Montevideo

Montevideo; San Felipe y Santiago de Montevideo
	Uruguai
	Independentziaren plaza, Solís antzokia, Montevideoko World Trade Center eta Montevideoko hondartza.
Administrazioa
Herrialdea	Uruguai
Departamendua	Montevideo
Alkatea	Daniel Martínez
Izen ofiziala	Montevideo
Jatorrizko izena	San Felipe y Santiago de Montevideo
Posta kodea	11000–12000
Geografia
Koordenatuak	34° 52′ 01″ S, 56° 10′ 00″ W / 34.866944444444°S,56.166666666667°WKoordenatuak: 34° 52′ 01″ S, 56° 10′ 00″ W / 34.866944444444°S,56.166666666667°W
	Montevideo Montevideo (Uruguai)
Azalera	525,54 km²
Altuera	43
Demografia
Biztanleria	1.319.108 bizt. (2011)
Metropolia	1,668,335
Dentsitatea	1.807 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera	1726; (Bruno Mauricio de Zabala)
Telefono aurrizkia	2
Ordu eremua	UTC−03:00
Hiri senidetuak	Caracas Venezuela Temple , Tandil , Cádiz, Esmeraldas , São Paulo, San Petersburgo, Buenos Aires, Mexiko Hiria, Madril, Curitiba, Santo Domingo, La Plata, Aaiun, Marsico Nuovo, Győr, Santa Fe, Rosario, Caracas, La Paz, Ulsan eta Montevideo (Minnesota)
Matrikula	S
Hizkuntza ofiziala	gaztelania
	www.montevideo.gub.uy

Montevideo^[1] Uruguaiko hiriburua eta hiririk handiena da.

1.325.968 biztanle zituen 2004an, 1.668.335 metropoli-barrutia kontuan hartuta (Ciudad de la Costa, Toledo, Progreso eta Juanicó udalerriak barne hartuta, besteak beste). Uruguai osoko biztanleen erdia esan nahi du honek, gutxi gora-behera. Administratiboki Montevideo departamentua osatzen du.

Herrialdeko hegoaldean dago hiria, Plata ibaiaren itsasoratze gunean. Itsas-mailatik 43 metrotan dago kokatuta.

Uruguaiko administrazio, merkataritza eta industriagune garrantzizkoena da. Itsasportu bikaina da. Hondartza ederrak eta eraikuntza bikainak ditu. Azken horien artean unibertsitatea, lege-jauregia eta katedrala (1790) dira aipatzekoak. Garrantzi handiko turismogunea da.^[2]

Eduki-taula

1 Historia
2 Demografia
- 2.1 Bilakaera demografikoa
3 Klima
4 Ekonomia
5 Iruditegia
6 Montevideoar ezagunak
7 Herri eta hiri senidetuak
8 Erreferentziak
9 Kanpo loturak

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1726ko abenduaren 24an, Bruno Mauricio de Zabala durangarrak hiria sortu zuen, "San Felipe y Santiago de Montevideo" izenarekin bataiatuz. 1828az geroztik Uruguaiko hiriburua da.^[3] Aurretik, 1680tik portugaldarrek hainbat eraikin militar eraikita zuten.

XIX. mendearen hasieran aldaketak gertatu ziren: 1807 britaniarrek hartu zuten hiria, baina urte berean Buenos Airesetik etorritako soldaduek kanporatu zituzten. 1814an independentziaren aldekoek eragotzi zituzten espainiarrak, 1816an Portugalek inbaditu zuen berriz ere, baina 1825ean independentistak gailendu ziren berriz ere. 1828an estatuko hiriburu izendatu zuten.

Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bilakaera demografikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Montevideoko biztanleria

Klima[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Klima subtropikal hezea du. Negua (ekainetik irailera) gozoa izaten da eta uda (abendutik martxora) beroa eta hezea. Ekaitz anitz egon ohi dira baina zikloirik ez. Elurra erabat ezohikoa da.

Datu klimatikoak (Montevideo)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	28.4	27.5	25.5	22.0	18.6	15.1	15.0	16.2	18.0	20.5	23.7	26.5	21.4
Batez besteko tenperatura (ºC)	23.2	22.7	20.9	17.5	14.4	11.4	11.1	12.0	13.6	16.0	19.0	21.4	16.9
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	18.0	17.9	16.2	12.9	10.2	7.7	7.2	7.8	9.1	11.5	14.2	16.3	12.4
Pilatutako prezipitazioa (mm)	86.8	101.5	104.6	85.5	89.0	83.1	86.4	88.2	93.9	108.5	89.3	84.4	1101.2
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	8	8	8	8	9	9	10	8	8	10	9	8	103
Eguzki orduak	294.5	231.7	223.2	180.0	164.3	129.0	139.5	164.3	183.0	238.7	249.0	285.2	2482.4
Iturria (1): World Meteorological Organization.^[4]
Iturria (2): Hong Kong Observatory.^[5]

Ekonomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Uruguaiko hiriburua izanik Montevideo herrialdeko gune politikoa eta ekonomikoa da. Iparraldean dagoen kaia Hego Amerikako garrantzitsuenetako bat da eta eragin handia du hiriaren ekonomian.

1960an Montevideoko hitzarmena sinatu zen hirian Latinoamerikako merkataritza indartzeko.

Iruditegia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Independentziaren plaza.
Solís antzokia.
Aireko ikuspegia.
Fuerte Artigasko ikuspegia.

Montevideoar ezagunak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Jose Enrique Rodo (1871-1917), idazlea.
Juan Carlos Onetti (1909-1994), idazlea.
Idea Vilariño (1920-2009), idazlea.
Eduardo Galeano (1940-2015), idazlea.
Enzo Francescoli (1961), futbolaria.
Marcelo Sosa (1978), futbolaria.

Herri eta hiri senidetuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Montevideo ondorengo herri eta hiriekin senidetuta dago:

Aaiun (Mendebaldeko Sahara) Cádiz (Espainia) Curitiba (Brasil)	Esmeraldas (Brasil) Győr (Hungaria) La Plata (Argentina)	Marsico Nuovo (Italia) Rosario (Argentina)	San Petersburgo (Errusia) Santa Fe (Argentina)	São Paulo (Brasil) Tandil (Argentina)

Montevideo Iberoamerikako Hiriburu Hirien Batasunaren (gaztelaniaz: Unión de Ciudades Capitales Iberoamericanas - UCCI) (portugesez: União de Cidades Capitais Ibero-americanas) partaide da, 1982ko urriaren 12tik, jarraian agertzen diren hiriekin senidetarsun erlazioak hasiz: ^[6]

Andorra la Vella (Andorra) Asuncion (Paraguai) Bogota (Kolonbia) Brasilia (Brasil) Buenos Aires (Argentina) Caracas (Venezuela)	Davao Hiria (Filipinak) Guatemala Hiria (Guatemala) Habana (Kuba) La Paz (Bolivia) Lima (Peru) Lisboa (Portugal)	Madril (Espainia)^[7] Managua (Nikaragua) Manila (Filipinak) Mexiko Hiria (Mexiko) Panama Hiria (Panama) Quito (Ekuador)	Rio de Janeiro (Brasil) San Jose (Costa Rica) San Juan de Puerto Rico (Puerto Rico) San Salvador (El Salvador) Santiago (Txile) Santo Domingo (Dominicar Errepublika)	Sucre (Bolivia) Tegucigalpa (Honduras)