Muskulu
Muskulua[1] edo giharra ehun muskularrez osaturiko organo uzkurgarria da. Muskuluetako zelulek zuntz uzkurtzaileak dituzte, bata bestearen artetik pasatu eta zelulen tamaina aldatzen dutenak. Muskuluaren unitate funtzional eta egiturazkoa zuntz muskularra da. Muskuluak eskeletoarekin erlazionatzen dira (muskulu eskeletikoak) edo hainbat organotako egituretan parte hartzen dute (errai-muskuluak)[2].
Muskulu hitza latinezko musculus hitzetik dator (mus, "arratoia" eta culus, "txikia"), erromatarrek esaten zutelako muskuluak uzkurtzean arratoi-forma hartzen zuela[2].
Muskuluak aponeurosi izeneko ehun konjuntibozko mintz batez inguratuta daude[2].
Muskulu-ehunak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Funtsean, hiru muskulu-ehun mota daude: eskeletikoa, kardiakoa eta lisoa. Hirurek dute uzkurtasunaren propietatea, zelulek haien luzera murriztu eta handitzeko aukera ematen duena, baina desberdinak dira ezaugarri mikroskopikoengatik, kokapenagatik eta kontrakzioa erregulatzeko moduagatik. Uzkurdura hori borondatezkoa izan daiteke garunaren lobulu frontalean sortutako aginduen bidez, hau da, automatikoa, nahimenak esku hartu gabe, bihotzeko muskuluan edo hestearen hormako muskuluetan gertatzen den bezala[3]. Muskulu-ehuna miozito izeneko zelulek osatzen dute, eta gainerako ehunetatik bereizten duten lau propietate nagusi ditu[4]:
- Kitzikagarritasun elektrikoa. Ehun muskularrak nerbio-sistemaren bulkada elektrikoak jasotzen ditu eta horiei erantzuten die mugimendua sortuz.
- Uzkurgarritasuna. Kontrakzio-indarra izeneko tentsio batek sortzen duen laburtze-ahalmena da. Sortutako tentsioak erresistentzia gainditzen badu, mugimendu bat gertatzen da, muskulua kokatuta dagoen lekuaren arabera desberdina izango dena.
- Hedagarritasuna. Muskuluak inolako kalterik jasan gabe zabaltzeko duen gaitasuna da. Propietate hori argi eta garbi ikus daiteke urdailaren muskulu-geruzan, digestio-prozesuan urdaila janariz betetzen denean nabarmen lasaitzen baita.
- Elastikotasuna. Muskulu-ehunak uzkurtze-prozesuaren ondoren edo luzatu ondoren jatorrizko luzerara itzultzeko duen gaitasuna da.
Muskulu-ehuna eta hezurrak osatzen dituen hezur-ehuna alderatzen badira, erraz uler daiteke lau propietate horien garrantzia. Hezur-ehuna ez da kitzikagarria elektrikoki, ez du uzkurtzeko edo forma aldatzeko gaitasunik. Ezin da zabaldu, luzatu egiten bada hautsi egiten da haustura eraginez.
Muskulu-zelulak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Muskulu-ehuna osatzen duten zelulei miozitoak edo muskulu-zuntzak esaten zaie, luzangak direlako. Muskulu ildaskatuaren miozitoak oso luzeak dira, forma zilindrikoa dute eta nukleo anitzekoak daude, hau da, zelula bakoitzak nukleo ezberdinak ditu. Banakako muskulu-zuntzak faszikuluak osatuz taldekatzen dira. Zuntz bakoitza endomisio izeneko ehun konjuntibozko geruza batez inguratuta dago, faszikulu osoa perimisioan bilduta dagoen bitartean. Faszikulu batzuk elkartzen dira epimisioak inguratzen duen muskulu osoa osatzeko[5].
Muskulu-zuntzek barne-harizpi ugari dituzte, miozuntzexka izenekoak, zelularen ardatz nagusian paraleloki kokatuta daudenak eta ia zelula-masa osoa hartzen dutenak. Muskulu-zuntz lisoen miozuntzexkak homogeneoak dira itxuraz, baina muskulu ildaskatuarenak, aldiz, errefringentzia desberdineko eremuak dituzte, miozuntzexka osagai nagusien, miosina eta aktina proteinen banaketaren ondorioz.
Zelula muskularra inguratzen duen mintzari sarkolema esaten zaio, eta zitoplasmari, berriz, sarkoplasma. Aktina-harizpiak eta miosina-harizpiak dauden eskualdeak sarkomero izena du.
Muskulu zuntzen egitura.
Muskulu zuntzen egitura.
Plaka neuromuskularra[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Plaka neuromuskularra edo lotura neuromuskularra neurona motorraren eta muskulu baten artean ezartzen den konexioa da[6]. Horren bidez, neuronak bulkada elektrikoak transmititzen dizkio muskulu-zuntzari, eta zuntz hori uzkurtu egiten da. Plaka neuromuskularrean bi zelulak parte hartzen dute: neurona motorrak (motoneurona) eta zelula muskularrak (miozitoa). Horien artean arraildura sinaptikoa deritzon espazio bat dago.
Nerbio-bulkada batek (eragiteko potentziala) neurona motore baten axoiaren bidez bidaiatzen duenean, bere ibilbidearen amaieran terminal-botoia deritzon eskualdera iristen da, non azetilkolina neurotransmisorea arraildura sinaptikora askatzen duen[7][8]. Azetilkolina muskulu-zelularen mintzarekin elkartzen da, eta mintzaren potentziala aldatzen du (despolarizazioa). Despolarizazioa zuntz osoan zehar hedatzen da eta haren uzkurdura eragiten du, azken erantzuna. Miozitoaren mintzaren despolarizazioa kaltzio-kanalak irekitzean sortzen da, eta kaltzio estrazelularrari zelula muskularrean sartzeko aukera ematen dio.
Uzkurgarritasuna[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Uzkurgarritasuna muskulu-zuntzek laburtzeko eta lodiagoak egiteko duten propietatea da. Hori posible da zelula bakoitzak aktina eta miosina izeneko bi proteina ezberdinez osatuta dauden zuntz ugari dituelako. Bi proteina mota horiek itxura desberdina dute, aktinazko harizpiak meheak eta kolore argikoak dira, eta miosinazkoak, berriz, kolore ilun eta lodikoak. Elkarren artean txandakatzen dira inbrikatuta, eskuetako hatzak lotzen direnean bezala[9].
Zuntz irristakorraren ereduaren arabera, atseden-egoeran, muskulu-zuntzak gainjartze-maila ertaina du aktina- eta miosina-harizpien artean; kontrakzio-egoeran, gainjartzeak gora egiten du; aldiz, muskulu-elongazioa gertatzen bada, gainjartzeak behera egiten du, eta nulua ere izan daiteke[10].
Muskulu-tonua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Muskulu-tonuaren kontzeptuak tentsio arina eta konstantea deskribatzen du muskuluan, eta erresistentzia gisa agertzen da artikulazio bat modu pasiboan mobilizatzen saiatzen denean. Funtsezko funtzioa du postura mantentzeko, adibidez zutik edo bizkarrik gabeko banku batean eserita egoteko. Gehiegizko tonu muskularrari hipertonia deitzen zaio, eta bere jaitsiera hipotonia da[11].
Gorputz-jarrera jakin bat mantentzeko, nerbio-sistemaren jarduera jarraitua behar da, enborreko eta gorputz-adarretako muskulaturaren jarduera doitzeko; horrela, une bakoitzean, muskulu-tonua artikulazioen egoerara eta kanpoko kargak egotera egokitzen da, adibidez objektu astunak garraiatzen direnean.
Muskulu-zuntz motak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Muskulu ildaskatuen zuntzak hainbat kategoriatan sailka daitezke: I. mota, II. mota eta IIa. mota.
- I. mota
- Uzkurdura geldoko zuntzak edo zuntz gorriak ere deitzen zaie, diametro txikikoak dira, odol-hodi ugariz irrigatuta daude eta barruan mitokondria-mota ugari dituzte, baina oso glukogeno gutxikoak. Intentsitate gutxiko baina denboran oso luzeak diren uzkurdurak behar dituzten jardueretarako funtzionatzen dute, adibidez, gorputz-jarrera mantentzeko.
- II. mota
- Kontrakzio azkarreko zuntzak edo zuriak. I motako zuntzen kontrako ezaugarriak dituzte, diametroa handiagoa da, baskularizazio txikia dute, mitokondriako gutxi dituzte eta glukogeno asko. Organismoak batez ere denboran oso iraunkorrak ez diren baina intentsitate handia duten ariketetarako erabiltzen ditu. Oso sentiberak dira nekearen aurrean.
- IIa. mota
- Tarteko ezaugarriak dituzte I. eta II. motakoen artean. Pertsona batek egiten duen entrenamendu motaren arabera, I motako zuntz bihur daitezke, baldin eta indar-ariketa luzeak badira nagusi, edo II motako zuntz, baldin eta entrenamenduan jarduera muskular bizia baina iraupen laburrekoa behar duten ariketak nagusitzen badira, 30 segundo eta 2 minutu artean.
Muskulu-motak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Hiru muskulu mota daude: muskulu eskeletikoa, muskulu lisoa eta muskulu kardiakoa. Testu gehienetan, muskulu-sistema muskulu eskeletikoek soilik osatzen dutela jotzen da, eta horiek dira borondatezko mugimenduak ahalbidetzen dituztenak. Hala ere, batzuetan, muskulu lisoa eta gihar kardiakoa sistema horretan sartzen dira, nahiz eta haien funtzioak oso desberdinak izan, jarraian aipatuko dugun bezala.
Muskulu ildaskatuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Muskulu ildaskatua oinarrizko unitatea sarkomeroa duen muskulu mota bat da. Mikroskopio baten bidez ikusten denez, ildaskak ditu, aktinaz eta miosinaz osatutako banda argi eta ilunez osatuak. Ardatz-formako muskulu-zuntzez osatuta dago, mutur oso finekin, eta muskulu lisoak baino luzeagoekin.
Muskulu ildaskatuen funtzio nagusia borondatezko mugimenduak sortzea da. Beste funtzio bat gorputz-egonkortasuna mantentzea da, muskulu-tonua deitzen zaion uzkurdura partzial konstante eta mantendu bati esker. Bestalde, muskulu ildaskatuak dira gorputzeko bero-iturri nagusia, eta organismoaren tenperatura 37º zentigradutik hurbil mantentzen laguntzen dute[9].
Muskulu ildaskatuak animalia bilateral guztietan (ugaztunak, artropodoak, anelidoak...) eta ez-bilateral batzuetan aurki daitezke, adibidez ktenoforoetan eta knidarioetan. Bi talde horietan modu independentean eboluzionatu zuela uste da[12].
Muskulu lisoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Muskulu lisoa, erraietakoa edo borondaterik-gabekoa ere esaten zaiona, ardatz-formako zelulek osatzen dute, eta nukleo zentral bat dute, beste edozein zelularen antzekoa; ez du zeharkako ildaskarik, nahiz eta luzetarako ildaxka txiki batzuk dituen. Muskulu leunak uzkurtzeko estimuluaren erdian nerbio-sistema begetatibo autonomoa dago. Muskulu lisoa ugaltze- eta iraitz-aparatuan, odol-hodietan, larruazalean eta barruko beste organo batzuetan dago.
Muskulu lisoaren funtzioak oso desberdinak dira kokapenaren arabera, digestio-hodia osatzen duten zuntzek mugimendu peristaltikoak uzkurtzean eragiten dituzte, odol-hodien paretetan daudenek hodien kalibrea gutxitzea edo handitzea eragiten dute uzkurtu edo erlaxatu ahala. Bronkioetan kokatutakoek kalibrea handitu edo gutxitu dezakete bronkioetan. Dermisean daudenak biloa tentetu ditzakete. Irisaren muskulu-zuntzek begi-niniaren dilatazioa edo konstrikzioa ahalbidetzen dute, inguruneko argitasun-mailaren arabera[9].
Muskulu kardiakoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Muskulu kardiakoa (miokardioak) bihotzaren pareta osatzen du. Muskulu ildaskatu mota bat da, ezaugarri berezi batzuk dituena. Bere funtzioa odola zirkulazio-sistemaren bidez ponpatzea da. Zelulak adarkatuta daude, sinzitio funtzional gisa ezagutzen den egitura bat osatuz; izan ere, lotura komunikatzaileen bidez konektatuta daude, eta lotura horiei disko interkalarrak deitzen zaie. Ondorioz, uzkurdura sinkronizatua izan daiteke. Bi sinzitio funtzional daude: batek aurikulak eratzen ditu eta besteak bentrikuluak.
Anatomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Muskuluen eragina kokapenaren araberakoa da; non hasten diren eta non ezartzen direnaren arabera, mugimenduak eragingo dituzte. Euren funtzioa betetzeko, funtsezkoak dira muskulua inguratzen duen aponeurosia eta muskuluak hezurrei lotzeko zurdak. Muskuluen indarra zuntz-kopuruaren araberakoa da; zenbat eta zuntz gehiago uzkurtu, hainbat eta handiago da euren eragina eta, beraz, indar handiagoa izango du[2].
Giza gorputzean 639 muskulu daude gutxi gorabehera; ezinezkoa da, dena den, guztiak zenbatzea, aldakortasun handia dagoelako. Kokapena kontuan hartuz, azaleko muskulua eta sakoneko muskulua bereiz ditzakegu[2].
Itxuraren arabera, hainbat muskulu-mota daude: fusiformeak, lauak, poligastrikoak eta abar[2].
Mugimendu zehatz bat egiteko, muskulu laguntzaileek parte hartzen dute, sinergiko deitzen direnak kasu batzuetan, eta kontrako mugimendua eragiten dutenak edo antagonistak beste batzuetan[2].
Muskuluek uzkurtze-maila bat dute geldi gaudenean, jarrera mantentzeko, eta uzkurtze-maila hori tonu muskularra deitzen da[2].
Funtzioak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Mugimendua eragitea.
- Energia kimikoa energia mekaniko bihurtzea.
- Giltzaduren babesa eta egonkortasuna.
- Gorputzaren egoeraren jabe izateko, informazioa bidaltzen du nerbio-sistema zentralera (propiozepzioa).
- Beroa ematea.
- Odolaren eta linfaren zirkulazioari laguntzea.
Muskuluen funtzioa erraz atzematen da azterketaren eta haztapenaren bidez. Alderdi anatomikoa ikusteko modua gorpuetan disekzioa egitea da, baina bizidunetan elektromiografia erabiltzen da. Elektrikoki kinadak ziztatzen dira muskuluetan, horrela, elektrodo batzuen bidez, zuntzen jarduera (indarra) neurtzeko[2].
Muskulua oso moldagarria da eta asko erabiliz gero hipertrofiatu egiten da eta, aldiz, gutxi erabiltzen denean atrofiatu egiten da. Horregatik oso organo moldagarria da, beharren arabera zuntzak gehitzen edo gutxitzen dituelako[2].
Muskuluetako gaixotasunak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Gaixotasun nagusiak: denerbazioaren ondoriozko atrofia, distrofiak, miositisak, miopatia, miastenia, tumoreak[2].
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ Euskararen Teminologia Batzordeak gomendatutako terminoa "Muskulua" da.
- ↑ a b c d e f g h i j k Bidaurrazaga, Angel. «Muskulu» Zientzia eta Teknologia Hiztegi Berria (Elhuyar Fundazioa).
- ↑ «Estructura y función del músculo esquelético. Propiedades mecánicas pasivas y contractibilidad» web.archive.org 2007-07-01 (Noiz kontsultatua: 2022-09-01).
- ↑ Tortora, Gerard J.. (2013). Principios de anatomía y fisiología. (13a ed. argitaraldia) ISBN 978-607-7743-78-1. PMC 853061345. (Noiz kontsultatua: 2022-09-01).
- ↑ Palastanga, Nigel. (2000). Anatomía y movimiento humano : estructura y funcionamiento. (1. ed. argitaraldia) Editorial Paidotribo ISBN 84-8019-500-2. PMC 45619941. (Noiz kontsultatua: 2022-09-01).
- ↑ Levitan, Irwin B.. (2015). The neuron : cell and molecular biology. (Fourth edition. argitaraldia) ISBN 978-0-19-977389-3. PMC 914328307. (Noiz kontsultatua: 2022-09-01).
- ↑ (Ingelesez) Tiwari, Prashant; Dwivedi, Shubhangi; Singh, Mukesh Pratap; Mishra, Rahul; Chandy, Anish. (2013-10-01). «Basic and modern concepts on cholinergic receptor: A review» Asian Pacific Journal of Tropical Disease 3 (5): 413–420. doi:. ISSN 2222-1808. PMC PMC4027320. (Noiz kontsultatua: 2022-09-01).
- ↑ Lott, Erica L.; Jones, Elizabeth B.. (2022). «Cholinergic Toxicity» StatPearls (StatPearls Publishing) PMID 30969605. (Noiz kontsultatua: 2022-09-01).
- ↑ a b c Cohen, Barbara J.. (2010). Memmler : el cuerpo humano salud y enfermedad. (11a ed. argitaraldia) Wolters Kluwer Health/Lippincott William & Wilkins ISBN 978-84-96921-56-6. PMC 667752573. (Noiz kontsultatua: 2022-09-01).
- ↑ www.facmed.unam.mx (Noiz kontsultatua: 2022-09-01).
- ↑ López Chicharro, José. (2019). Fisiología del ejercicio. (3ª edición. argitaraldia) ISBN 978-84-9110-656-2. PMC 1272875017. (Noiz kontsultatua: 2022-09-01).
- ↑ (Ingelesez) Steinmetz, Patrick R. H.; Kraus, Johanna E. M.; Larroux, Claire; Hammel, Jörg U.; Amon-Hassenzahl, Annette; Houliston, Evelyn; Wörheide, Gert; Nickel, Michael et al.. (2012-07). «Independent evolution of striated muscles in cnidarians and bilaterians» Nature 487 (7406): 231–234. doi:. ISSN 1476-4687. (Noiz kontsultatua: 2022-09-01).
