuskapen batailoi batek, txirrinduak erabilita, Oburg herritik hurbil alemaniarren unitate bat topatu zuenean. Topaketa honen ondorioz John Parr soldadua Lehen Mundu Gerrako lehen britainiar hildakoa bihurtu zen. Parr beste lagun batek txirrindutan zegoela Uhlano talde batekin topatu zen eta beste lagunak armada ohartaraztera alde egin zuen bitartean, Parr atzean geratu zen alemaniarren mugimendua moteltzeko. Handik gutxira tirokatuta hil zen. Borroka abuztuaren 22ko goizeko 6:30an hasi zen. 4. Irlandar Dragoi Errealak Casteau herrixkaren kanpoan segada bat prestatu zuen alemaniar lantzari talde baten aurka. Alemaniarrek, tranpaz ohartu zirenean, alde egin zuten, Hornby kapitainaren soldaduak sableak eskuetan atzetik zituztela. Ihes egin zuten lantzariek haien aldekoen talde handiago batekin topo egitean hauek Hornby-ren unitatea erasotu zuten. Gatazka honetan Hornby kapitainak britainiarren Lehen Mundu Gerrako lehen etsaia hil zuen sablearekin, zalditik jaitsi gabe. Kilometro batzuetako jarraipena eta gero alemaniarrek zaldiak utzi zituzten eta tiroka hasi ziren; britainiarrek berdina egin zuten eta Edward Thomas danborraria gerran lehen tiroa egin zuen britainiarra bihurtu zen.[1]

Egun hartan, hegazkinen bidez lortutako informazioa zein Lanrezac-en mezuak erabilita George Macdonoghek, BAEren Inteligentziaren burua, Sir John French mariskalari jakinarazi zion hiru alemaniar armada gorputzak haien aurka zuzenean martxan zihoazela. Sir Johnek ez zion kasu egin, ordez Soigniesera mugitzea proposatuz.[1]

Alemaniar erasoaren prestaketa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Britainiarren aurka aurrera egiten ari zen alemaniar unitatea Alexander von Klucken 1. armada zen. [3] 1. armada lau armada gorputzez osatuta zegoen, (II., III., IV. eta IX. gorputzak) hiru armada gorputzekin erreserban (III., IV. eta IX. erreserba-gorputzak); azken hauek ez zuten guduan parte hartu. Armada gorputz bakoitza bi dibisioz osatuta zegoen, zalditeria eta artilleria gehigarriarekin. Alemaniar 1. armada unitate guztien artean boteretsuena zen, 1.6 kilometroko (milia bat) lerroan 18.000 gizon izanik, hau da, hamar gizon metro bakoitzeko.[8]

Abuztuak 20an Karl von Bülow jeneralak, 2. armadaren agintariak, Sambre ibaiaren iparraldean zegoen bitartean 1. armadaren kontrol taktikoa zeukan. Haren ustez, britainiarren aurkako talka bat ez zen gertatuko eta aldiz Charleroi eta Namur artean zeuden frantziar unitateetan zentratzea erabaki zuen, Sambre ibaiaren hegoaldean. Gainera, haren aginpean zeuden ikuskapen unitateek porrot egin zuten frantziarren armadaren indarra identifikatzerakoan. 2. armadak Binche, Fontaine-l'Eveque and Sambre ibaiaren artean lerro bat ezartzeko agindua jaso zuen 3. armadari Mosa ibaia gurutzatzen laguntzeko. Abuztuak 23an 1. armadak Sambre ibaia gurutzatu beharko zuen. Egun hartan Von Kluckek jakin zuen bere armadak babestu beharko zuen lur eremua: Bruselas eta Anberesetik ipar-mendebaldean Maubeugera, hego-ekialdean. Von Kluckek espero zuen britainiarrekin Lille inguruan topatzea, hegoalderako biraketa erlatiboki lehenago egitea eragingo zuena. Egoera aldatzeko eta bere maniobra askatasuna mantentzeko, gerraren hasieran oso ohikoa alemaniar agintari militar nagusien artean, Kluck-ek 21ean von Bülowri eskatu zion bere maniobra propioekin jarraitzeko baimena. Azken honek ezetz esan zion, Maubeuge isolatzea eta 2. armadaren eskuineko hegala babestea aginduz. Hau lortzeko Soigniesera igaro beharko zuen von Kluckek, III. eta IV. erreserba-gorputzak soilik Anberes inguruan utzita Belgiar kontraerasoengan babesteko.[9]

Alexander von Kluck (erdian) eta bere Estatu Nagusia, 1914

Abuztuak 22an VII armada gorputzaren 13. dibisioak, 2. armadaren eskuineko hegalean, Bincheko herriaren iparraldean britainiar zalditeriarekin topo egin zuen bere armadaren beste zatiak Sambre ibaia gurutzatzeko intentzioarekin frantziarren aurka eraso bat hasten zuen bitartean. Ilunabarrerako 1. armada Sillytik Thoricourtera zihoan lerrora iritsi zen eta III eta IV. erreserba gorputzek Bruselas okupatu eta Anberesetik hurbil gertatu ziren. Zalditeriaz eta hegazkinez egindako ikuskapenek britainiarrek Courtrai inguruan ez zeudela frogatzen zuen, ezta Lillen eta Tournai-n ere, eta, ordea Monsetik Maubeugera zihoan lerroan kokatuta zeudela erakusten zuen. Lehenago egun berean Casteauko inguran britainiar zalditeria zegoelako berriak zabaldu ziren, Monseko ipar-ekialdean. Britainiar aeroplano bat Leuveneko inguruan ikusi zuten eta Maubeugerantz zihoan beste bat tiroz eraitsi zuten. IX. armada gorputzak Valenciennesetik Monsera zihoan etsai taldeen berriak zabaldu zituen handik gutxira, Monsen inguruan britainiarrak aurkituko zituztela ziurtatzen zuena. Hala ere, berri hauek ez ziren 1. armadaren kuartel nagusira iritsi. Kluckek uste zuen jada Sambre ibaia gurutzatu zutelako 2. armadaren kontrol taktikoa bertan behera geratu zela. Bere nahia etsaien mendebaldeko hegala inguratzea zen, hala ere, egiatan oraindik ere von Bülow-ek kontrola zeukan eta 23an hegoalderantz mugitzeko agindu zion.[9].

Mons hiria Lehen Mundu Gerra hasi baino lehen.

22ko gauean britainiarrek Nimytik Ville-sur-Hainera zihoan ibilbidea okupatu zutela jakin izan zuten, Canal du Centre-ko pasabideak gotortuz. Honekin britainiarren posizio guztiak ezkerreko hegala izan ezik argi geratu ziren. Abuztuaren 23an 1. armadak Maubeugeko ipar-mendebalderantz igarotzen hasi zuen Basèclesetik St. Ghislain eta Jemappesera. Eguraldia euritsua eta hodeitsua izan zen egun osoan zehar, 1. armadaren hegazkinak lurrean geratzea eragin zuena gauaren hasieran eguraldia pixka bat hobetu arren. Tournaitik trenez zetozen tropa berrien berriak iritsi ziren frontera eta aurrerapenak gelditzea erabaki zen berri haien fidagarritasuna zehaztu arte. IX. armada gorputzak Canal du Centre-ren aurka aurreratu egin zen, Monseko iparretik Roeulxera eta ekialdetik franziarrekin topo egin zuen kanalean. Alemaniarrek pentsatzen zuten Canal du Centre frantziar eta britainiarren arteko elkargunea zela. Gorputzaren agintariak, Ferdinand Von Quast jeneralak, goizeko 9:55etan eraso bat agindu zuen, aurretik aipatutako gelditzeko agindua iritsi baino lehen. III. armada gorputzaren agintariak, Ewald von Lochow, Ghlinerantz zihoan eraso bat prestatu zuen eta IV.aren agintariak, Sixt von Armin, Péruwelz eta Blatonen kanala gurutzatzea agindu zuen. [9]

Gudua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Britainiar ikuspuntua: goiza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Britainiar Armada Espedizionarioaren tropak Monsen, 1914.

Alemaniar artilleriaren bonbardaketa britainiar lerroen aurka abuztuaren 23ko egunsentian hasi zen. Eguna euritsu hasi zen arren, 10:00erako jada eguzkia bete-betean argiztatzen ari zen.[10] Alemaniarrak egun osoan zehar britainiarrekin borrokatu ziren looparen irtenunearen kontrolatzeko. Alemaniar infanteriaren lehen erasoa 9:00etan hasi zen. Haien helburua kanala gurutzatzea errazten zuten lau zubiak hartzea zen.[6] Lau batailoi alemaniarrek Nimy zubia erasotu zuten; zubiaren beste aldean Maurice Dease lotinantearen aginpean zegoen ametrailadore talde bat eta Irlandar Fusiliari Errealen batailoi bat zeuden. Alemaniarren hasierako taktika talde estuetan antolatzea izan zen, "parada militar bat bezalako formazioan". Formazio honek tirokatzeko itu errazak bihurtu zituen britainiar soldaduentzat, rifleekin 910 metrotik tiroka zezaketenak, ametrailadoreekin edo artilleriarekin.[11][2] Britainiarren rifleen tiroak hainbeste ziren borroka osoan zehar ezen alemaniar batzuek metrailadore-sua zela pentsatu baitzuten.[8]

Maurice Dease kapitaina.

Alemaniar erasoa porrot garrantzitsua izan zenez, emaitza onak izango zituen saiakera berri bat egiteko alemaniarrek formazio irekiago batera aldatu zuten. Eraso honek arrakasta handiagoa izan zuen, formazio solteagoak zaildu baitzituen irlandar fusiliariei biktimak azkar eragitea. Handik gutxira britainiarrek, kopuruan guztiz gaindituta, etsi-etsian Nimy eta Ghlin zubiak babestea lortzen zuten, bi metrailadore soldaduen balentria handiak gidatuta.[6] Nimy zubian, bere ametrailadore talde osoa hil edo zauritua izan eta gero, Deasek tiro egiten hasi zen hainbat aldiz zauritua izan arren. Bosgarren aldiz zauri bat jaso eta gero ebakuatu behar izan zuten, handik gutxira atzeraguardian hiltzeko.[1] Jarraian Deasen lekuan Sidney Godley soldadua kokatu zen eta Fusiliarien erretirada babesten saiatu zuen bi orduz. Proiektil baten zatia (shrapnel) sorbaldan sartu zitzaion eta buruan tiro bat jaso zuen baino tiroka jarraitu zuen. Haren erretiratzeko denbora iritsi zenean Godley atzean geratu zen, ametrailadorea apurtu eta zatiak kanalera bota zituen. Jarraian atzera egiten saiatu zuen baina, zaurituta, alemaniarrek preso hartu zuten.[6][1] Mauricek (hil ostean) eta Sidney-k biek Victoria Gurutzea jaso zuten, gerrako lehen dominak.[3] Antzeko gertakizun batean, Theodore Wright, Ingeniari Errealetan kapitaina, kanala zeharkatzen zuten bost zubi lehertzen saiatu zen hiru kilometroko ibilbidean. Jemappes zubia suntsitzea lortu zuen, hala ere, Mariette zubiari kargak ezartzen zizkiola, obus zati batek buruan jo zuen eta atzera egin behar izan zuen. Zaurituta izanik ere, denbora laburrez atsede hartu ondoren berriro saiatu zen Northumberlandeko Fusiliarien estaltzeko suak babestuta. Nekatuta, irrist egin eta kanalera erori zen, kamarada batek salbatu eta ahalegin osoa uztera behartuta. Ekintza honengatik Victoria Gurutzea eman zioten hari ere, hala ere, borrokan hilko zuten hurrengo hilabetean Vailly-n.[1] Egunaren amaieran William Edgington sarjentuak borrokaren deskribapen lakonikoa baino zehatza egin zuen: "Egun oso gogorra; alemaniarrak edonon daudela dirudi."[1]

Alemaniar IX. gorputzaren artilleriak, kanalaren beste aldean kokatuta, lur altuagoak bilatu zituen, haien bonbardatze potentziaz baliatu nahian. Haien helburua loop-ak osatzen zuen irtenunea suntsitzea zen. Aipatutako irtenunea babesten Brigadier-Jeneral Doranen 8. Infanteria Dibisioa zegoen, "defentsa burugogorra" egiteko agintea jaso zuena. Monseko ekialdean kokatuta zeuden, 4. "Middlesex" erregimendua eta "Gordon Highlanders" batailoiarekin batera. Goizeko 9:00etarako Alemaniar IX. gorputzaren infanteria Oburgetik Nimyrantz zihoan lerro batetik britainiarrak jada erasotzen ari zen.[12] Kopuru aldetik gaindituta, bi batailoiek galera gogorrak jasan zituzten. Guztiarekin ere, Erregimendu Erreal Irlandarraren laguntzaz, baita erreserbako infanteria eta artilleria dibisioen laguntzari esker, zubiei eustea lortu zuten. Alemanek erasoaren eremua zabaldu zuten, loopak sortutako irtenunearen mendebalderantz erasoa mugituz.[6] Alemaniarrek kanalaren iparraldean zeuden izei-landaketen estalkia erabili zuten babespean mugitzeko eta kanaletik ehunka metro gutxira aurreratu ziren britainiarrak ametrailadore eta fusilekin harrapatzeko. Alemaniar erasoa bereziki gogorra izan zen 1. batailoia, Royal West Kent erregimentua eta 2. "King's Own Scottish Borderers" batailoiaren aurka, zeinek hildako handiak izan arren ez baitziren egun osoan mugitu.[6][1]

Britainiar ikuspuntua: atzerakada[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Arratsaldearen hasieran, Le Bonnet-etik 5km-ra kokatuta, Sir Douglas Haigek alemaniar erasoa behatu zuen, harekin zegoen Estatu Nagusiaren partaideekin. Haien deskribapenak, "grisez jantsitako gizaki-masa", ondo azaltzen zuen Alemaniarren eraso amaigabea.[13] 19:00etarako hegaletako britainiar posizioak babestezinak ziren; 4. Middlesex unitateak 15 ofizial eta beste 353 hildako edo zauritutako jasan zituen.[6] Britainiar posizioaren ekialdean, Alemaniako IX. Gorputzaren unitateak kanala indarrez zeharkatzen hasi ziren, BAEren eskuineko hegalari mehatxu eginez. Nimy-n, Oskar Niemeyer soldadu alemaniarrak kanala zeharkatu zuen igerian britainiar suaren pean, ixten ari zen zubi kulunkari baten makineria funtzionaarazteko. Saiakeran hil arren, haren ekintzek zubia berriro ireki zuten eta alemaniarrek 4. Errege Fusiliarren aurkako presioa areagotu ahal izan zuten.[14][15]

Valenciennesetik itzulita, BAEren komandante-burua zen Sir John French-ek laster aurrera egin zezaketela sinesten zuen oraindik, hala ere, 15:00etan, 3. Dibisioa looparen irtenunetik erretiratzeko agindua jaso zuen, hegoaldean distantzia gutxira zeuden posizioetara. 5. Dibisioak berdin egin zuen handik gutxira. Iluntzean, II. Gorputzak defentsa-lerro berri bat ezarri zuen Montrœul, Boussu, Wasmes, Paturages eta Frameries herrietan zehar zihoana. Alemanek kanalaren gainean pontoi-zubiak kokatu zituzten gurutzatzeko, britainiar posizioetan presioa areagotuz. Ekialdean kokatuta zegoen Frantziako Bosgarren Armadaren atzerakadaren berriak iritsi ziren, britainiarren eskuineko hegala larri erakusten zuena, Honen ondorioz, goizeko 02:00tan II. gorputzak Frantzian barrena erretiratzea erabaki zuen, Valenciennes-Maubeuge errepidera.[6] Berri hauen ondorioz French komandanteak porrota aitortu zuen, baita atzera egiteko behar handia ere, hondamendi bat gerta ez zedin.[1]

Etsaiari aurre egiteko prestatutako defentsa-lerroetatik erretiratzeko ustekabeko aginduak II. Gorputzak alemanen aurkako atzeguardiako ekintza sorta bati aurre egitera behartu zuen. Atzerakadaren lehen faserako, Smith-Dorrienek 5. Dibisioko 15. Brigada zehaztu zuen, 23ko borroka astunetan parte hartu ez zuena, erretaguardia-babesle gisa jarduteko. Abuztuaren 24an hainbat ekintza burutu zituzten Paturages, Frameries eta Audregniesen. Audregnieseko borrokan, Cheshire eta Norfolk erregimentuen 1. batailoiak Quiévrain eta Baisieux-tik zetorren alemaniar erasoari eutsi zion 25eko goizera arte, soldaduz gaindituta eta galera larriak izan arren. 5. brigadako artilleriak lagunduta, hildako handiak ere eragin zituzten alemaniar lerroetan. Arratsaldeko deialdi batek Cheshireko erregimenduan egindakoa, erretiratzeko agindurik jaso ez zuenak, haren tropa kopurua ia % 80 murriztu zirela adierazi zuen. Smith-Dorrienek gerora esan zuen Cheshiretarrek, Wellingtongo Dukearen batailoarekin batera, agindurik gabe atzera egiteari uko egiteak BAE osoa salbatu zuela.[16]

Wasmesen 5. Dibisioaren zati batzuek eraso handi bati aurre egin zioten; Alemaniako artilleria goizaldean hasi zen herria bonbardatzen eta 10:00etan III. Gorputzaren infanteriak erasotu zuen. Zutabeetan aurrera eginez, alemaniarrek fusil eta ametrailadoreen tiro izugarriarekin topo egin zuten berehala eta "belarra bezala moztuak" izan ziren.[6] Beste bi orduz, Northumberland Fusiliariek, 1. Mendebaldeko Kentiarrek, 2. batailoiko King's Yorkshire Infanteria Arinak, 2. batailoiko Wellingtongo Dukearen erregimentuak eta 1. Bedfordshire erregimentuaren batailoiak alemaniarren erasoei eutsi zieten herrian, heriotza asko jasan arren. Mehatxua txikitzean Saint Vaast-erantz erretiratu ziren.[2] Britainiar lerroaren ezkerreko muturrean, 5. Dibisioko 14. eta 15. brigadak alemaniar hegalaren mugimendu batek mehatxatu zituen eta zalditeriari laguntza eske deitu behar izan zuten. Zalditeriaren 2. Brigada, Erregearen Landa Artilleriaren 119. bateria (ELA/RFA) eta L RHA Bateriarekin batera, haien laguntzara mugitu ziren. Zaldietatik jaitsita, zalditeriak eta bi artilleria bateriak britainiarren 14. eta 15. Brigaden ihesia babestu egin zuten borroka latzeko lau ordutan zehar.[6]

Alemaniar tropak Monseko tren geltokian, 1914.

Alemaniar ikuspuntua: 1. Armadaren erasoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Abuztuaren 23aren goizean alemaniar IX. Gorputzaren 18. dibisioak aurrera egin zuen; Maisières eta St. Denis inguruan britainiar defentsak bonbardatzen hasiz. 35. brigadaren zati batek, Ipar Schleswigeko daniar ugari biltzen zituena, Nimyko ekialdetik kanala zeharkatu zuen hildako gutxirekin eta harantzagoko trenbidera iritsi zen arratsalde hasieran, Nimyko posizioen aurkako eraso zuzenean porrota jaso arren. 36. brigadak Obourgen zubiak hartu zituen erresistentzia latzaren aurka. Handik gutxira Nimy-n kokatutako britainiar tropak pixkanaka alde egin zuten. Iparraldeko zubiak 16:00etan erori ziren eta baita herri osoa ere, handik gutxira. Von Quast jeneralak 18. dibisioari Mons hartu eta Cuesmes eta Mesvin aldera hegoalderantz bultzatzeko agindu zion. Mons herria bera, hegoaldeko ertzean izandako liskar motz bat izan ezik, borrokarik gabe hartu zuten gaua hasi baino lehen. Iluntzean 35. brigada Cuesmes eta Hyonen inguruan zegoen. Honekin ere, Monseko ekialdean dagoen lur garaiagoan borrokak jarraitu zuen. Momentu honetan, britainiarrentzat porrot ikaragarria bazirudien ere, Alemaniarren aldeak ere hildako eta zauritu zenbaki larriak jasan zituen. Walter Bloemek, aurrerago Alemaniar idazle oso famatua bihurtuko zena, Monseko harrapaketan parte hartu zuen, momentu hartara arteko borroka "porrot sinestezina" deituz. Haren batailoian komandantea eta beste hemeretzi ofizial hilda zeuden, Bloem bizirik iraun zuen konpainia-komandante bakarra izanik.[1]

Alemaniar 17. Dibisioaren frontean, zalditeria britainiarrak Ville-sur-Haine eta Thieu-ko kanal-gurutzetatik erretiratu egin zen; St. Symphorien-St. Ghislain errepiderantz. 17:00etan dibisio-komandanteak inguratze-eraso bat agindu zuen Monseko ekialdean, britainiarrak berriz ere atzera egitera behartuz.[9] Hyonen kokatuta, Beauchamp Doran Brigadier-jeneralak ihesia zuzentzen saiatu zuen, iparraldetik alemaniarrek etengabeko erasoa haren aurka gidatzen zuten bitartean. Hainbat orduz egon zen haren aldeko britainiarren informaziorik gabe, nagusiki "Gordon Highlander" batailoiarena. Hauek ere borrokatzen zebiltzan, ametrailadoreekin alemaniarrak tirokatuz. Dirudienez, momentu honetan alemaniarrak formazio estura itzuli ziren, tirokatzea erraztuz. Hala ere, handik gutxira Hyon erortzean Highlanderrak inguratuta geratzeko arriskuan zeudenez pontoi baten bidez ihes egin behar izan zuten. Ametrailadoreak eramaten saiatu ziren arren, armak garraiatzen zituzten zaldiak tirokatuta hil ziren eta atzean utzi behar izan zituzten.[12]

1914ko Abuztuaren 27ko egunkaria, Monseko guduaren deskripzioa egiten duena. Letra larriz "Aliatuek gogor eusten diote haien borroka-lerroari."

Goizeko 11:00etan IV., III. eta IX. armada-gorputzen txostenek agerian uzten zuten britainiarrak St. Ghislainen eta kanalaren mendebaldean kokatuta zeudela. Honek Pommeroeuil zubiraino Condétik ekialdean bidea troparik gabe zegoela ere erakusten zuen. Abuztuaren 22an osatutako Inteligentzia-txostenek 30.000 soldadu Dour ibaitik Mons aldera zihoazela erakusten zuen. Hurrengo egunean 40.000 gizon ikusi zituzten Genliserantz martxan, Monseko hegoaldean, aurrerago Jemappeserantz ibili baino lehen. Binchetik iparraldera, alemaniar 2. Armadako eskuin hegaleko dibisioa britainiar zalditeriak erasotuta hego-mendebaldera ihes egitera behartu zituen. Arratsaldearen hasieran, II. Zalditeria Gorputzak gauean Thielt-Kortryk-Tournai eremua okupatu zuela eta Frantziako brigada bat Roubaixeko hego-ekialdera itzultzera behartu zuela jakinarazi zuen. Txosten honek eskuineko hegalean tropa oso gutxi zeudela erakusten zuenez, von Kluckek III. Gorputzari St. Ghislain eta Jemappesetik aurrera egiteko agindu zion, IX. Gorputzaren eskuinetik. IV. Gorputzari Hensis eta Thulies aldera jarraitzeko agindu zion. Ordu haietan IV. Gorputzak Canal du Centre-n jada borrokatzen ari zen. II. Gorputzak eta IV. Erreserba Gorputzak atzetik jarraitu zuten erasoa. [9]

Alemaniar III. Gorputzak belardietatik aurrera egin behar izan zuen bidegurutze gutxiko bide-bloke bateraino, guztiak suntsituta. 5. Dibisioak eskuinetik Tertrerantz aurrera egin zuen, herria hartuz. Hala ere, kanalaren beste aldetik egindako arma txikien suak trenbide zubirantz saiatutako aurrerapena geldiarazi zuen. Jarraian 5. dibisioak Wasmuelen ipar-ekialdeko zubirantz aurrera egin zuen, ezkerreko hegalean, eta azkenean ubidea zeharkatzea lortu zuen erresistentzia gogotsuaren aurka. Zeharkatzean St. Ghislain eta Hornu aldera biratu zuten. Gaua iristean Wasmuel herrixka okupatu zuten eta St. Ghislain-eko posizioen aurkako erasoak metrailadoreen bidez uxatu ziren, tropei kanala zeharkatzea eragotziz Tertre-n izan ezik. Azken honetan aurrerapena gelditu zen gauerdian. 6. dibisioak kontraeraso bat jasan zuen Ghlinen, gutxira Jemappes hegoaldera zegoen lur altuagoetara alde eginez. Herrian zeuden britainiarrek arma txikien tiroz eutsi zioten dibisioaren tropa gehienei, talde txikiek izan ezik, Ghlin-etik Jemappes-era doan errepide baten mendebaldean estaldura aurkitu zutenak. Talde isolatu hauek herriaren iparraldeko bidegurutzean aurkariak ustekabean harrapatzea lortu zuten, 17:00ak aldera landa-kanoi batzuen laguntzarekin, eta ondoren herria hartu zuten. Gainerako dibisioak kanala zeharkatu eta Frameries eta Ciply aldera egin zuten, iluntzean geldituz.[9]

IV. Gorputzak arratsaldean iritsi zen. 8. Dibisioak Hensies eta Thulin-en tartean aurreratzen ari zen eta 7. Dibisioak Ville-Pommeroeuil aldera aurreratu zen, non bi kanal zeuden, bidea oztopatzen. 8. Dibisioak britainiarrekin topo egin zuen iparraldeko kanalean, Pommeroeuileko mendebaldean, atzera egitera behartuz. Hala ere, handik gutxira bigarren kanalaren aurka egitean asko moteldu behar izan ziren, nekez aurrera eginez, haien hego ertzetik metrailadoreen tiropean. Erasoa bertan behera utzi zuten gaua erori ostean eta britainiarrek zubia leherrarazi zuten. 7. dibisioak britainiarrak trenbide-lubet batetik eta kanalaren gainetik itzultzera behartu zituen, Pommeroeuil-etik ekialdean, baina bidegurutzetik atzera egin zuten. Talde txikiek ilunpetan eraikitako pontoi-zubi batetik igarotzea lortu zuten; zubi lehertuan haien konponketa-taldeak babestea erraztu zuena. Erreparaketak alemaniarren tropen gurutzatze masiboa eragin zuen, kanalatik 440 metro hegoalderantz ezarri zirenak.[9]

Egun hartan beranduago, II. Gorputzak eta IV. Erreserba Gorputzak La Hamaide eta Biergen artean zeuden ibilbidean atseden hartu zuten, 32 eta 20 kilometro hurrenez hurren, frontetik aurrera 30 eta 45 kilometroko martxa egin ostean. Honekin ere, abuztuaren 24an gertatuko zen borrokarako urrunegi zeuden oraindik. Abuztuaren 23ko arratsaldearen amaierarako IV. Gorputzak atseden hartzeko agindua jaso zuen, frontetik jasotako txostenek iradokitzen baitzuten britainiar lerroak gainezka zeudela. 1. Armadaren kuartel nagusiak armada Maubeuge aldera elkartzea eragotzi nahi zuen, hegala eskuinaldean (mendebaldean) utziz. Iluntzean Kluckek borroka-simulakroa bertan behera utzi zuen. IX. Gorputzaren ikuskatze txostenak jarraituz; behaketa-hegazkinez lagunduta, 3 kilometroko luzera zuen soldadu lerro baten informazioa jaso zuen. Lerroa Malplaquet errepidean zehar Mons aldera joaten ari zen. Beste hainbat soldadu lerro ikusi ziren baita; Malplaquet-Genlis eta Quévy-Genlis errepideetan, Asquillies ondoan eta zalditeria ekialderago topatu zen, BAEren zatirik handiena 1. Armadari begira zegoela erakutsiz. Ezinbestekotzat jo zen bigarren kanaleko pasabideak lerroan harrapatzea, IX. Gorputzak eta III. Gorputzaren zati batek lortu zuten bezala. IV. Gorputzak bere martxa jarraitzeko eta ezker hegala Thulinerantz mugitzeko agindua jaso zuen, baina jada ubideko gurutzeetan aritua zegoen. Egunean zehar III. eta IX. Gorputzek egindako erasoak arrakasta izan zuen "etsaia gogor eta ia ikusezinaren" aurka, baina erasoak jarraitu egin behar izan zuen. Bazirudien armadaren eskuineko hegala soilik BAEren atzetik sartu zitekeela.[9]

Abuztuaren 24a[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1. Armadako kuartel nagusian egoera oraindik ere guztiz antolatu gabe zegoen eskuin hegaleko gainerako armadekin komunikazioa galdu egin zelako.Thulin ondoan borroken gertaera VII. Gorputzaren posizioa jakinarazi zuen, 2. Armadako eskuin hegaleko unitatea. Beste unitateekin kontaktua galduta zegoen.[9]

Britainiar Zalditeriak jasotako erasoaren marrazkia, 1914ko Abuztuaren 23an.

Abuztuaren 24an goizean Von Kluckek erasoa jarraitzeko agindua eman zuen, Maubeugeko mendebaldetik haratago. II. Gorputzari armadaren beste zatiarekin elkartzeko agindua eman zion. IX. Gorputzak Bavaytik ekialderantz aurrera egin behar zuen, III. Gorputzak herritik mendebaldera, IV. Gorputzak Wargnies-le-Grand aldera 10 kilometro mendebalderantz aurrera egin behar zuen eta II. Zalditeria Gorputzak Denain aldera zihoan; bitainiarren erretiroa moztu nahian. Gauean hainbat britainiar kontraeraso izan ziren arren, Alemaniarrak kanalaren hegoaldean errotuta geratu ziren. Egunsentian IX. Gorputzak bere aurrerapenari ekin zion, arratsalde amaierara arte britainiar atzeraguardiaren aurka borrokatuz. Ilunabarrean gorputzak bere aurrerapena gelditu zuen, bere ezker hegaleko egoeraren eta Maubeugeren hurbiltasunaren inguruko ziurgabetasunagatik. 16:00etan, zalditeria-txostenek bidea erakutsita, Ferdinand von Quast-ek aurrerapenari berriro ekin zion. Hala ere, Maubeugerako bidean zeuden oztopoek eta III. gorputzaren presentziak mugimendua moteldu zuten, errepideetan kongestio handia sortuz.[9]

Mendebaldean, III. Gorputzaren frontean, 6. Dibisioak Frameries erasotu zuen egunsentian. Erasoak 10:30ak arte iraun zuen eta jarraian armadak La Bouverie eta Pâturages hartu zituen. Britainiarrek erretiratzen hasi zirenean dibisioak mendebalderantz biratu zuen Warquignies eta 5. Dibisiorantz. 5. Dibisioak St. Ghislain herria erasotu zuen zeharoko artilleria bonbardaketa egin eta gero, non 10. brigadak kanala zeharkatu eta herria hartu zuen etxez-etxeko borrokan. Britainiarrek defentsa-lerro bat ezarri zuten Dour-Wasmes trenbidean. Alemaniarren aurrerapenari eutsi eta 9. brigada desbideratu zuten 17:00ak arte, erretiratu zirenean. Momentu honetarako Alemaniar infanteria jada oso nekatuta zegoen eta Dour eta Warquigniesen aurkako erasoa gelditu zen. Egunean zehar, Kluck-ek lotura-ofizialak bidali zituen gorputzaren egoitzara, armadak ez zuela Maubeugen batu behar aldarrikatuz eta mendebaldera jo behar zuela aginduz, britainiar ezkerreko (mendebaldeko) hegala inguratzeko prest.[9]

IV. Gorputzaren agintariak bere dibisioei ubidea erasotzeko agindua eman zien, hala ere, britainiarrek jada zubiak lehertu eta erretiratu egin zirela ikusi zuten. Konponketak goizeko 9:00ak arte iraun zuten eta 8. Dibisioak ez zen Quiévrainera eguerdira arte iritsi; 7. Dibisioa Thuineko trenbidera iritsi zen goizean zehar eta, ondoren, Elouges hartu zuen arratsaldean. 8. Dibisioak aurrera egin zuen heinean, haren abangoardia britainiar zalditeriak segadan hartu zuen Valenciennes aldera martxarekin jarraitu baino lehen. Baisieux-en britainiar atzeraguardia talde bat erasotu zuten, eta Audregnies aldera aldendu zen. Gainerako dibisioak Baisieux hego-mendebaldeko Frantziako lurraldeekin aritu ziren. IV Gorputzaren erasoak atzeraguardiak denbora batez erretiratzea egin zituen baina ez zuen kalte larririk eragin, ubideetako zubiak eraisteak motelduz. Zalditeria-dibisioek Denain aldera aurrera egin ziren eta Jägerbatailoiek Frantziako 88. Lurralde Dibisioaren tropak garaitu zituzten Tournain. geroago Marchiennesera iritsi ziren, Orchies inguruan, 83. Lurralde Dibisioarekin borroka egin ostean.[9]

Aireko operazioak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Alemaniar aire-errekonozimenduak tropa britainiarrak aurkitu zituen abuztuaren 21eko hasieran, Le Cateautik Maubeugerantz aurrera egiten. Abuztuaren 22an Maubeugetik Monserantz egiten ikusi zituzten, beste informazio iturri batzuek geldialdi-lekuak identifikatu zituzten bitartean. Hala ere, komunikazio eskas eta operazioen norabide sistematiko ezagatik BAE-k Condé-tik Binche-ra egindako bidaia detektatu gabe geratu zen, abuztuaren 22-23ko gauean.[17] Britainiarrek ikuskapen hegaldiak hasi zituzten abuztuaren 19an, bi irteerarekin; baita abuztuaren 20an beste birekin. Ez zuten tropa alemaniarren zantzurik jakinarazi. Abuztuaren 21eko goizean lainoek hegaldiak atzeratu zituen; arratsalderako alemaniar tropak Kortrijk inguruan identifikatu zituzten eta inguruko hiru herri sutan zeudela jakinarazi zuten. Abuztuaren 22an hamabi ikuskapen hegazkinek irteera bat egin zuten, BAEren eta alemaniarren tropak elkarren aurka topo egingo zutela ziurtatuz, batez ere Brusela-Ninove errepidean zeuden tropek, alemaniarrek inguratzeko maniobra bat saiatzen ari zutela adieraziz. Egun hartan, tirokatuta, britainiar hegazkin bat eraitsi zuten eta Jillings behatzailea, hegan zihoala, zauritutako lehen soldadu britainiarra bihurtu zen. Iluntzean Sir John French-ek bere komandanteekin alemaniarren aurrerapenak eztabaidatu zituen, hegazkinen informazioari esker nagusiki; Sambre ibaia zeharkatu egin zutela eta Geraardsbergenetik zetorren maniobra inguratzaile baten mehatxua, adibidez. Abuztuaren 23an garatutako borrokan hegazkinek alemaniarren posizioaren atzetik hegan egin zuten, tropa mugimenduak eta artilleria posizioak bilatuz.[18]

Britainiar Armada Espedizionarioaren (BAE) atzerakada orokorra, abuztuaren 28tik irailaren 5era.

Ondorioak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Borrokaren Analisia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Abuztuaren 24ko iluntzean britainiarrak haien defentsa-lerro berriak izango zirenera erretiratu ziren, Valenciennes-Maubeuge errepidean. Hala ere, Alemaniar 1. Armadaren tropek zenbakietan hainbeste izanik, eta Frantziako Bosgarren Armada atzera erorita, handik gutxira BAEk ez zuen erretiratzen jarraitzea baino beste aukerarik izan: I. Gorputzak Landrecieserantz eta II. Gorputzak Le Cateaurantz.[3] Kaosa eta nahasmena grafikoki ilustratu ziren Landrecies-en 25ean, non Sir Douglas Haig-ek "itxuraz burua galdu eta kalean bere errebolberra tirokatzen hasi zen".[19] Max Hastings historialariak ere gertakizuna deskribatzen du, eta Haigen buru egoera "nahiko ahula" zela identifikatzen du, krisi bat izateko zorian, fisikoki ahulduta egonda baita (sabeleko arazoak zituela idatzi zuten haren laguntzaileak). Hala ere, tirokatzen hasi zelako ideiaren aurka egiten du, "haien bizitzak garesti salduko zituela" ohiukatu zuen arren. [1]

Aurrerago historiografian "Atzerakada Handia" izena jaso zuen erretreta mugimenduak bi astez jarraitu zuen eta Frantzian barrena 400 km baino gehiago egin zituen. Alemaniarrek estuki jarraitu zituzten britainiarrak eta hainbat atzeguardiako ekintza borrokatu zituzten, besteak beste, abuztuaren 26an Le Cateauko guduan, abuztuaren 27an Étreuxeko atzeguardiako ekintza eta irailaren 1ean Néryko ekintzan, non L Bateriak azken defentsa egin zuen, suntsituta gertatu arte, beste unitateei ihes egiteko denbora emanez.[3] Unitate osoak desegin ziren eta "Amerikako Iraultza Gerratik inoiz baino arma gehiago galdu ziren".[20]

Monseko guduan bi aldeek "arrakasta" izan zuten: borroka osoan zehar alemaniarrek britainiarrak baino hiru aldiz tropa gehiago izan arren, britainiar tropek 48 orduz alemaniar 1. armadari eustea lortu zuten, guduraren amaieran orden nahiko onean posizio hobeagoetara atzera eginez. BAE-k bere helburu estrategiko nagusia lortu zuen, hau da, Frantziar Bosgarren armadaren hegalak babestea.[8] Gudua garaipen moral handia izan zen britainiarrentzat. Krimeako Gerratik kontinentean gertatutako lehen borroka izan zenez, britainiar armadaren kargu gorenetan ziurgabetasun handia zegoen. Borroka amaitzean britainiarrek ondo egin zutelako irudiarekin atzera egin zuten gudu-zelaitik. Alemaniarren partetik, hauen artean batzuek onartu zuten porrot harrigarria jaso zutela, haiek momentu hartara arte "txikia eta ez erabakigarria" zen armada baten aurka. Walter Bloem alemaniar idazle eta infanteria ofizialak honela idatzi zuen:

Gizonak hezurretara hoztuta, ia mugitu ezinik eta gertatu zen porrotaren egiazkortasunagatik goibelduta zeuden. Porrot latza, ez dago izendatzeko beste modurik... Britainiarrek garaitu gaituzte - hainbat ordu lehenago haietaz barre egin genuen britainiar berdinek.[11]

Alemaniarren partetik, Monseko gudua atzerapen taktikoa eta garaipen estrategikoa izan zen. Kluck-en komando nagusiko militarrek zioten haien tropek britainiarrak ezin izan zituztela guztiz inguratu haien armadaren subordinazioagatik, Bülow-ren eta 2. Armadaren menpean. Uste zuten BAE-ren zati batek soilik parte hartu zuela Monsen eta Valenciennesetik Bavay-ra babes-lerro berri batekin topo egingo zutela. Kluckek azken honek Abuztuaren 25ean inguratzea agindu zuen.[9]

Monsetik Marnera (Urriak 24 - Irailak 5)[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sakontzeko, irakurri: «Atzerakada Handia»

Aurrerago historiografian "Atzerakada Handia" izena jaso zuen erretreta mugimenduak, Monsetik hasi zena, bi astez jarraitu zuen eta Frantzian barrena 400 km baino gehiago egin zituen. Alemaniarrek estuki jarraitu zituzten bai frantsesak bai britainiarrak eta hainbat atzeguardiako ekintza borrokatu zituzten, besteak beste, abuztuaren 26an Le Cateauko guduan, abuztuaren 27an Étreuxeko atzeguardiako ekintza eta irailaren 1ean Néryko ekintzan, non L Bateriak azken defentsa egin zuen, suntsituta gertatu arte, beste unitateei ihes egiteko denbora emanez.[21] Unitate osoak desegin ziren eta "Amerikako Iraultza Gerratik inoiz baino arma gehiago galdu ziren".[22] Alemaniarrek 25ean Lovaina zakuratu zuten eta 26an Valenciennes hartu eta Maubeugeko setioa hasi zuten (abuztuaren 24tik irailaren 7ra). Longwyko goarnizioak errenditu zen, eta hurrengo egunean britainiar marine eta Itsas Aireko Errege Zerbitzuko (Royal Naval Air Service - RNAS) talde bat Ostenden lehorreratu ziren; alemaniar tropek Lille eta Mezières okupatu zituzten. Arras abuztuaren 27an erori zen eta frantziarren kontraeraso bat hasi zen Saint Quentingo guduan (Abuztuaren 29 - 30a). Abuztuaren 29an, V. Armada frantsesak Oise ibaiaren hegoaldean, Vervinsetik Mont Dorignyra eta Mont Dorignytik Moyra doan alemaniar 2. Armadari eraso zion, britainiarrek La Fèreko mendebaldean dagoen Oise ibaiaren lerroari eusten zioten bitartean.[23] Irailaren 1ean Craonne, Amiens eta Soissons erori ziren, eta irailaren 5ean BAE-k Monsetik erretiratzea amaitutzat eman zuenean, alemaniar tropak Clayera jada iritsi ziren, Paristik 16 km-ra. Reims alemaniar eskuetan geratu zen, alemaniar indarrak Lilletik erretiratu ziren eta Marneko Lehen Guduaren (Ourcq ibaiaren gudua izenarekin ezagutua) hasi zen, irailak 12ra arte iraungo zuena. Gertakizun honekin Atzerakada Handia amaitutzat eman zen, gerraren hurrengo fasea hasita: Aliatuen kontraerasoa.[24]

Galerak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

J. E. Edmondsek, Britainiako historialari ofizialak, 1.600 galera "baino pixka bat gehiago" anotatu zituen, gehienak irtenunea babestu zuten unitateenak. Alemaniarren galerak "nahitaez oso handiak" izan zirela ere idatzi zuen. Honek alemaniarren taktika aldaketa frogatuko zuen, baita infiltrazioak britainiar erretiroa hasi zenean ere.[7] John Keeganek 5.000 gizon inguruko kopuruak ematen ditu alemaniarrak neurtzean.[25] D. Lomasek, 1997an, Alemaniarren galerak 3.000 eta 5.000 artean egon zirela esan zuen; 2009an Holger Herwigek 5.000 inguru izan zirela aipatu zuen.[26] Gerraosteko datuek 2.145 hildako eta 4.932 zauritu aipatzen dituzte 1914ko abuztuaren 20tik 31ra.[27]

Guduaren Legatua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Monseko guduak maila ia mitikoa lortu du azken ehun urteetan. Britainiar idatzi historikoetan ezinezko garaipen baten itzala dauka, uholdearen moduan zetorren etsai baten aurka lortutakoa. Konparagarria da 1415eko Agincourteko guduarekin. [8] Mons mitoaren parte bihurtu zen Monseko Aingeruen istorioagatik: Gerlari jainkotiarrak, Agincourtetik etorri zirenak, arku luzekin egindako tiroz britainiarrak babestu zituzten.[28]

Alemaniar hilobiak St. Symphorien Hilerri Militarrean

Monsen borrokatu zuten BAE-ren partaideek "1914 Izarra" izeneko domina jaso zezaketen, Monseko izarra ezizena jasoko zuena. Uste omen da Gilen II.a Kaiserrak 1914ko Abuztuaren 19an Eguneko Ordenean hurrengoa aipatu zuela: "...nire soldaduek Ingeles traidoreekin akabatzea; French Mariskalaren purtzil (Contemptible Inglelesez) eta txikia den armadaren gainetik ibili." Hau jakitean BAE-ko soldaduak beren burua "Purtzil Zaharrak" (The Old Contemptibles) izendatzen hasi ziren, harrotasunez. Alemaniar artxibategietan ez zen inoiz aurkitu Eguneko Ordenaren erreferentziarik eta Kaiser ohiak (gerraostean) hura aipatu izana ukatu zuen. Frederick Maurice Jeneralak egindako inbestigazio baten ondorioz ezizena lehen aldiz Britainiar Estatu Nagusian sortu zela aurkitu zuen, propaganda asmoekin. [29]

Alemaniarrek St. Symphorien Hilerri Militarra eraiki zuten, Alemaniar zein Britainiar hildakoen memorial izateko. Mendixka batean, hilerriaren erdian, granitozko obelisko bat eraiki egin zen Alemanieraz idatzitako inskripzio batekin: "1914ko Abuztuaren 23 eta 24an Monsetik hurbil hil ziren Alemaniar eta Britainiarren memorian." Denboran zehar hildako gehiago gehitu ziren hilerrira, batzuk izenik gabekoak. Hilerri honetan uste diren lehen britainiar hildakoa eta azkena lurperatuta daude. (John Parr, 1914ko abuztuaren 21a - Gordon Price, 1918ko azaroaren 11a). Monsetik hurbil dagoen Oburgeko hilerrian identifikaziorik gabeko beste hainbat hildako ere lurperatuta daude, plaka batek konmemoratzen dituena.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l (Ingelesez) Hastings, Max. (2013). Catastrophe: Europe Goes to War 1914. Knopf Press, 252-255, 260 or. ISBN 978-0307597052..
  2. ↑ a b c d (Ingelesez) Gordon, George. (1917). The Retreat from Mons. Houghton Mifflin OCLC .1893352.
  3. ↑ a b c d e f (Ingelesez) Lomas, David. (1997). Mons, 1914. Wellingborough: Osprey ISBN 1855325519..
  4. ↑ (Ingelesez) Gardner, Nikolas. (2003). Trial by Fire: Command and the British Expeditionary Force in 1914.. Greenwood ISBN 9780313324734..
  5. ↑ (Ingelesez) Zuber, Terence. (2011). The Real German War Plan 1904–14.. The History Press ISBN 9780752456645...
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l (Ingelesez) Hamilton, Ernest. (1916). The First Seven Divisions: Being a Detailed Account of the Fighting from Mons to Ypres.. Hurst & Blackett OCLC .3579926..
  7. ↑ a b (Ingelesez) Edmonds, James Edwards. (1926). Military Operations France and Belgium, 1914: Mons, the Retreat to the Seine, the Marne and the Aisne August–October 1914.. Macmillan OCLC .58962523.
  8. ↑ a b c d (Ingelesez) Tuchman, Barbara. (1962). The Guns of August. Presidio Press ISBN 9780345476098..
  9. ↑ a b c d e f g h i j k l m Hew., Humphries, Mark Osborne, 1981- Maker, John, 1974- Kiesselbach, Wilhelm, 1867- Strachan,. Germany's Western Front : translations from the German official history of the Great War. ISBN 978-1-55458-373-7. PMC 805879653. (Noiz kontsultatua: 2022-05-10).
  10. ↑ John., Terraine,. (1960). Mons : the retreat to victory. John Terraine.. B.T. Bastsford PMC 460489359. (Noiz kontsultatua: 2022-06-16).
  11. ↑ a b (Ingelesez) Bloem, Walter. (2004). The Advance from Mons 1914: The Experiences of a German Infantry Officer. Helion ed. ISBN 1874622574..
  12. ↑ a b Jack., Horsfall,. Mons 1914. ISBN 978-1-4738-1642-8. PMC 1296661412. (Noiz kontsultatua: 2022-05-31).
  13. ↑ 1861-1928., Haig, Douglas Haig, Earl,. (2005). Douglas Haig : war diaries and letters, 1914-1918. Weidenfeld & Nicolson, 72 or. ISBN 0-297-84702-3. PMC 57201132. (Noiz kontsultatua: 2022-06-20).
  14. ↑ (Ingelesez) Mallinson, Alan. (2013). 1914: Fight the Good Fight, Britain, the Army and the Coming of the First World War.. Random House ISBN 9781446463505..
  15. ↑ Nimy: August 1914. .
  16. ↑ (Ingelesez) Ballard, Colin R.. (2015). Smith-Dorrien. Pickle Partners ISBN 9781786255228...
  17. ↑ Hoeppner, Ernst Wilhelm von. (1994). Germany's war in the air : the development and operations of German military aviation in the World War. Battery Press ISBN 0-89839-195-4. PMC 30207551. (Noiz kontsultatua: 2022-07-19).
  18. ↑ Raleigh, Walter. ([1969]-). The war in the air; being the story of the part played in the great war by the Royal Air Force. H. Hamilton ISBN 0-241-01805-6. PMC 565297. (Noiz kontsultatua: 2022-07-19).
  19. ↑ Regan, Geoffrey. (1992). The Guinness book of military anecdotes. Guinness, 89 or. ISBN 0-85112-519-0. PMC 59920874. (Noiz kontsultatua: 2022-07-19).
  20. ↑ Philpott, William James. (1996). «Differences in the Field: Mons and the Marne, August–September 1914» Anglo—French Relations and Strategy on the Western Front, 1914–18 (Palgrave Macmillan UK): 15–30. ISBN 978-1-349-24513-0. (Noiz kontsultatua: 2022-07-19).
  21. ↑ (Ingelesez) Lomas, David. (1997). Mons, 1914. Wellingborough: Osprey ISBN 1855325519..
  22. ↑ Philpott, William James. (1996). «Differences in the Field: Mons and the Marne, August–September 1914» Anglo—French Relations and Strategy on the Western Front, 1914–18 (Palgrave Macmillan UK): 15–30. ISBN 978-1-349-24513-0. (Noiz kontsultatua: 2022-07-19).
  23. ↑ (Ingelesez) Tyng, Sewell. (1935). The Campaign of the Marne,1914. New York: Westholme Publishing ed ISBN 978-1-59416-042-4...
  24. ↑ «History of the Great War, based on Official Documents By Direction of the Historical Section of the Committee of Imperial Defence: Naval Operations» Nature 105 (2644): 546–546. 1920-07  doi:10.1038/105546b0. ISSN 0028-0836. (Noiz kontsultatua: 2024-04-11).
  25. ↑ Keegan, John. (2002). The First World War : an illustrated history. Pimlico ISBN 0-7126-8040-3. PMC 60158622. (Noiz kontsultatua: 2022-09-24).
  26. ↑ Herwig, Holger H.. (2009). The Marne, 1914 : the opening of World War I and the battle that changed the world. (1st ed. argitaraldia) Random House ISBN 978-1-4000-6671-1. PMC 304387222. (Noiz kontsultatua: 2022-09-24).
  27. ↑ Die Krankenbewegung bei dem Deutschen Feld-und Besatzungs-heer. .
  28. ↑ Clarke, David. (2004). The angel of Mons : phantom soldiers and ghostly guardians. Wiley ISBN 0-470-86277-7. PMC 224244341. (Noiz kontsultatua: 2022-09-24).
  29. ↑ 1871-1946., Ponsonby, Arthur, Baron,. (1928). Falsehood in war-time.. E.P. Dutton PMC 890482122. (Noiz kontsultatua: 2022-09-24).

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Monseko_gudua&oldid=9670630"(e)tik eskuratuta