Nepalera

Nepalera
	नेपाली भाषा — नेपाली
Datu orokorrak
Lurralde eremua	Nepal, India eta Bhutan
Hiztunak	35 milioi
Rankinga	59
Ofizialtasuna	Nepal
Eskualdea	Hegoaldeko Asia
Araugilea	Language Academy of Nepal
Hizkuntza sailkapena
	Indoeuroparra;
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologia	SOV hizkuntza, silabadun hizkuntza eta hizkuntza fusionatzailea
Genero gramatikalak	genero maskulinoa eta genero femeninoa
Alfabetoa	Devanagaria
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1	ne
ISO 639-2	nep
ISO 639-3	nep
Ethnologue	nep eta npi
Glottolog	nepa1254
Wikipedia	ne
ASCL	5206
IETF	ne

Nepalera (nepaleraz: नेपाली) Nepalgo hizkuntza ofiziala da, baina mugakide diren lurretan ere hitzegiten da, hala Indian (batik bat Arunachal Pradesh, Assam, Himachal Pradesh, Manipur, Mizoram eta Uttarakhand estatuetan, 3 milioi hiztun inguru), nola Sikkimen eta Bhutanen (populazioaren laurden nat inguru). Indoeuropar hizkuntza da, indoariar taldekoa.

Sanskritoan du bere jatorria eta lexikoaren gehiengoa hizkuntza honetatik datorkio, nahiz eta hitz dezente ere badituen arabiera eta persieratik, hindi eta urdu hitzegiten zuten merkatariek ekarrita. Azken urteotan ingelesetik mailegu asko hartu ditu.

Alfabetoa Devanagaria du. Nepaleko toki askotan ez da beste idazkerarik ikusten.

Alfabetoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Nepaleraren letrak, transkripzioa eta ahoskera.

Hizkuntzak sei bokal ahokari eta bost sudurkari ditu. Hamar diptongo ditu bestela: /ui/, /iu/, /ei/, /eu/, /oi/, /ou/, /ʌi/, /ʌu/, /ai/, eta /au/.

Kontsonanteei dagokienez, [j] eta [w] alofonoak ez silabikoak dira, [i] eta [u], hurrenez hurren. Kontsonante guztiak, [j], [w], /l/ eta /ɦ/ izan ezik, bokalen artean geminazioa daukate. /ɳ/ eta /ʃ/ existitzen dira mailegu batzuetan, /baɳ/ बाण "arrow" eta /nareʃ/ नरेश "king" bezala, baina soinu hauek batzuetan Nepalerazko fonemek ordezkatzen dituzte.

Dialektoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Acchami, Baitadeli, Bajhangi, Bajurali, Bheri, Dadeldhuri, Dailekhi, Darchulali, Darchuli, Doteli, Gandakeli, Humli, Purbeli eta Soradi nepaleraren dialektoak dira.

Bestela, Jhapali eta Syangjali hizkuntza hurbilak dira.

Literatura[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"Adhyatma Ramayana" testuaren bertsoak.

Nepaleradunek garatu zuten literatura esanguratsua 100 urteko tarte labur bana emankor batean XIX. mendean. Eztanda kultural honetan Erdi Aroko "Adhyatma Ramayana" izeneko testua, "Sundarananda Bara" (1833), "Birsikka" (folk ipuinen izengabeko bilduma) eta "Ramayana" antzinako indiar epikaren bertsioa, Bhanubhakta Acharya-k eginda (1814-1868), aipatzekoak dira.

Lekhnath Paudyal, Laxmi Prasad Devkota eta Balkrishna Sama saridun hirukoteak nepalerazko literatura aberastu zuen XX. mendearen lehendabiziko erdialdean. Herrialdetik kanpo bizi diren idazleen lana ere nabarmentzekoa da, bereziki Darjeeling eta Varanasi-n, Indian.