Montevideo

Montevideo; San Felipe y Santiago de Montevideo
	lurraldeko administrazio-erakundea
	Independentziaren plaza, Solís antzokia, Montevideoko World Trade Center eta Montevideoko hondartza. Irudi gehiago
Administrazioa
Herrialdea	Uruguai
Departamendua	Montevideo
Alkatea	Mauricio Zunino (en)
Izen ofiziala	Montevideo
Jatorrizko izena	San Felipe y Santiago de Montevideo
Posta kodea	11000–12000
Geografia
Koordenatuak	34°52′00″S 56°10′00″W / 34.8667°S 56.1667°W
Azalera	525,54 km²
Altitudea	43
Mugakideak	Canelones departamendua eta San José departamendua
Demografia
Biztanleria	1.319.108 (2011)
Metropolia	1,668,335
Dentsitatea	1.807 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera	1726; (Bruno Mauricio de Zabala)
Telefono aurrizkia	2
Ordu eremua	America/Montevideo (en)
Hiri senidetuak	Tandil, Cádiz, Esmeraldas (en) , São Paulo, San Petersburgo, Buenos Aires, Mexiko Hiria, Madril, Curitiba, Santo Domingo, La Plata, Aaiun, Marsico Nuovo, Győr, Santa Fe, Rosario, Caracas, La Paz, Ulsan, Montevideo, Bartzelona, Brasilia, Lisboa eta Melilla
Matrikula	S
Hizkuntza ofiziala	gaztelania

Montevideo^[1] Uruguaiko hiriburua eta hiririk handiena da.

1.325.968 biztanle zituen 2004an, 1.668.335 metropoli-barrutia kontuan hartuta (Ciudad de la Costa, Toledo, Progreso eta Juanicó udalerriak barne hartuta, besteak beste), herrialde osoko biztanleen erdia, gutxi gorabehera. Administratiboki Montevideo departamentua osatzen du.

Herrialdeko hegoaldean dago, Plata ibaiaren itsasoratze gunean, itsas mailatik 43 metroko altueran.

Uruguaiko administrazio, merkataritza eta industriagune nagusia da. Itsasportu bikaina da. Hondartza eta eraikuntza ederrak ditu: unibertsitatea, lege-jauregia eta katedrala (1790) aipagarrienak dira. Garrantzi handiko turismogunea da.^[2]

Historia

1726ko abenduaren 24an, Bruno Mauricio de Zabala durangarrak hiria sortu eta "San Felipe y Santiago de Montevideo" izena eman zion. 1828az geroztik Uruguaiko hiriburua da.^[3] Aurretik, 1680tik portugaldarrek hainbat eraikin militar eraikita zeuzkaten.

XIX. mendearen hasieran aldaketak gertatu ziren: 1807 britaniarrek hartu zuten, baina urte berean Buenos Airesetik iritsitako soldaduek kanporatu zituzten. 1814an independentziaren aldekoek eragotzi zituzten espainiarrak, 1816an Portugalek inbaditu zuen berriz ere, baina 1825ean independentistak gailendu ziren berriz ere. 1828an estatuko hiriburu izendatu zuten.

Demografia

Bilakaera demografikoa

Montevideoko biztanleria

Klima

Klima subtropikal hezea du. Negua (ekainetik irailera) gozoa izaten da eta uda (abendutik martxora) beroa eta hezea. Ekaitz anitz egon ohi dira baina zikloirik ez. Elurra erabat ezohikoa da.

Datu klimatikoak (Montevideo)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	28.4	27.5	25.5	22.0	18.6	15.1	15.0	16.2	18.0	20.5	23.7	26.5	21.4
Batez besteko tenperatura (ºC)	23.2	22.7	20.9	17.5	14.4	11.4	11.1	12.0	13.6	16.0	19.0	21.4	16.9
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	18.0	17.9	16.2	12.9	10.2	7.7	7.2	7.8	9.1	11.5	14.2	16.3	12.4
Pilatutako prezipitazioa (mm)	86.8	101.5	104.6	85.5	89.0	83.1	86.4	88.2	93.9	108.5	89.3	84.4	1101.2
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	8	8	8	8	9	9	10	8	8	10	9	8	103
Eguzki orduak	294.5	231.7	223.2	180.0	164.3	129.0	139.5	164.3	183.0	238.7	249.0	285.2	2482.4
Iturria (1): World Meteorological Organization.^[4]
Iturria (2): Hong Kong Observatory.^[5]

Ekonomia

Uruguaiko hiriburua izanik Montevideo herrialdeko gune politikoa eta ekonomikoa da. Iparraldean dagoen kaia Hego Amerikako garrantzitsuenetako bat da eta eragin handia du hiriaren ekonomian.

1960an Montevideoko hitzarmena sinatu zen hirian Latinoamerikako merkataritza indartzeko.

Iruditegia

Independentziaren plaza.
Solís antzokia.
Aireko ikuspegia.
Fuerte Artigasko ikuspegia.

Euskal Etxeak

Inguru horretan dago euskal etxeen dentsitate handiena. 200 inguru dira munduan zehar dauden euskal etxeak eta 86 daude Argentinan. Besteak beste, 12 daude Buenos Aires hirian,^[6] eta beste 39 euskal etxe Buenos Aires probintzian.^[7] Bestalde, hortik gertu daude Uruguaiko 12 euskal etxeak.

Montevideoar ezagunak

Jose Enrique Rodo (1871-1917), idazlea.
Petrona Viera (1895-1960), margolaria.
Juan Carlos Onetti (1909-1994), idazlea.
Idea Vilariño (1920-2009), idazlea.
Eduardo Galeano (1940-2015), idazlea.
Enzo Francescoli (1961), futbolaria.
Marcelo Sosa (1978), futbolaria.

Herri eta hiri senidetuak

Montevideo ondorengo herri eta hiriekin senidetuta dago:

Aaiun (Mendebaldeko Sahara) Cádiz (Espainia) Curitiba (Brasil)	Esmeraldas (Brasil) Győr (Hungaria) La Plata (Argentina)	Marsico Nuovo (Italia) Rosario (Argentina)	San Petersburgo (Errusia) Santa Fe (Argentina)	São Paulo (Brasil) Tandil (Argentina)

Montevideo Iberoamerikako Hiriburu Hirien Batasunaren (gaztelaniaz: Unión de Ciudades Capitales Iberoamericanas - UCCI) (portugesez: União de Cidades Capitais Ibero-americanas) partaide da, 1982ko urriaren 12tik, jarraian agertzen diren hiriekin senidetarsun erlazioak hasiz: ^[8]

Andorra la Vella (Andorra) Asuncion (Paraguai) Bogota (Kolonbia) Brasilia (Brasil) Buenos Aires (Argentina) Caracas (Venezuela)	Davao Hiria (Filipinak) Guatemala Hiria (Guatemala) Habana (Kuba) La Paz (Bolivia) Lima (Peru) Lisboa (Portugal)	Madril (Espainia)^[9] Managua (Nikaragua) Manila (Filipinak) Mexiko Hiria (Mexiko) Panama Hiria (Panama) Quito (Ekuador)	Rio de Janeiro (Brasil) San Jose (Costa Rica) San Juan de Puerto Rico (Puerto Rico) San Salvador (El Salvador) Santiago (Txile) Santo Domingo (Dominicar Errepublika)	Sucre (Bolivia) Tegucigalpa (Honduras)