Mossi Erresumak

Mossi Erresumak, batzuetan okerki Mossi Inperioa deituak, XI. mendetik 1896ra, gaur egungo Burkina Fason kokatu ziren hiru estatu indartsuak izan ziren. Hiru estatuek ohitura eta gobernu sistema antzekoak zituzten, baina haien artean independenteak ziren. Independente izaera hori zela eta, batzuetan haien artean borrokatu zuten, nahiz eta iparraldetik (Malitik) zetozen eraso musulmanen aurrean batu egin ziren.

Jatorria[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Mossi Erresumen zalduneria ospetsua zen.

Jatorriak ez daude oso garbi eta neurri handi batean dakiguna ahozko tradizioaren bidez ezagutzen dugu. Mossi herriak X. mende amaieran eta XI. mende hasieran, Ghana iparraldetik Burkina Fasora migratu ziren. Mugimendu horietan bertako herria, yonyonse herria, ordezkatu zuten. Laster estatu indartsuak, militarrak sortu zituzten; ospetsuak ziren haien zalduneriak. Mossi herriei esker musulman erlijioa ez zen beherago zabaldu, modu batez mandinga eta songhai herriak babestuz. Oraindik orain herrialde horretan errito eta tradizio afrikarrak babesten dira. Zenbait momentutan, Mossien zalduneriak Maliren lurrak konkistatzera ere iritsi ziren.^[1]

Erresumak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hiru izan ziren: Tengkodogo, Yatenga eta Wogodogo.

Tengkodogo edo Tenkodogo, gaur egun gordetzen den izena (euskaraz "Antzinako ama aberria"), 1120 urtean sortu zen. Gobernatzaileari Naabaa esaten zioten eta hiriburua Tengkodogo zen.
Yatenga bigarrena izan zen. 1333an sortu zen. Gobernatzaileari Yatenga Naaba edo Rima esaten zioten eta hiriburua Waiguya zen, gaur egungo Ouahigouya. Hiri horren sortzailea Naaba Yadegaa izan zen, alegia.
Wogodogo hirugarrena izan zen. Sortzailea Naaba Ouedraogo izan zen, Yennenga printzesaren semea.^[2] Wogodogo Burkina Fasoren sorreran lehenengo estatu mossia izan zen, 1441ean. Haren liderra Moogo Naaba izan zen eta hiriburua Uagadugun zegoen.

Izan ziren beste Mossi Erresuma batzuk ere: Gourma, Mamprusi, Dagomba eta Boussouma.

XIII. mendetik XIX. mendera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

XIII. eta XIV. mendean erresuma hauek inperio desberdinen inbasioei aurre egin zieten: Maliko Inperioari, Songhai Inperioari, Nigerretik heltzen ziren erasoei... Mossi Erresumen indar nagusia zalditerian zegoen eta horri esker independentzia mantentzea lortu zuten. XV. mendearen amaieran Songhai Inperioa inposatu zen eta horrekin Mossien zalditerien indarra mugatu zen.

Mossi erregeak beti haien independentzia mantentzearen alde egon ziren eta ez ziren elkartu nahiz eta elementu amankomun ugari izan. Ezaugarri hauei esker esklabo trafikotik kanpo gelditu ziren.

XV. mendean Uagaduguko erresumak eragin handia lortu zuen, batez ere Mogho Nabari esker. Mogho Naba erregea eta aztia zen aldi berean.

Frantziako kolonizazioa pairatu aurretik lurraldea Mossi erresumen konfederazioak kontrolatzen zuen. Lau ziren une hartan entitate politikoak: Yatenga, Wogodogo (Uagadugu), Boussouma eta Tenkodogo. Ekialderago Gourma erresuma ere bazegoen.

Erresumen amaiera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Mossi Erresumek XIX. mendera arte iraun zuten. Haien amaiera Frantziako inbasioa eta kolonizazioarekin etorri zen. Lehendabizi erori zena Tengkodogo izan zen, 1894an, Frantziak konkistatuta. Yatenga erresumak, Tengkodogori gertatutakoa ikusita, frantsesekin ituna sinatu zuen 1895ean, eta Frantziako protekturatu bihurtu zen. Wagadougou, aldiz, konkistatu egin zuten, eta urte berean protektoratu estatusa ezarri zioten. Wobogoo Mossi erresuma baten azken Mogho Naba izan zen. Frantsesek 1897an boteretik kendu zuten eta Zongoirira (Urre Kostan) erbesteratu zuten; han hil zen 1904an.^[3]