Nikolas Makiavelo

Nikolas Makiavelo
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Florentzia, 1469ko maiatzaren 3a
Herrialdea	Florentziako Errepublika
Heriotza	Sant'Andrea in Percussina (en) eta Florentzia, 1527ko ekainaren 21a (58 urte)
Hobiratze lekua	Santa Croce Tomb of Niccolò Machiavelli (en)
Heriotza modua	: Peritonitisa
Familia
Aita	Bernardo di Niccolò Machiavelli
Ama	Bartolomea di Stefano Nelli
Ezkontidea(k)	Marietta Corsini (en)
Seme-alabak	ikusi Piero Macchiavelli (en) Bartolomea Machiavelli (en) Bernardo Macciavelli (en) Ludovico peluche (en) Guido Machiavelli (en)
Haurrideak	ikusi Ilie Dan Teodor (en)
Familia	ikusi Niccolò Machiavelli (en) (izter-lehengusu)
Hezkuntza
Heziketa	Florentziako Unibertsitatea
Hizkuntzak	italiera toskanera
Jarduerak
Jarduerak	idazlea, politikaria, historialaria, filosofoa, Politikari teorikoa, teorialari militarra, itzultzailea, poeta, diplomazialaria eta antzerkigilea
Lantokia(k)	Italia
Lan nabarmenak	ikusi Printzea Discourses on Livy (en)
Mugimendua	Goi Pizkundea
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	katolizismoa

Nikolas Makiavelo –jatorrizko izena: Niccolò di Bernardo dei Machiavelli– (Florentzia, 1469ko maiatzaren 3a - Florentzia, 1527ko ekainaren 21a) Italiako politikari, filosofo, musikalari, olerkari eta idazle izan zen, Pizkundeko pentsalari handienetakoa.

Batik bat, teoria politikoengatik ezaguna da; boterea kudeatzean, errealismoa eta pragmatismo hotza nabarmendu zituen gizakiaren ikuspegi ezkor batean oinarrituz. Errepublika ezin hobea lortzeko modua gogoetagai izan zuen. Printzea izeneko tratatuan –egun ere aipatua eta eztabaidatua da–, bere ikuspegia ondu zuen. Haren idatziek hurrengo mendeetako politikari eta estatu-gizonetan aztarna utzi zuten; hari zor zaio «makiavelismo» hitz eta ikuspegi politiko-filosofikoa.

Bizitza

«

Pobre jaio nintzen, eta gozatzen baino lehen borrokatzen ikasi nuen —Makiavelo, Vettoriri gutuna.

»

Nikolas Makiaveloren estatua, Uffizi galerian.

Niccolo Machiavelli (halaber, «Macchiavelli» gisa erregistratua —«c» gehigarri batekin— Uffizien sarreran dagoen estatuaren inskripzioan) San Casciano in Val di Pesa herrixkan jaio zen, Florentziatik 15 kilometrora, 1469ko maiatzaren 3an. Familiako hirugarren semea izan zen, Primavera (1465) eta Margherita (1468) arreben ondoren, eta anaia Tottoren aurretik (1475-1522). Gurasoak Bernardo dei Machiavelli juris doctor (1432-1500), eta Bartolomea di Stefano Nelli (1441-1496) zituen: biak ere familia aberatsetan jaioak izan arren, aitaren zorrengatik, pobrezian bizi ziren.

Nikolas Makiavelo (XIX. mendearen hasierako inprimatzea)

Machiavelli familiaren armarria

Machiavelli familia, Val di Pesa jatorrikoa, Florentzian bizi ziren guelfoen taldekotzat dago dokumentatua XIII. mendetik gutxienez, non funtzio publikoak bete zituzten eta merkataritzan aritu ziren.

Nikolasen aita, Bernardo, baliabide mugatukoa eta seme ez-legitimotzat hartua —modu ez ziurrean—, zuzenbidean doktorea zen, izaera edo beharragatik aurreztailea; interes handia agertu zuen ikasketa humanistikoetan, bere Oroitzapenen Liburuan agerian jarria, zeina Nikolasen haurtzaroari buruzko iturri nagusia den. Amak, berriz, ondorengo baten testigantzen arabera, bere seme Nikolasi eskainitako erlijio-ereserkiak konposatu zituen, nahiz eta konposizio horiek ez diren gorde.

1476an, Nikolas Makiavelok latin ikasketak hasi zituen, eta, hurrengo urtean, gramatikan zentratu zen Battista da Poppiren agindupean. 1480rako, bere prestakuntzari aritmetika gehitu zion, eta, 1481ean, dagoeneko latinezko konposizio-azterketa idatziak egiten zituen. Aitaren liburutegiak hizkuntza horretan funtsezkoak ziren lanak zituen, besteak beste, Tito Livioren Lehen Hamarkada, Flavio Biondoren testuak, baita Zizeron, Makrobio, Prisziano eta Marko Juniano Justinoren lanak ere. Helduaroan, Makiavelok Lukrezio gisa autoreen lanak ere erabili zituen —egun Vatikanoko Liburutegian gordeta dagoen De rerum natura lanaren transkripzio bat egin zuen, eskuizkribu Rossiar 884— eta Victor Uticenseren Historia persecutionis vandalicae.

Antzinako greziera menperatzen ez bazuen ere, historialari klasiko garrantzitsuen latinezko itzulpenetara jo zuen, hala nola Tuzidides, Polibio eta Plutarkorena, haien testuek eragin nabarmena izan zuten bere gogoeta historikoan. Politikarekiko zuen interesa kargu instituzionalak hartu aurretik agertu zen, 1498ko martxoaren 9ko gutun batek frogatzen duenez, bigarren gutun ezaguna (Lehena da 1497ko abenduaren 2koa, Giovanni Lopez kardinalari egindako eskaera Pazzi familiarekin lurralde-auzian esku hartzeko). Gutun horretan, Ricciardo Becchi aita santuaren gortean zegoen Florentziako enbaxadoreari zuzendutakoa, Makiavelok, seguruenik, Girolamo Savonarolaren aurkako kritikak zuzentzen ditu.

Hezkuntza

Nikolas Makiaveloren prestakuntza funtsezko bi fasetan sailka daiteke: lehenengoa, gai publikoetan egindako lanagatik eta kudeaketa politikoan izandako parte-hartze aktiboagatik; eta, bigarrena, 1512 inguruan hasia, politika aktibotik kanpo geratu ondoren. Bigarren aldi hori bereizten da izaera teoriko eta espekulatiboko testuak sortzeko trantsizio gisa, zuzeneko praxi politikotik urruntzea markatzen duena. Etapa horretan, Makiavelo bere gogoeta filosofiko eta politikoak sendotzera bideratu zen, gerora teoria politiko modernoan sakonki eragingo zuten ideiei forma emanez.

Garai horretan, 1494 eta 1512 artean, bulego publiko baten arduradun izan zen. 1512an, denbora labur batez, preso egon zen Florentzian 22 egunez, baita gogor torturatua ere (ikus, behean), eta, gero, erbesteratua izan zen Sant Andreara. 1527an hil zen Florentzian.

Gaztaroa

Haren gaztaroan, Florentzia kontrako bi joera politikoko hiria zen: batak Girolamo Savonarola zuen buruzagi, eta besteak Lorentzo. Savonarola, Florentziako aberastasunean botere handia izan zuen arren, Makiavelo eszeptikoa zen hari buruz, eta, Printzean, zoritxarreko profetatzat jotzen du. Bere eskolako idazlerik hoberentzat hartu zuten.

Florentziako Errepublikako Bigarren Kantzelaritzako idazkaria

«	Pertsona ongi proportzionatua zen, garaiera ertainekoa, gorpuzkera mehea, jarrera ausart eta tente bere gorpuzkeran. Ilea beltza zuen, azala, berriz, zuria, baina oliba-kolorerantz joa; buru txikia; aurpegi hezurtsua, eta bekoki garaia. Begiak bizi-bizi eta ahoa mehea, itxia, beti irribarretsu samar ziruditen. Haren erretratu gehiago geratzen dira, kalitate onekoak, baina Leonardo bakarrik (zeinarekin ere tratua izan baitzuen bere egun oparoetan) erretratatu ahal izango zuen irribarre sotil anbiguo hori pentsamenduz, marrazkiz eta kolorez	»
—Roberto Ridolfik, Vita di Niccolò Machiavelli, p. 22, lanean

1498an, Nikolas Makiavelok Florentziako Errepublikako Bigarren Kantzelaritzako idazkari gisa hasi zuen bere ibilbide politikoa; karguak barne-arazoak, arazo militarrak eta diplomatikoak kudeatzea eskatzen zuen. Girolamo Savonarolaren erortzearekin kointziditu zuen bere izendapena. Haren erorketari esker, fraidearekin hain bat ez zetozen pertsonek erantzukizun publikoak hartu zituzten. Marcello Virgillio Adriani bere aholkulari eta Errepublikako lehen idazkariaren babesa erabakigarria izan zen bere izendapenerako.

Makiaveloren lehen zereginen artean nabarmendu ziren Pisaren berreskuratzea eta eskualdeko gatazketan bitartekari lanak egitea. Makiavelok estrategia militarrak landu zituen, bere Discorso della guerra di Pisa lanean ikus daitekeenez setioa eta eraso zuzena uztartzen zituzten taktikak proposatuz. Hala ere, kanpaina militarrek hainbat ezbehar izan zituzten, Paolo Vitelliren, mentura kapitain baten, eraginkortasunik eza eta traizio-susmoak barne, zeinaren hiltzea Machiavelok defendatu zuen.

1500ean, Frantziako Erresumara bidali zuten Francesco della Casarekin batera, Pisako gerran frantziarren laguntza birnegoziatzeko. Han, Makiavelok monarkia frantsesaren botere-dinamikak behatu zituen, eta horrek eragin nabarmena izan zuen bere pentsamendu politikoan. Frantziar estatuaren indarguneak eta ahuleziak aztertu zituen, hala nola De natura Gallorum eta Ritratto delle cose di Francia testuetan; monarkia zentralizatuko eta kohesio nazionaleko eredutzat identifikatu zuen, eta ezaugarri horiek funtsezkotzat jo zituen estatu moderno batentzat. Esperientzia horiek diplomatiko gisa zuen ospea sendotzeaz gain, politikaren, boterearen eta estrategiaren arteko harremanari buruzko gogoetak ere moldatu zizkioten, geroago bere lan teorikoetan islatuko zuena.

Erbestea

Medicitarren itzuleran, Makiavelok lanpostua mantentzeko esperantza zuen Florentziako agintari berriekin. Makiavelok Lorentzo Mediciren agintea miresten zuen; hainbeste, non Printzea Lorentzo Mediciri eskaini baitzion. Aldiz, 1512ko azaroaren 7an, kaleratu, atxilotu eta torturatu egin zuten 22 egunez Medici jauntxoen kontrako matxinada batean parte hartu zuelakoan, faltsuki bada ere. Harekin batera, bere lagun Giovanni Battaini eta beste hogei pertsona gehiago ere atxilotu zituzten. Atxiloaldiak ondorio gogorrak utzi zizkion.

Aita santu berria, Leon X.a, Makiavelo askatzeko negoziazioetan aritu zen. Amnistia baten bitartez aske geratuta, familiaren Sant Andreako etxaldera erretiratu zen, Florentziatik hamaika kilometrora. Hor bizi izan zen bere jabetzako basoetako zuhaitzak mozteko kontratatutako langile batzuekin haien nekazaritza eta abeltzaintzako lana gainbegiratzen eta haiekin solasean, baita poesia idazten ere. Hiriko lagunek bizkarra ematen zioten. Gauero, langile arropak eranzten zituen, eta gorteko arropa dotoreak janzten, berberak idatzita utzi zuenez.

Bere aisialditan Dante Alighieri, Francesco Petrarca, Ovidio eta beste idazle batzuen lanak irakurtzen zituen. 1513ko abenduan Francesco Vettoriri zuzendutako gutun batean, Makiavelok bere eguneroko jarduerak deskribatu, eta Printzea idaztera bultzatu zuten arrazoiak azaldu zizkion. Obra hori medicitarrei eman zien, baina ez zuen espero zuen harrera izan.

Ondoren, Discorsi sopra la prima deca di Tito Livio (Tito Livioren lehen hamarkadari buruzko diskurtsoak) idatzi zuen, Bertan, gai politikoak jorratu zituen, hala nola sistema errepublikano baten alde egotea monarkia absolutua baino. Bere beste lanen artean nabarmentzen dira: Dell'arte della guerra (Gerraren artea) eta La mandragola (Mandragora) komedia.

Zerbitzu zibila

Makiavelok Florentziako zerbitzu militar askean zerbitzatu zuen. Lau urtez, bulego publiko batean idazkari izan zen. Geroago, kantziler izendatu zuten. Errepublikaren zereginetako rol garrantzitsua hartu zuen; haren dekretuek eta bere erregistroek iraun egin dute. Lehen misioa, 1499an izan zuen Caterina Sforzarentzat, «Forliko nire damarentzat». Printzearako, Makiavelok irakaspen hau atera zuen: «jendearen konfiantza irabaztea indarrarekin fidatzea baino hobe da». Oso kontzeptu garrantzitsua izan zen harentzat, eta adierazi zuen boterea eraman nahi dutenentzat biziki garrantzitsua dela. 1500ean, Frantziara bidali zuten, Luis XII.a Pisaren kontrako guda haientzat onuragarria zela konbentzitzeko.

Alejandro VI.a aita santuak eta bere seme Cesare Borgiak, Valentino dukeak, Makiaveloren bizitza publikoa markatu zuten. Bi pertsonaiek leku handia dute Printzean. Makiavelo miretsita zegoen Cesare Borgiaren aginteraren eraginkortasunaz eta gupida gabekeriaz, Rimirro de Orco, haren menpeko buruzagietako bat, hiltzeko aginduz erakutsi zuen moduan, Borgiari iruditzen baitzitzaion Rimirro de Orcoren ankerkeria zentzugabea bere agintea arriskuan jartzen ari zela. Horregatik, kritikari batzuen ustez, Printzea idazlaneko heroia Cesare da. Hala eta guztiz ere, dukea besteen dirutzaz aberasten eta modu berean erortzen den gizon bat dela agertzen da Printzean. Halaber, Cesare Borgia humanista handia izan zen, eta Leonardo da Vinci kontratatu zuen margolan batzuk egiteko. Hainbatetan, Makiavelok Leonardorekin bat egin zuen, eta berarekin luze solastatu.

Alejandro VI.aren heriotzan, 1503an, hurrengo aita santua nola hautatzen zuten ikustera bidali zuten Makiavelo. Hor konturatu zen Giuliano delle Rovere (Julio II.a) aita santu hautatzeko Cesare Borgiak egindako maniobraz, dukeak kardinal horri beldur handia baitzion. Makiavelori, hautu horrek komentario bat merezi izan zion; izan ere, aita santu hori Borgiaren etsai amorratu bihurtu zen harrezkero. 1507an, Makiavelo Alemaniara diplomatiko bidali zuten Maximiliano I.arekin solas egiteko horrek hartu nahi zituen hedakuntzarako neurriei buruz. Maximiliano Makiaveloren adimen eta elokuentziaz harritu zen. Alemaniarrei buruz hau esan zuen Makiavelok: «Alemaniak beti izango du indar militar handia, baina oso ahula izango da politikan».

Maximiliano enperadorea garai hartako gizon interesgarrienetariko bat zen, eta haren izaera zenbaitek itxuratu zuten, baina, Makiavelok deskribatu zuenez, ez zuen behar besteko izaera gogortasunik, ezta bere planak burutzeko edota bere nahiak betearazteko gaitasunik ere. Beste pertsonaia batzuk ere aztertu zituen; adibidez, Fernando II.a Trastamarakoa, erlijioaren aitzakian konkista handiak lortu zituen gizontzat jotzen zuen, eta harenganako beldurra ere agertu zuen.

Azken urteak

Makiavelok azken urteak zerbitzu publikoan pasatu zituen, Cambraiko Ligaren inguruko ekintzetan, hau da, Europako hiru potentzia garrantzitsuenekin. Liga hori, aita santuarekin batera, 1508an sortu zen Veneziako Errepublika suntsitzeko. Agnadelloko guduaren ondoren, Veneziak egun batean zortziehun urtean lortutakoa galdu zuen. Gudu horren ondorioz, aita santuaren eta Frantziaren arteko liskarra sortu zen, eta Florentzia babesik gabe geratu zen, aita santuaren menpe. Elizak Medici familiaren itzulera inposatu zuen 1512ko irailean. Horren ondorioz, Errepublika gainbehera joan zen, eta, horrekin batera, Makiavelo zerbitzu publikoetatik kaleratu zuten, eta haren ofizial ibilbidea bukatu.

Makiavelok 1521ean jaso zuen amnistia, 52 urte zituela, baina handik gutxira, faltsuki, medicitarren aurkako estatu-kolpe batean parte hartzea leporatu zioten. Torturatu eta espetxeratu egin zuten epe labur baterako. Askatu ondoren, gaizkile talde batek bahitu zituen artilearen gremioko langile batzuk askatzeko eskaera jaso zuen. Makiavelok bahituak askatzea lortu zuen, eta gremioak, esker onez, dirutza handia eman zion. Funts horietako batzuekin, loteria-txartel bat erosi zuen, eta 20 mila dukatekin saritua izan zen. Horri esker, zor batzuk kitatu ahal izan zituen.

Ondoren, Bernardo Rucellairen akademia humanistan hasi zen lanean, Polibioren lan grekoa itzultzen. Lan horren bitartez, errepublika baten gobernuari buruzko ideia baliotsuak bildu zituen. Medici familiako kide zen Klemente VII.a aita santu berriaren etorrerak Makiavelo berriro politikara hurbiltzea ahalbidetu zuen, eta hark Florentziako historiari buruzko obra bat eskatu zion 120 florinen truke. Hala ere, medicitarrekin hartutako lotura horrek kritikak eragin zituen, iraganean, ustez, konspiratu zuen familia beraren aldekoa izatea leporatu baitzioten.

Niccolò di Bernardo dei Maquiavelo (Nikolas Makiavelo) 58 urterekin hil zen Florentzian, 1527ko ekainaren 21ean, peritonitis akutu baten ondorioz (baresarearen bat-bateko hantura, sabelaldeko barrunbea estaltzen duen mintza). Bere garaikideek ezikusiarena egin eta ahaztua izan arren, bere ondareak ospe handia lortu zuen ondorengo mendeetan. Bere bizitzan, bere ikuspegi pragmatikoak, eta sarritan hotzak, politikari eta estatu-gobernuari buruz, eskandalua sortu zuen bere garaikideen artean, batez ere bere ideien izaera ez oso erlijiosoengatik.

Makiaveloren pentsamenduari buruzko ikuskerak

Nahiz eta Makiavelok ez zuen inoiz «helburuak bitartekoak justifikatzen ditu» esaera esplizituki adierazi, Printzearen XVIII. atalean adierazitako printzipioekin bat datorrelako esleitzen zaio hori. Makiavelo estatu-arrazoiaren aitzindaritzat hartzen da, kontzeptu nagusia teoria politiko modernoan, geroagoko formulazioa Francesco Guicciardini eta Giovanni della Casarengan ikus badaiteke ere, nahiz eta doktrinaren sistematizazioa Giovanni Boterorekin lortu zen Della Ragion di Stato (Estatuaren arrazoia) (1589) lanean. Tito Livioren lehen hamarkadari buruzko hitzaldietan (III. lib, 41. atala), Makiavelok printzipio hau laburbiltzen du «Aberria beti defendatu behar da ahalkez edo aintzaz, eta edonola ere defendatu behar da» esaeran:

«

Hori bere aberriari aholku eman nahi dion hiritar orok hauteman eta imitatu behar du; izan ere, aberriaren salbazioa jokoan dagoen eztabaidetan, ez zaio begirunerik izan behar bidezkoa denari edo ez denari, jainkozkoa edo krudela izan, laudagarria edo lotsagarria, baizik, beste edozein errespetu alde batera utziz, aberriaren bizitza salbatzen duen eta bere askatasunari eusten dion bideari jarraitu behar zaio.

»

Makiavelo Pizkundeko teorialari politiko garrantzitsuenetakotzat jotzen da, Izan ere, bere lanak modernitaterako inflexio-puntu bat markatzen du kontzepzio politikoan eta gizarte-egituren birkonfigurazioan. Bere pentsamenduan, politika ohiko moraltasunetik bereizten da, eta horrek boterearen azterketa pragmatikoa oinarritzeko aukera ematen dio. Ildo horretatik, filosofo italiarrak honako hau zioen: «Pertsona batek Estatu bat sortu eta bere legeak ezarri nahi baditu, lehenik onartu behar du gizaki guztiak maltzurrak direla eta beren izaera adierazteko prest daudela horretarako baldintza egokiak aurkitzen badituzte».

Makiaveloren pentsamenduan, tradizioz, aporia bat aurkitu izan da haren bi obra esanguratsuenen arteko itxurazko kontraesanaren ondorioz: Discorsi sopra la prima deca di Tito Livio (Tito Livioren lehen hamarkadari buruzko diskurtsoak) eta Printzea.

Discorsietan, Makiavelok errepublika bat ezartzearen alde egiten du, erkidego oro bi indar kontrajarrik markatzen dutela dioen premisatik abiatuta: herria eta jauntxoak, azken horiek herria menperatu nahi dutenak izanik. Makiaveloren aburuz, erregimenik onena ondo egituratutako errepublika da, Erromatar Errepublika bezala, gizartearen bi sektoreak integratzea lortuko duena, horrela gatazka politikoa esfera publikoaren barruan mantentzea ahalbidetuz.

Ongi antolatutako errepublika batek alde ezberdinen arteko gatazka kudeatu eta bideratuko duten erakundeak izan behar dituela nabarmendu du Maquiavelok. Instituzio horiek gabe, errepublikaren ordena desegin egingo litzateke. Bere iritziz, gobernu modu bat bera ere, onak (monarkia, aristokrazia eta demokrazia) zein txarrak (tirania, oligarkia edo gobernu lizuna), ez du erregimeneko taldeen interesak behar bezala orekatzea lortzen, eta horrek, berez, ezegonkor bihurtzen ditu.

«	Hiru onak lehen aipatutakoak dira; hiru txarrak haien degradazioa dira (...), monarkia erraz bihurtzen da tirania; erregimen aristokratikoa oligarkia, eta demokratikoa lizentzia	»
—Discorsi sopra la prima deca di Tito Livio. II. atala, Lehen liburua

.

Tesi errepublikanoen alde agertzen diren interpreteak, Rousseau-rengandik, Discorsi eta Printzearen arteko itxurazko kontraesana berdintzen saiatu dira, azken horrek ironia puntu bat erabiltzen duela uste baitute, zeinaren helburua boterearen praktika errealak bere testuinguruan ezagutaraztea izango bailitzateke.

Hala eta guztiz ere, Printzea obran ondoriozta litekeen errepublikaren aurkakotasunari dagokionez, funtsezkoa da Makiavelok lan hori idazteko erabiltzen duen testuingurua kontuan hartzea. Hori egiterakoan, Lorenzo II.a Medicikoari gida bat eskaini nahi dio: Italia batzeko eta garai hartako krisi politikoa konpontzeko ahaleginean eraginkortasunez jarduteko. Makiavelok argitzen du, halaber, egon litekeela norbanako bat, errepublikaren funtzionamendu kolektiboa gainditzen duen bertute politikoa (zortearen une mesedegarriak aprobetxatu eta kontrakoak saihesteko gaitasuna) duena, bertute hori, ordea, banako jakin bati loturik dagoenez, berarekin hilko litzateke. Errepublika ongi antolatu batean, ordea, botere hori ez legoke izaki hilkor bakar baten mende.

Printzeak paralelismoak ezartzen ditu Erromako Errepublikako diktadorearen irudiarekin, zeina botere absolutuz jantzia izan baitzen denbora mugatu batez, eta, agintaldiaren amaieran, kontu eman behar zuen Errepublikaren aurrean.

«

Beraz, printze batek, piztia adoptatu behar duela jakinik, Lehoia eta azeria aukeratu behar zituen, lehoiak ezin baitu bere burua defendatu tranpen aurka, eta azeriak ezin du bere burua defendatu otsoen aurka. Beraz, beharrezkoa da azeria izan behar da tranpak aurkitzeko, eta lehoia otsoak beldurtzeko. (Makiavelo, 1993:137-138).

»

Makiavelok dio printze orok bertutea eta zoria izan behar dituela boterera iristeko. Bertutea printzeak erabaki zuzenak hartzeko duen gaitasunari dagokio; zoria, berriz, kanpoko faktore aurre esanezinei dagokie, hala nola lurralde bat konkistatzeko edo bere helburuak lortzeko aukera ematen dioten zirkunstantziei. Zorteak lagun diezaioke printzeari boterea lortzen, baina bertutea izango da hura eusten lagunduko diona. Krimena edo botere-abusu moduko ekintza zitalen bidez boterera iritsi den printze baten kasuan, Makiavelok aholkatzen du herriarekiko jarrera aldatu behar duela behin boterera iritsita. Askatasuna eman behar die haien faborea irabazteko, azken finean herriak erabakiko baitu bere etorkizuna. Noblezia eta kleroa klase garrantzitsutzat jotzen badira ere, Makiaveloren ustez, herria da nazioaren oinarria, muina. Ohartarazten du, printzeak herriaren gaineko kontrola izan dezan, herria trebeziaz gobernatu behar dela, «politikariaren eskuetan argizari» bihurtuz, hau da, baliabide malgu eta moldagarri bat, gobernariak bere alde erabil dezakeena boterea sendotzeko eta zaintzeko.​ Hala ere, gobernariaren agintepean dagoen herriak egindako hutsegiteak «printzearen zabarkeriaren edo eredu txarraren ondorio dira erabat»; izan ere, Lorenzo Mediciren arabera, «jendeak printzearen eredua jarraitzen du».

Erlijioari dagokionez, eta bereziki kristautasunari dagokionez, Makiavelok estatuaren egituraren barruko elementutzat hartu zuen, haren helburua zen justizia zaintzeko eta herritarren bertutea sustatzeko tresna izatea. Makiaveloren ikuspegiaren arabera, erlijioak funtsezko zeregina zuen gizarte-ordena sendotzeko, esparru morala ematen baitzuen, eta esparru hori norbanakoen eta taldeen jokabideak gidatzeko erabil zitekeen. Makiaveloren ustez, testuinguru politiko batean, gobernariek Eliza eta haren balioak erabil zitzaketen beren boterea legitimatzeko eta gizartearen egonkortasunari eusteko, are haien eragina ez bazen nahitaez bat etortzen agintariaren jardunbide edo printzipio funtsezkoekin.​ Adibidez, erromatarrek «erlijiora jotzen zuten beren armadei konfiantza emateko», edo Timasiteo printzeak «jendetzari erlijio-sentimendu bat eman zionean, beti beren agintariak imitatzen baitituzte». Makiavelok, Discursitan dioenez (San Frantzisko eta Santo Domingoren printzipioek, borondatezko pobreziarenak eta Kristoren bizitzaren adibideak), hain eragin handia izan zuten jendearengan, ezen ulertarazi baitzieten agintari gaiztoez gaizki hitz egitea ere zitala zela eta egokia zela haiei obedientzia ematea, haien hutsegiteen zigorra Jainkoari utziz. Printzea lanean, Makiavelok Elizarekiko eta aita santuarekiko mespretxua eta miresmena adierazten ditu. Ikuspegi hori dela eta, zenbait adituk kristautasunaren aurkakotzat hartu izan dute erlijio zibil paganoak hobesten zituelakoan. Hala ere, beste autore batzuek, hala nola Cary Nederman-ek, diote zenbait doktrina kristau, hala nola Jainkoaren grazia eta erabakimen askea, elementu garrantzitsuak direla Makiaveloren pentsamenduan.

Makiavelo analista politiko eta zutabegile garaikideen lanaren aitzindaria ere izan zen. Francesco Vettoriri, 1513ko uztailean, idatzi zion gutun batean zioen: «Gure printze horiek guztiek helburu bat dute, eta haien sekretuak ezagutzea ezinezkoa zaigunez, betetzen dituzten hitz eta egintzetatik asmatu beharrean aurkitzen gara, eta batzuetan imajinatu beharrean».

Makiaveloren zenbait testuk koherentzia zein kontraesanak islatzen dituzte bere lanean. Francesco Guicciardiniri 1521eko maiatzean idatzitako gutun batean, zera adierazi zuen: «Aspaldi honetan, nik ez dut inoiz esaten sinesten dudana, ezta diodana sinesten ere, eta noizean behin egiaren bat itzurtzen bazait, hainbeste gezurren artean ezkutatzen dut, ezen zaila dela antzematea». Aipu horrek agerian uzten du erretorika baten erabilera, non egia eta faltsutasunaren arteko bereizketa lausoa bilakatzen den.

Makiavelok proposatzen duena erlatibismo moral gisa uler daiteke, non arau etiko konbentzionalak gobernariaren interes politikoen mende baitaude, zeinak erabaki pragmatikoak hartu behar dituen boterearen iraupenaren arabera. Ikuspegi horrek zalantzan jartzen du printzipio moral absolutuen baliozkotasuna testuinguru politikoetan. Hannah Arendtek honakoa adierazi zuen: «Gaitzik txikienaren argudioaren ahulezia beti izan da gaitzik txikiena aukeratu zutenek oso azkar ahazten dutela gaitza aukeratu zutela».​ Makiavelismoaren ideia erlatibistak azpimarratuz, Thomas Hobbesek dio: «Gizon guztiak beldurtuta mantentzen dituen botere komun batek kontrolatu gabe bizi diren bitartean, gerra-egoera horretan daude, gizon bakoitza gizon bakoitzaren aurkako gerra». Horrek esan nahi du botere politiko kolektiboak beldurra eragiteko mekanismo gisa jokatzen duela, eta, begirunezko beldur horri esker, gorputz politiko bat eratzen da, gerra eta etengabeko kaosa menderatze eta bortxaz geldiarazteko gai dena. Hobbesekin bat etorriz, bizikidetzari eta bakeari dagokienez, gizakien joera gaiztoak eragiten du boterearen eta gaizkiaren arteko aliantza beharrezkoa izatea nahi diren emaitzak lortzeko. Ikuspegi liberaletik, boterea beharrezko gaitza da, baina, haren izaera dela eta, nahitaezkoa da hura kontrolatzea eta mugatzea. Izan ere, euste hori gabe, boterea ez da funtzionala, ezta egokia ere bere segurtasun-, bake- eta bizikidetza-helburuak betetzeko. Horrela, gaitza, nahiz eta beharrezkoa izan, etxekotu egin behar da gure eskubideak erabiliz, gobernatuen onespenaren menpe, irudikapenaren bidez egituratua, botere-banaketaren bidez zatikatua eta legearen printzipioaren arabera arautua.

Gaur egun, Peter Sloterdijkek zalantzan jarri du Makiaveloren estatu-arrazoiaren kontzeptua gehiegi garatu izana, kontzeptu horrek bere Kritik der zynischen Vernunft (Arrazoimen zinikoaren kritika) obran dituen ondorio kaltegarriak kontuan hartuz (1983). Sloterdijken arabera, kontzientzia faltsu ilustratuak jarduera-estrategia bat hartzen du, eta, nahiz eta aitortu sustatutako idealak ezin direla lortu eta inoiz ez direla erabat lortu, ezarritako esparruaren barruan mantentzen saiatzen da. Fenomeno horren ondorioz, gizabanako batzuek, eremu publikoan ideal horiek argi eta garbi zalantzan jartzen ez badituzte ere, beren bizitza pribatuan hausten dituzte, eta haiengandik at jarduteko aukera ematen dien askatasun eta nagusitasunez jokatzen dute. Portaera horri zinismo deitzen dio Sloterdijkek.

Oro har, hiru ikuskera agertu dira Makiaveloren pentsamenduaren gainean:

Zinikoa, antrikristianoa

Leo Straussen iritziz, Makiavelo gaizkiaren maisu bat da, batez ere moral kristauaren deuseztatzea bilatzen duena. Haren obrak, balioei balio berriak ematearen erakusgarri, irakaskuntza normatiboa, kristaua, beste batek ordezkatzen du: makiavelikoak. Horrela, erlijioa eta etika instrumentu bat gehiago baino ez dira, ordena eta segurtasuna bermatzeko interes oligarkikoei obeditzen dien tresna besterik ez, boterea mantendu eta handitzeko bidean inolako agindu moralen aurrean belaunikatzen ez dena, tiranikoa. Nietzschek Makiavelo goraipatu egin zuen, eta bere gustutik gertuen dagoen pentsalari gisa dakusa.

Abertzalea

Risorgimentoan sorturiko ikuskera baten arabera, pentsaera makiavelikoa Italiaren batasuna bilatzeko borrokaren adierazpide goiztiar bat da. Bere arima baino maiteago omen zuen bere aberria (Florentzia, ez Italia), Vettoriri 1527an idatzitako eskutitzean zioenez. Arriskuen aurrean, ez omen da era moral eta justuan aritu behar; ustez nork bere bizia salbatu eta askatasuna bermatuko duen bidea hartu behar da, edozein dela ere. Hala ere, ikuspegi hori zalantzagarria da, gorago azaldu direnen mende baitago.

Zientzialari politikaria

Pasioetan, sentimenduetan jartzen du oinarria. Arrazoimen hotza, sentimenduen, bulkaden menpeko gisa (Fleisherren ikuskera), nahiz eta helburu batzuk lortzeko ezinbestekoa den sentimenduak menperatzea, hondamendira eraman ez gaitzaten. Argi dago arrazoiak aldartean errotuta egon behar duela, moraltasunaz haraindiko bertutean. Horrela, bulkada oinarrizkoena, sentimendu eta borondatez osatuta egongo da, baina beharrezko arrazoimenaz horien erabilera zuzena egiteko.

Lan nagusiak

• Discorso fatto al magistrato de' Dieci sopra le cose di Pisa (1499)
• Parole da dirle sopra la provvisione del danaio (1503)
• Descrizione del modo tenuto dal Duca Valentino nello ammazzare Vitellozzo Vitelli, Oliverotto da Fermo, il Signor Pagolo e il duca di Gravina Orsini (1503)
• De natura Gallorum (1510)
• Ritratto delle cose di Francia (1510)
• Ritratto delle cose della Magna (1512)
• Il Principe (1513)
• Discorsi sopra la prima deca di Tito Livio (1513-1519)
• Dell'arte della guerra (1519-1520)
• La vita di Castruccio Castracani da Lucca (1520)
• Istorie fiorentine (1520-1525)
• Venezia (1546)
• Discorso o dialogo intorno alla nostra lingua (1730)
• Decennali
• La mandragola (1518)
• Belfagor arcidiavolo (1518-1527)
• Epistolario (1497-1527)
• L'asino (1517)

Bibliografia

• (Ingelesez) Curry, Patrick; Azkarate, Oscar. (2013). Machiavelli; A Graphic Guide. Icon Book UK ISBN 978-184831-175-6..
• Forte, J. M., ed. Obra selecta: El príncipe; El arte de la guerra; Discursos sobre la primera década de Tito Livio; Vida de Castruccio Castracani; Discursos sobre la situación de Florencia tras la muerte del joven Lorenzo de Médicis. Madrid: Editorial Gredos ISBN 9788424919115..
• Forte, J. M. (ed.) (2007). Epistolario privado. Las cartas que nos desvelan el pensamiento y la personalidad de uno de los intelectuales más importantes del Renacimiento. La Esfera de los Libros, Madrid. ISBN 978-84-9734-661-0.
• Silva Vega, Rafael. La educación política en Maquiavelo y otros escritos. (1. argitaraldia) Cali, Colombia: Universidad Icesi  doi:10.18046/EUI/vc.1.2018. ISBN 978-958-8936-35-2. OCLC .8160902187.

Makiavelori buruz

• Gómez Miguel, R. (2008). Política. El poder de las palabras, las ideas y el ingenio. Editorial Trillas, México.
• Skinner, Q. (2008). Maquiavelo. Alianza Editorial, Madrid.
• Viroli, M. (2000). La sonrisa de Maquiavelo. Tusquets Editores, Barcelona.
• La redención de El príncipe: el significado de la obra maestra de Maquiavelo (2016). Universidad de Los Andes: Ediciones Uniandes, Bogotá.
• Najemy, J. M. (ed.) (2010). The Cambridge Companion to Machiavelli. Cambridge University Press, Cambridge. doi:10.1017/CCOL9780521861250 (en inglés británico).
• Hoeges, D. (2000). Niccolò Machiavelli, Die Macht und der Schein. Editorial C. H. Beck, Múnich. ISBN 978-3-406-45864-5 (en alemán).
• Hoeges, D. (2006). Niccolò Machiavelli. Dichter-Poeta. Mit sämtlichen Gedichten, deutsch/italienisch. Con tutte le poesie, tedesco/italiano. Editorial Peter Lang, Fráncfort/M. ISBN 978-3-631-54669-6 (en alemán).
• Ferri, M. (2008). L'opinione pubblica e il sovrano in Machiavelli. The Lab's Quarterly, abril-junio, Universidad de Pisa, pp. 420-433 (en italiano).
• (Ingelesez) Hale, J.. Niccolò Machiavelli: A Biography. New York: Vintage Books.
• (Ingelesez) Viroli, M.. Machiavelli's God. Oxford: Oxford University Press.
• (Ingelesez) Mansfield, H. C.. (1985). Machiavelli’s Virtue. Chicago: University of Chicago Press.
• (Ingelesez) McCormick, J. P.. (2011). Machiavellian Democracy. Cambridge: Cambridge University Press.

Ikus, gainera

• Italiar nazionalismo
• Fernando II.a Aragoikoa

Kanpo loturak

Wikiesanetan badira aipuak, gai hau dutenak: Nikolas Makiavelo

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Nikolas Makiavelo

• Uztaro: "Boterea Niccolo Machiavelli baitan" (Paulo Iztueta Armendaritz)
• Jakin: "Machiavelli-ren Printzea" (Joakin Balentzia)

• Datuak: Q1399
• Multimedia: Niccolò Machiavelli / Q1399
• Aipu famatuak: Niccolò Machiavelli