Nanyue

Nanyue 南越 (Nányuè) Nam Việt
K.a. 204 – K.a. 111
monarkia
Nanyueren hedapena momenturik zabalenean
Geografia
Hiriburua	Panyu
Kultura
Hizkuntza(k)	Antzinako txinera Antzinako Yue
Historia
← Aurrekoak Âu Lạc Qin leinua Ondorengoak → Mendebaldeko Han leinua Vietnamen lehen menderaldi txinatarra

Nanyue (txineraz 南越, pinyin Nányuè, vietnameraz: Nam Việt) gaur egungo Txinako Guangdong, Guangxi eta Yunnan probintziatan eta Vietnameko iparraldean hedatzen zen erresuma izan zen. Nanyue K.a. 204. urtean sortu zen Qin leinuaren erorketaren ondotik, Zhao Tuo erregearen eskutik. Haren hiriburua Panyu zen, gaur egun Canton, Txina. Vietnamen, Triệu Dinastia izena (Zhào abizenaren ahoskera vietnamdarrean oinarrituta) Nanyue erregeen leinuari erreferentzia eginez erabiltzen da, eta, Nanyue gobernuaren garaiari.

Historia

Nanyueren istorioa Sima Qian Han Dinastiako historialariaren Memoria Historikoetan idatzi zen, K.a. 109eta K.a. 91 urteen artean.

Txinako lehen enperadoreak, Qin Shi Huang-ek, Txina batu eta gero, sei erreinuen konkistaren bidez K.a. 219. urtean, bere jeneralei agindu zien gaur egun Guangdong eta Guangxi diren eskualdeak konkistatzeko. Konkista K.a. 214. urtean amaitu zen. Unitate administratibo berria sortu zuen, Nanhai Komandantzia (南海郡), gaur egun Guangdong bezala ezagutzen dena gobernatzeko. Zhao Tuo Lóngchuān (龍川) armadako postu estrategikoa kudeatzeko izendatu zuten. Qin Shi Huang-i eskatu zion Erdialdeko Txinatik 500 mila pertsona bidaltzeko Nanhaira Yue eta Erdialdeko Txinako kulturak asimilatzeko.

Ezarpena

Qin Shi Huang hil ondoren, erdialdeko Txinak ezinegon olatu bat jasan zuen Qin dinastiaren aurka, bere kapitulazioa eraginez. K.a. 208 -an, Nanhai Komandoko buruzagiak, Ren Xiao (任 囂), Zhao Tuo izendatu zuen bere kargua ordezkatzeko eta hegoaldean herrialde bat ezartzeko aholkatu zion, Ipar Txinako muga menditsuak aprobetxatuz. Zhaok laster indartu zituen iparraldeko mendateetako defentsak eta Qin-eko ofizialak bere jarraitzaileengatik ordezkatu zituen. K.a. 203-an beste bi komandantzia konkistatu zituen, Guilin (桂林 郡, gutxi gorabehera Guangxi dena) eta Xiang " Elefantea " (象 郡, gutxi gorabehera Yunnan eta Vietnameko iparraldea eta erdialdea), mendietatik hegoaldean. Nanyueko erresuma berria jaio zen horrela, Panyu hiriburua zuela; Zhao Tuok bere burua aldarrikatu zuen Nanyueko Wǔ Wáng (武王, lit. errege martziala).

Liu Bang-ek, bere arerioekin urteetako gerraren ostean, Han dinastia ezarri eta Erdialdeko Txina batu zuen K.a. 202an. Liuk eta bere ondorengoek politika baketsu bat hartu zuten inperio honi birsortzeko denbora emateko. K.a. 211. urtean, Liu enperadoreak Lu Jia (陸賈) Nanyuera bidali zuen Zhao Tuo Nanyueko errege izendatzeko. Merkataritza harremanak Nanyue eta Changshako Han erreinuaren arteko mugan ezarri ziren. Nanyue Han-en menpeko estatua bazen ere, autonomia handia mantendu zuen.

Nanyueren kokapena

Liu hil ondoren K.a. 195ean, gobernua bere emaztearen, Luko enperatrizaren (呂后), eskuetan jarri zen. Changshako erregeak Lu bi erreinuen arteko merkataritza blokeatzeko eskatu zion eta Nanyue konkistarako prestatu zen. Honengatik, Zhao Tuok, haserreak itsututa, bere burua Nanyueko enperadore izendatu zuen eta Changshako erreinuari eraso zion. Luk Zao jenerala (灶) bidali zuen hura zigortzera. Klima bero eta hezeak eragin handia izan zuen, soldaduak gaixotu eta armada ezgaituz mendiak zeharkatzeko, erretiratu behar izan zuten. Arrakasta militarrarekin, Zhao Tuok ekialdean Minyue (閩越) eta mendebaldean Ouluo (甌 雒) inguruko estatuak elkartu zituen menpeko erreinuak izateko. Enperatrizak orduan Zhao klana hil zuen Hanen eta arbasoen hilobiak kaltetu zituen.

Ka. 179an Han Liu Heng Inperioaren tronura igo zen, enperatrizaren politika irauli eta gero. Zhending (真 定) familiaren herrira ofizialak bidali zituen, herrian goarnizio bat jarri zuen eta bere arbasoei eskaintzak ematen zizkien aldian-aldian. Bere lehen ministroak, Chen Ping (陳平), Lu Jia, Zhao Tuoren senide bat, Nanyuera bidaltzea gomendatu zuen. Azken honek, Luren etorrerarekin harrituta, enperadore titulua kendu zion eta Nanyue Han-en menpe geratu zen.

Yue-ak, Hanen menpe, behartu, torturatu eta esklabo bihurtu zituzten Txinako Harresia konpontzeko eta hobetzeko.

Zhao Hu

Zhao Tuo K.a.137an zendu zen. Nanyueko erregea modura, bere biloba Zhao Huk (趙胡) ordezkatu zuen. Yǐng Xìng (郢 興), Mǐnyuè-ko erregeak, Nányuè-ri eraso zion. Zhào Hú-k Liu Che enperadoreari Mǐnyuè-ren erasoa geldiarazteko, tropak bidaltzeko eskatu zion. Enperadoreak bi jeneral bidali zituen Mǐnyuera. Han-ek Mǐnyuerantz aurrera egin baino lehen, Yǐng Xìng-en anaia gazteak Yǐng Xìng hil zuen eta amore eman zuen.

Liu Che enperadoreak Zhuang Zhu (莊 助) Nanyuera bidali zuen. Zhao Hu-k eskerrak eman zizkion enperadoreari eta bere semea Zhao Yingqi (趙 嬰 齊) Chang'an Haneko hiriburura bidali zuen. Chang'anera ere joateko asmoa agertu zuen baina bere ministroak ez egiteko gomendatu zion, itzuli ezin izateko aukerak zituelako eta erreinuaren existentzia arriskuan jartzen zuelako. Horregatik gaixorik zegoela esan zuen, gezurra esanez, eta Nanyue-n geratu zen. Zhao Hu hamar urtez gaixo egon zen eta gero hil zen. Wén Dì (文帝) hil osteko izena jarri zioten.

Zhao Moko jade sarkofagoa zeta gorriarekin

Zhao Yingqi

Zhao Yingqi Nanyuera itzuli zen eta errege iendatu zuten. Handan-eko Jiu (樛) familiako emakume batekin ezkondu zen eta Zhao Xing (趙興) izeneko seme bat izan zuten aita Chang'anen zegoen bitartean. Enperadoreari Jiu erregina eta Zhao Xing printze izendatzeko eskatu zion eta bere bigarren semea Chang'anera bidali zuen. Zhao Yingqi hil zen eta Míng Wáng (明王) izena eman zioten.

Zhao Xing

Zhao Xing Zhao Yingqiren oinordekoa izan zen. Gaztea zela, amak hartu zuen erreinuaren kontrola. K.a. 113. urtean, enperadoreak Anguo Shaoji (安 國 少 季) Nanyuera bidali zuen erregeari eta bere amari enperadorearen bisitaz galdetzeko. Anguo Shaoji Jiu-ren maitalea izan zen Chang'an-en zegoenean eta harremana berreskuratu zuten, bere menpe zeudenei mesfidantza eraginez. Beren postuak ziurtatzeko, erregea eta bere ama Nanyue Han inperioaren barruan erresuma bihurtzeko modua bilatzen hasi ziren. Anguo Shaojirekin batera Lü Jia (呂嘉) eta beste ministro batzuk haiek jarraitzeko konbentzitzen saiatu ziren. Lü Jiak ezezkoa eman zuen eta gero alde egin zuen, beraz, Jiu hiltzen saiatu zen, baina Zhao Xing-ek gelditu egin zuen.

Lü Jia-k erregea ezagutzeari uko egin zion eta matxinada bat planifikatzen hasi zen. Erregeak hiltzeko asmorik ez zuela jakinik, hilabetez ez zuen plana gauzatu.

Zhao Jiande

Lü Jiak bere matxinada burutu zuen eta erregea eta bere ama erail zituen, gero Zhao Jiande (趙建德), Zhao Yingqiren seme zaharrena, Nanyueko erregea izendatuz. K.a. 112ko udazkenean enperadoreak ehun mila ontziko armada bat bidali zuen erreinua erasotzera. K.a. 111ko neguan, hiriburua, Panyu, erori eta asko errenditu ziren. Lü Jia eta Zhao Jiandek itsasoz ihes egin zuten, baina, laster harrapatu zituzten eta azkenik, Nanyue ofizialki Han inperioan sartu zen.

Erregeak

Izen pertsonala				Hil ondoko izena				Erreinua
Txinera	Kantoniera	Pinyin	Vietnamdarra	Txinera	Kantoniera	Pinyin	Vietnamdarra	K.a.
趙佗	Ziu 6 To 4	Zhào Tuó	Triệu Đà	武王	Mou 5 Wōng 4	Wǔ Wang	Vũ Vương	203 - 137
趙 眜	Ziu 6 Mūd 6	Zhào Mò	Triệu Mạt	文王	Gizonak 4 Wōng 4	Wén Wáng	Văn Vương	137 - 122
趙 嬰 齊	Zīu 6 Ying 1 cei 4	Zhào Yīngqí	Triệu Anh Tề	明王	Ming 4 Wōng 4	Míng Wáng	Minh Vương	122 - 115
趙興	Ziu 6 Hing 1	Zhào Xīng	Triệu Hưng	哀王	Ōi 1 Wōng 4	Ai Wang	Ai Vương	115 - 112
趙建德	Zīu 6 Gīn 3 deg 1	Zhào Jiàndé	Triệu Kiến Đức	陽 王	Yêng 4 Wōng 4	Yáng Wáng	Dương Vương	112 - 111

Geografia eta biztanleria

Lurraldea

Nanyuek Nanhaiko Qin, Guilin eta Xiang komandantziak hartzen zituen hasiera batean. K.a. 179. urtearen ondoren, Zhao Tuok Minyue, Yelang, Tongshi eta beste gune batzuk pertsuadiatu zituen, Nanyueren mende zeudelako, baina ez zeuden erabat kontrolpean. Mendebaldeko Han dinastiak Nanyue garaitu ondoren, haren lurraldea Nanhai, Cangwu, Yulin, Hepu, Jiaozhi, Jiuzhen eta Rinango zazpi komandantzietan banatu zen. Tradizioz, uste zen Qinek hegoaldeko eskualdeak konkistatzean Vietnameko iparraldeko erdia ere hartzen zuela, eta eremu hori ere Nanyueren kontrolpean zegoela. Hala ere, ikertzaileek berriki esan dute litekeena dela Qin-ek inoiz ez konkistatu izana gaur egungo Vietnamgo lurraldea, eta Nanyuek berak menderatu zuela Txinako eremu hori.

Administrazio-sailak

Zhao Tuok Qin dinastiaren konderriko komandantzia-sistemaren jarraipena egin zuen Nanyueko Erresuma antolatzean. Nanhairen komandantzia eta Guilinen komandantzia bere horretan utzi zituen, eta gero Xiang-en komandantzia Jiaozhi eta Jiuzhenen komandantzietan zatitu zuen. Gaur egungo Guangdong probintziaren zati handiena hartzen zuen Nanhaik, eta Qin-ek Panyu, Longchuan, Boluo eta Jieyang-eko konderrietan zatitu zuen eta Zhao Tuok Zhenyang eta Hankuang gehitu zizkien.

Etniak

Nanyueko herritar gehienak yue herriak ziren batez ere. Txinako gutxiengoa hegoaldea konkistatzera bidalitako Qin armaden ondorengoek osatzen zuten, baita armadako prostituta gisa lan egiten zuten gazteek, Qin funtzionarioak erbesteratuak, kriminal erbesteratuak eta merkatariak ere.

Yue herria adar, tribu eta klan ugaritan banatuta zegoen.

Nanyueak Guangdongeko iparraldean, ekialdean eta erdialdean bizi ziren, baita Guangxiko ekialdean talde txiki bat ere.

Xi'ou-ak Guangxiren zati handienean eta Guangdong mendebaldean bizi ziren, biztanle gehienak Xun ibaiaren eskualdean kontzentratuta, eta Gui ibaiaren hegoaldean, Xi ibaiaren arroaren bi aldeetan. Yi-Xu-Song-en ondorengoek, Qinen armaden aurkako erresistentzian hilketarik egin ez zutenek, xi'ou-en gobernadore autoinposatu gisa jokatu zuten. Han dinastiak Nanyue garaitu zuenean, ehunka xi'ou zeuden bakarrik Guilinen komandantzian.

Gaur egun Guangxiko mendebaldea eta hegoaldea, Vietnamgo iparraldea, Leizhouko penintsula, Hainan eta Guizhouko hego-mendebaldean bizi ziren Luoyue klanak. Zuo eta You Guangxi ibaien arroetan, Vietnameko iparraldeko ibai gorriaren deltan eta Guizhouko Pan ibaiaren arroan zeuden. "Luo" txinatar izena, zaldi zuri bat krin beltzarekin adierazten duena, txinatarrek artigatge-metodoa isurialdeetan ikusi ondoren erabili zuten.

Hizkuntza

Kolonoek eta funtzionarioek erabiltzen zuten txinatar zaharraz gain, Nanyueko bertakoek ziurrenik antzinako yuea hitz egiten zuten, dagoeneko iraungita dagoen hizkuntza. Batzuek iradokitzen dute ondorengoek austroasiar hizkuntzak hitz egiten zituztela, eta beste batzuek zhuang herri modernoarekin zerikusia duen hizkuntza bat. Esan daiteke yuek hizkuntza bat baino gehiago hitz egiten zutela. Litekeena da eskualdeko txinatar zaharrari yue hizkerak (eta alderantziz) eragin handia izatea, eta ikertzaile modernoek txinatar mailegu asko identifikatu dituzte.

Polemikak

Vietnamdarren artean eztabaidak egon dira, Zhao / Triệu dinastiari buruz. Askok Txinaren menderatze garaitzat hartzen dute hau, Txinako jeneral batek gobernatu baitzuen, eta beste batzuek, berriz, independentzia garaitzat jotzen dute, erregeak Yue / Việt ohiturak bereganatu zituela uste baitute eta baita Han Enperadorearen aurka gobernatu zuelako.

Vietnamgo antzinako analitiko ofizial gehienek, hala nola Đại Việt sử ký toàn thư, Trieu dinastia vietnamdar dinastia bezala izendatzen dute. Badira iritzi ezberdinak, baina XX. mendera arte ez zen ofizialki onartu atzerriko erasotzaileak zirelaren iritzia. Gaur egun, ofizialki onartutako historia liburu guztiek Trieu dinastia atzerriko aginte garaitzat modura hartzen dute.

Zhao Mo-ren hilobiaren ikuspegia

Aurkikuntza arkeologikoak

1988ko ekainean, Zhao Hu-ren hilobia aurkitu zuten Canton-en. Milaka objektu aurkitu ziren, besteak beste, brontzezko tresna erritualak, musika tresnak, armak, nekazaritzako tresnak, lakak, zetak eta jade, urre, zilar eta bolizko bitxiak. Beste gauza batzuk ere aurkitu zituzten erregearekin batera lurperatuta, Wen Diren urrezko zigilua barne.

Guangdong eta Vietnam

Nán / Nam (南) "hegoaldean" esan nahi du, eta Yuè / Việt (越) "Yueko jendea" edo "Yueko jendearem lekua" esan nahi du. Beraz, Nam Việt "hegoaldeko herrialdea Yue herriaren lekuan" da.

Txinako karakterea越 (Yuè / Việt) eta bere aldaera homonimoa 粤 (Yuè / Việt), iraganeko garaietan erabiltzen ziren Txinako hegoaldeko biztanleak izendatzeko. Gaur egun, lehenengo karaktereak Zhejiang probintziako (Txinako ekialdeko kostaldean) edo Vietnameko jendeari, kulturari eta hizkuntzei egiten die erreferentzia; bigarren karakterea, berriz, Guangdong probintziakoei.

Han etniak 1000 urte inguruz Nanyue kontrolatu ondoren, Vietnamgo iparraldeko jendea linguistikoki eta kulturalki partzialki asimilatu zituen, egungo Guangdong eta Guangxikoak guztiz asimilatuta zeuden bitartean.

Vietnamgo iparraldeko jendeak Han dinastiarekin erabat hautsi zuen harremana 938an, Bach Dang ibaian lortu zuten garaipenaren ostean. Đại Việt (Viet Erresuma Handia) deitu zuten beren erresuma sortu zuten. Erreinu hau biziki garatu zen; hainbesteraino non hegoaldera zabaldu eta Champa erreinua (Vietnam erdialdean) eta Khmer inperioaren zatirik handiena (Vietnam hegoaldean) konkistatu zituen, azken hauek emigratzera behartuz. XIX. mendean, Nguyen Anh, Vietnamgo erregeak, erreinuaren izena Dai Viet izatetik Nam Viet izatera aldatu nahi izan zuen. Baina pertsona batzuk beldur ziren Zhuo Tuo Nam Viet erreinuarekin nahastuko ote zen, beraz, izena Viet Nam bezala aldatu zen.

Kultura

Kultura ezberdinen fusioa izan zen, Zhao Mo erregearen hilobitik Guangzhoura lurperatutako artefaktuek erakusten dutenez. Guangzhouko Nanyue hilobia oso aberatsa da. Brontzezko gauza asko daude Han, Chu, Yue eta Ordos eskualdeen eragin kulturalak erakusten dituztenak.

Galeria

• 
  Ardoarentzako brontzezko ontzia
• 
  Brontzezko diskoa
• 
  Brontzezko kanisterra, marrazki lakatuekin
• 
  Nam Vit esklusa-eredua
• 
  Triú-ko erregearen mausoleoa Mipvt (Zhao Mo)
• 
  Urrezko zigilua
• 
  Jade kopa
• 
  Chengpan goi-oineko kopa
• 
  Brontzezko pitxerra Ίng Sοn
• 
  Brontzezko eta mazozko morteroa
• 
  Brontzezko ispilua zilarrezko inkrustazioekin
• 
  Liubo jokoa
• 
  Liuboko jokoa

Kanpo estekak

• Datuak: Q827040
• Multimedia: Nanyue / Q827040