Pebetontzi olinpiko

Pebetontzi olinpiko
	Katilua, Olympic symbols (en) eta pebetontzi (kirolak)a
	Irudi gehiago
Historia
Olinpiar Jokoak

Olinpiar pebetontzia^[1] edo suontzi olinpikoa Olinpiar Jokoetako lehiaketa egunetan su olinpikoa piztuta egoten den pebetontzi edo egitura handia izaten da, 1928tik aurrera ohikoa bihurtu den ezaugarri arkitektoniko bat. Beste kirol gertakari batzuetarako ere egiten dira harrezkero egitura hauek, Joko Olinpikoetan irabazitako sinbolismoaren ondorioz.

Sinbolismoa eta historia

Pebetontzi olinpikoa 1928ko Olinpiar Joko modernoetan agertu zen lehen aldiz: hain zuzen, Jan Wils arkitekto holandarrak dorre bat sartu zuen estadio olinpikoaren diseinuan, eta bertan sua piztuta mantentzeko ideia izan zuen. 1928ko uztailaren 28an Amsterdameko elektrizitate konpainiako langile batek lehen su olinpikoa piztu zuen Maratoi Dorre delakoan, holandarrek "KLM hautsontzi" izenez deitu zuten egiruran.

Jokoen irekiera eta amaierako ekitaldiak egiten diren estadio olinpikoaren ondoan jarri ohi da pebetontzia, nahiz eta 2024koetan Paris erdialdeko Tuilerietan ezarri zen.^[2]

Araudi zehatzik ez dagoen arren, oso sarritan suak altuak izaten dira, Olinpiar Jokoak antolatzen diren hiriko puntu askotatik ikusteko. Batzuetan izaten da pebetontzi bat propio, hau da, sua piztuta edukitzeko ontzi ireki bat, baina ez beti, izan daiteke suziri multzo baten batura (Londreskoa 2012an, adibidez, eskultura mugikor baten moduko egitura,^[3] ^[4] Jokoen ondoren desegin zena^[5]), edo Parisen 2024an asmatutakoa, airean altxatutako globo bat (ordu batzuez alxatu zuten Jokoen egunetan, gainerakoan Tuilerietako putzu baten gainean zegoen kokatua.^[6] Izatez, suzkoa ere ez izan zen 2024ko hori: LED argiekin efektua egiten zuen ur eta lurrinak egiten zuten garren ilusioa.^[2]

Turin 2006 Neguko Jokoetako pebetontzia izan da 2024 bitarte eraikitako garaiena (57 metro).

Udako jokoetakoak

Urtea	Olinpiada	Hiria
1928	1928ko Udako Olinpiar Jokoak	Amsterdam
1932	1932ko Udako Olinpiar Jokoak	Los Angeles
1936	1936ko Udako Olinpiar Jokoak	Berlin
1948	1948ko Udako Olinpiar Jokoak	Londres
1952	1952ko Udako Olinpiar Jokoak	Helsinki
1956	1956ko Udako Olinpiar Jokoak	Melbourne
1960	1960ko Udako Olinpiar Jokoak	Erroma
1964	1964ko Udako Olinpiar Jokoak	Tokio
1968	1968ko Udako Olinpiar Jokoak	Mexiko Hiria
1972	1972ko Udako Olinpiar Jokoak	Munich
1976	1976ko Udako Olinpiar Jokoak	Montreal
1980	1980ko Udako Olinpiar Jokoak	Mosku
1984	1984ko Udako Olinpiar Jokoak	Los Angeles
1988	1988ko Udako Olinpiar Jokoak	Seul
1992	1992ko Udako Olinpiar Jokoak	Bartzelona
1996	1996ko Udako Olinpiar Jokoak	Atlanta
2000	2000ko Udako Olinpiar Jokoak	Sydney
2004	2004ko Udako Olinpiar Jokoak	Atenas
2008	2008ko Udako Olinpiar Jokoak	Pekin
2012	2012ko Udako Olinpiar Jokoak	Londres
2016	2016ko Udako Olinpiar Jokoak	Rio de Janeiro
2020 (2021)	2020ko Udako Olinpiar Jokoak (2021)	Tokio
2024	2024ko Udako Olinpiar Jokoak	Paris

Beste batzuk

Neguko joko olinpikoetakoak:

Salt Lake City 2002.
Vancouver 2010.
Turin 2006, 2024 bitarte eraikitako garaiena (57 metro).
Sotxi 2014.
Albertville 1992.
Cortina d'Ampezzo 1956.

Erreferentziak

↑ «OEH - Bilaketa - Pebetontzi» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2024-07-27).
↑ ^a ^b (Frantsesez) «On vous explique comment fonctionne la vasque spectaculaire des JO» Le HuffPost 2024-07-27 (Noiz kontsultatua: 2024-07-29).
↑ (Ingelesez) Jury, Louise. (2012-07-30). «Thomas Heatherwick: 'Britain is a cauldron of creativity'» Evening Standard (Noiz kontsultatua: 2024-07-29).
↑ (Ingelesez) «London 2012 Olympic Cauldron at Museum of London» BBC News 2014-07-24 (Noiz kontsultatua: 2024-07-29).
↑ PressAssocSport. (2012-12-09). London 2012 Olympic cauldron petals travel the world. (Noiz kontsultatua: 2024-07-29).
↑ (Frantsesez) «La Vasque des Jeux Olympiques de Paris 2024 s’envole pour briller dans le ciel» presse.paris2024.org (Noiz kontsultatua: 2024-07-27).

Kanpo estekak

Artikulu hau, osorik edo zatiren batean, Italierazko Wikipediako «Braciere olimpico» artikulutik itzuli da; zehazki, 2023-08-12ko bertsio honetatik. Izan ere, artikulu horretan aritu diren wikilariek GFDL edo CC-BY-SA 3.0 lizentziekin argitaratu dute beren lana.

Datuak: Q3643463
Multimedia: Olympic cauldrons / Q3643463

[1] «OEH - Bilaketa - Pebetontzi» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2024-07-27).

[:0-2] (Frantsesez) «On vous explique comment fonctionne la vasque spectaculaire des JO» Le HuffPost 2024-07-27 (Noiz kontsultatua: 2024-07-29).

[3] (Ingelesez) Jury, Louise. (2012-07-30). «Thomas Heatherwick: 'Britain is a cauldron of creativity'» Evening Standard (Noiz kontsultatua: 2024-07-29).

[4] (Ingelesez) «London 2012 Olympic Cauldron at Museum of London» BBC News 2014-07-24 (Noiz kontsultatua: 2024-07-29).

[5] PressAssocSport. (2012-12-09). London 2012 Olympic cauldron petals travel the world. (Noiz kontsultatua: 2024-07-29).

[6] (Frantsesez) «La Vasque des Jeux Olympiques de Paris 2024 s’envole pour briller dans le ciel» presse.paris2024.org (Noiz kontsultatua: 2024-07-27).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]