Nazio Batuen Erakundea

Nazio Batuen Erakundea
Datuak
Izen ofiziala	United Nations, 联合国, Organización de las Naciones Unidas, Организация Объединённых Наций, منظمة الأمم المتحدة, Organisation des Nations unies, Vereinte Nationen eta Organizacja Narodów Zjednoczonych
Izen laburra	UNO
Mota	gobernu arteko erakundea eta nazioarteko erakundea
Herrialdea	mundu osoan
Jarduera
Honen parte	Nazio Batuen sistema
Eskumendekoak	Nazio Batuen Segurtasun Kontseilua, Jabetza Intelektualaren Mundu Erakundea, United Nations Research Institute For Social Development (en) , Nazio Batuen Batzar Nagusia, Nazioarteko Diru Funtsa, Ekonomia eta Gizarte Kontseilua, Nazio Batuen Erakundeko Idazkaritza, Nazioarteko Justizia Auzitegia, United Nations Trusteeship Council (en) , World Food Programme (en) , United Nations Postal Administration (en) , UNESCO, FAO, Industria Garapenerako Nazio Batuen Erakundea, Haurren Laguntzarako Nazio Batuen Funtsa, Nazio Batuen Ingurumen Programa, Osasunaren Mundu Erakundea, ACNUR, United Nations Peacekeeping Force in Cyprus (en) , United Nations Department of Economic Affairs (en) eta Energia Atomikoaren Nazioarteko Agentzia
Agintea
Lehendakaria	Nazio Batuen Erakundeko idazkari nagusia
Idazkari orokorra	António Guterres
Zuzendaritza-taldea	Kofi Annan
Egoitza nagusi	«Nazio Batuen Egoitza»; 42nd Street, 10017; New York; 40°45′N 73°58′W / 40.75°N 73.97°W;
Osatuta	Ekonomia eta Gizarte Kontseilua ; Nazio Batuen Batzar Nagusia ; Nazio Batuen Erakundeko Idazkaritza ; Nazio Batuen Segurtasun Kontseilua ; Nazioarteko Justizia Auzitegia ; United Nations Committee of the Whole (en) ; United Nations Trusteeship Council (en)
Legezko forma	gobernu arteko erakundea
Historia
Sorrera	1945
Sortzailea	Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna; Ameriketako Estatu Batuak; Txinako Errepublika (1912–1949); Ukrainako Sobietar Errepublika Sozialista; Bielorrusiako Sobietar Errepublika Sozialista; Erresuma Batua; Frantzia; Etiopia; India; Kanada; Jugoslavia; Txekoslovakia; Australia; Zeelanda Berria; Herbehereak; Danimarka; Luxenburgo; Belgika; Polonia; Norvegia; Grezia; Saudi Arabia; Egipto; Irak; Siria; Libano; Turkia; Iran; Argentina; Bolivia; Brasil; Txile; Kolonbia; Costa Rica; Kuba; Dominikar Errepublika; Ekuador; El Salvador; Guatemala; Haiti; Honduras; Liberia; Mexiko; Nikaragua; Panama; Paraguai; Peru; Filipinak; Hegoafrika; Uruguai; Venezuela
Ordezkatzen du	Nazioen Liga
Jasotako sariak	Bakearen Nobel Saria (2002) ; Peabody Awards (1950) ; Sakharov Saria (2003) ; Four Freedoms Award - Freedom Medal
	webgune ofiziala;

Nazio Batuen Erakundea (NBE) 1945eko urriaren 24an sortu zen, Nazioen Liga izeneko aurreko erakundea ordezkatzeko^[1]. Gaur egun, nazioarteko erakunde handiena da. Bere helburu garrantzitsuenak hauek dira: nazioarteko zuzenbidea, ordenua, garapen ekonomiko eta soziala eta giza eskubideak bermatzea^[2].

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

	Wikitekan bada UEUren liburu batetik ateratako testu zatia: Nazio Batuen sorrera gutuna
Liburu osoa: Gaur egungo munduaren historia, 1945-2009

«

1. artikulua. Honako hauek dira Nazio Batuen asmoak:

Nazioarteko bakea eta segurtasuna mantentzea. (...)
Eskubide-berdintasunaren printzipioari eta herrien determinazio librerako eskubideari errespetuan oinarrituriko adiskidetasunezko harremanak sustatzea nazioen artean. (...)
Nazioarteko lankidetzan aritzea nazioarteko arazoak konpontzeko, nahiz ekonomikoak, sozialak, nahiz kulturari edo gizarteari dagozkienak. Halaber, nazioarteko lankidetzan aritzea giza eskubideak eta oinarrizko askatasunak garatzen eta bultzatzen, bereizketarik egin gabe arraza, sexu, hizkuntza edo erlijioagatik. (...)

»

—^[3]. Testu osoa irakurtzeko Wikisourcen duzu eskuragarri

Bigarren Mundu Gerraren ostean, estatuek beren arteko gatazkak saihestu eta arazoak bide baketsu eta diplomatikoetatik konpontzeko mundu mailako foro zabal bat eratzeko beharra ikusi zuten. Garai hartan 50 estatuk sinatu zuten San Frantziskoko Ituna, geroago Nazio Batuen Gutuna izenez ezagutuko zena. Gaur egun munduko estatu gehienak bertako kide dira (193 kide), nahiz eta bere funtzionamendu moduak sorrerako botere banaketa islatzen duen oraindik; izan ere, Gerrako garaile izan ziren bost estatu nagusienek (edo beraien ondorengo zuzenek) beto eskubidea mantentzen dute Segurtasun Kontseiluaren erabakietan: Ameriketako Estatu Batuak, Errusia (garai bateko Sobietar Errepublika Sozialisten Batasunaren ondorengoa), Frantzia, Erresuma Batua eta Txina.

1945eko apirilaren 25an San Frantziskon egin zen lehen konferentzia (Nazioarteko Antolakuntzari buruzko Nazio Batuen Erakundearen konferentzia). Gobernuak ez ezik, gobernuz kanpoko erakundeak ere gonbidatu zituzten. Ekainaren 26an 50 herrialderen ordezkariek Nazio Batuen Erakundeko gutuna sinatu zuten; Poloniak bere izena geroago gehitu zuen, ordezkatuta egon ez arren.

Egitura eta funtzionamendua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Nazio Batuen Erakundeko egoitza nagusiak New Yorken daude, besteak beste, Batzar Nagusia, Segurtasun Kontseilua, Ekonomia eta Gizarte Kontseilua, Nazioarteko Justizia Auzitegia eta NBEtako Idazkaritza (Administrazio Fiduziarioko Batzordea, NBEko organoa, 1994an desegin zen, Palauk independentzia lortu ondoren). Atal horiez gain, NBEn barne sartzen dira bestelako hainbat agentzia, programa eta erakunde ere, gai zehatzetan jarduten dutenak: FAO (Nekazaritza eta Elikadurarako Erakundea), ITU (Telekomunikazioen Batasun Internazionala), UNEP (Nazio Batuen Ingurumen Programa), UNESCO (Hezkuntza, Zientzia eta Kulturako erakundea), UNHCR (Iheslarien gaineko Goi komitea), UNICEF (Haurren Nazioarteko Agentzia), WHO (Osasunaren Munduko Erakundea), etab.

2006. urte arte, Kofi Annan izan zen idazkari nagusia. Haren lekukoa Ban Ki-moon korearrak hartu zuen 2006ko abenduaren 14an.

2014ko abenduaren 9an argitaratu zuenez, 57,5 milioi lagunek laguntzaren beharra zuten, gatazken edota hondamendi naturalen biktimei laguntzeko. Siriako errefuxiatuen egoera "premiazkoa" zela adierazi zuen^[4].

Hizkuntzak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sei hizkuntza ofizial ditu: arabiera, errusiera, frantsesa, gaztelania, ingelesa eta txinera.

Kideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Nazio Batuen Erakundeko estatuak 1945. urtean: erakundeko estatu sortzaileak urdin argian; estatu sortzaileen menpeko nazio eta lurraldeak, urdin ilunean.

Nazio Batuen Erakundeak 193 estatu kide ditu gaur egun, nazioartean erabat onartuta dauden estatu burujabe guztiak barne, Vatikano Hiria izan ezik.

Era berean, badira behatzaile iraunkorrak diren estatuak: Vatikano Hiria eta Palestina, hain zuzen.

Agentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Nazio Batuen Erakundeko bandera.

FAO: Nazio Batuen Nekazaritza eta Elikagaietarako Erakundea
ITU: Telekomunikazioen Batasun Internazionala
IBE: Nazioarteko Hezkuntza Bulegoa
Munduko Bankua
MME: Mundu merkataritzaren Erakundea
NDF: Nazioarteko Diru Funtsa
OIT Nazioarteko Lan Erakundea
MOE edo WHO: Munduko Osasun Erakundea
Posta Batasun Unibertsala
UNESCO: Nazio Batuen Hezkuntza, Zientzia eta Kulturarako Erakundea
UNHCR: Iheslarientzako Nazio Batuen Goi Mandatariaren Bulegoa
UNICEF: Nazio Batuen Umeentzako Funtsa
WIPO: Jabetza Intelektualaren Mundu Erakundea

Idazkari orokorrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Secretaries-General of the United Nations^[5]
Zbk.	Izena	Sorlekua	Kargu hartzea	Kargua uztea	Oharrak
1	Trygve Lie	Norvegia	1946ko otsailaren 2a	1952ko azaroaren 10a	Dimisioa
2	Dag Hammarskjöld	Suedia	1953ko apirilaren 10a	1961ko irailaren 18a	Karguan hil zen
3	U Thant	Myanmar	1961ko azaroaren 30a	1971eko abenduaren 31
4	Kurt Waldheim	Austria	1972ko urtarrilaren 1a	1981eko abenduaren 31
5	Javier Pérez de Cuéllar	Peru	1982ko urtarrilaren 1a	1991eko abenduaren 31
6	Boutros Boutros-Ghali	Egipto	1992ko urtarrilaren 1a	1996ko abenduaren 31
7	Kofi Annan	Ghana	1997ko urtarrilaren 1a	2006o abenduaren 31
8	Ban Ki-moon	Hego Korea	2007ko urtarrilaren 1a	2016o abenduaren 31
9	António Guterres	Portugal	2017ko urtarrilaren 1a	–

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ (Ingelesez) Society, National Geographic. (2012-12-23). «international organization» National Geographic Society (Noiz kontsultatua: 2019-06-03).
↑ (Ingelesez) «What We Do» www.un.org (Noiz kontsultatua: 2019-06-03).
↑ Martínez Rueda, Fernando; Aizpuru Murua, Mikel. (2011). Gaur egungo munduaren historia, 1945-2009. Udako Euskal Unibertsitatea ISBN 9788484383345..
↑ «57,5 milioi lagunek laguntza behar dute, NBEren arabera», EiTB, 2014-12-09
↑ .

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsala

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

NBEren webgune ofiziala (Arabieraz) (Txineraz) (Ingelesez) (Frantsesez) (Errusieraz) (Gaztelaniaz)

Datuak: Q1065
Multimedia: United Nations

[1] (Ingelesez) Society, National Geographic. (2012-12-23). «international organization» National Geographic Society (Noiz kontsultatua: 2019-06-03).

[2] (Ingelesez) «What We Do» www.un.org (Noiz kontsultatua: 2019-06-03).

[3] Martínez Rueda, Fernando; Aizpuru Murua, Mikel. (2011). Gaur egungo munduaren historia, 1945-2009. Udako Euskal Unibertsitatea ISBN 9788484383345..

[4] «57,5 milioi lagunek laguntza behar dute, NBEren arabera», EiTB, 2014-12-09

[5] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]