Municipium

Municipium (pluralean municipia) hitz latinoa hiri mota bat izendatzeko erabili zen Antzinako Erroman. Etimologikoki, udalerriko municipes-en ("betebehardunak") edo hiritarren arteko gizarte-kontratua zen. Betebeharrak (munera) herritarrek bere gain hartzen zituzten modu komunitarioan, pribilegioen eta herritarren babesaren truke beren. Herritar bakoitza municeps bat zen.

Erromatar kolonia motako hiriekin alderatuta, muncipium batek, maila baxuagoa zuen baina autonomia handiagoa zuen. Aldi berean, oppida stimpendiaria bat baino maila politiko altuagoa zuen, eta hiri (civitas) izendapena ez zuen herri edo biztanle-aglomerazio baina altuagoa (herri federatua, praefecturae, fora, vici, conciliabula, castella, canabae...

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erromak k.a. IV. mendean sortu zituen lehen municipia, Liga Latinoa desegin ostean. Hasieran udalerri horietako biztanleak erromatar hiritarrak ziren (Erromako hiritartasuna zuten), bozkatzeko eskubiderik gabeak. Italiako probintziak erromatar estatuaren barruan sartu ahala, municipia horietako biztanleak Erroma hirira joaten zirenean, boto-tribuetan erregistratzen ziren eta eskubide politiko guztiak lortzen zituzten. Zenbait hiriri boto-eskubideak eman zitzaien eta aldi berean autonomia pixka bat onartu zitzaien, beren gobernuak eta tokiko magistratuak kontserbatu baitzituzten, botere judizial eta finantzario mugatuak bazituzten ere. Hala ere, municipium-a Erromaren jurisdikziopean geratzen zen kanpo-politikako gaietan, tropak eman behar zizkioten Erromari, eta ez zitzaien txanponik egiten usten. Gerra Sozialaren ondoren (K. a. 90-89 ), latindar eta italiar komunitate guztiak hiritar erromatarren municipia bihurtu ziren.

Municipium-aren sistema, neurri handi batean, latin hiztunen probintzietan nagusitu zen, baina oso gutxitan gertatu zen gauza bera iparraldean edo greziera erabiltzen zuten ekialdeko probintzietan. Udalerri mota honetako diru-sarrera nagusiak hiritar aberatsen dohaintzak izan ziren, esportazio- eta inportazio-zergak eta hiriko lur publikoen diru-sarrerak. Inperioko probintzietan, tokiko aristokraziak kontseilu bat osatzen zuen, tokiko politika eta finantzak gainbegiratzen zituena, magistratuen eskumenen mende jarriz. Udal kontseiluko parte-hartzaileei decurioi esaten zitzaien, eta osatzen zuten talde, erromako senatarien imitazioz, ordo decurionum. Zure hiriko ordo decurionum-ean sartzea ohore handia zen, eta botere iturria. Municipium-aren sistemari esker, mendebaldeko Europa erromatartu egin zen. Erromatar hiritartasuna inperioko biztanle gehienei eman zitzaienean K.o. 212. urtean, Karakala enperadorearen garaian, sistema zaharkitu egin zen.^[1]