Ongota Hizkuntza

Ongota Hizkuntza
Datu orokorrak
Hiztunak	12
Eskualdea	Southern Omo Zone, Southern Region
UNESCO sailkapena	5: arrisku kritikoan
Hizkuntza sailkapena
	unclassified (possibly a language isolate)
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologia	SOV hizkuntza eta hizkuntza bakartua
Alfabetoa	baliorik ez
Hizkuntza kodeak
ISO 639-3	bxe
Ethnologue	bxe
Glottolog	bira1253
UNESCO	78
IETF	bxe
Endangered ; Languages Project	; 4002

Ongota (Birale, Birayle bezala ere ezaguna) Etiopiako hego-mendebaldeko hizkuntza bat da, hilzorian dagoena. UNESCOk 2012an jakinarazi zuenez, 115 biztanletik, 12 adineko hiztun natibo baino ez ziren geratu, Weito ibaiaren mendebaldeko erriberako gainerako herrixkako biztanleek tsamai hizkuntza hartu zuten haien ordez. Lehenetsitako hitz-ordena subjektua-objektua-aditza (SOA) da. Hizkuntzaren sailkapena ez dago argi (Sava & Tosco 2015).

Herriaren historia

Ongotarren ahozko historiak dio, besteak beste, Dikinte, Maale eta Arbore herrietatik sortu zirela. Maale lurraldean egonda, gaur egun euren iparraldean dagoena, klanen elkarketa hegoaldera bultzatua izan zen Maalen ehizakinak zirela eta. Weito ibaiaren ertzei jarraitu zieten Arbore ibaira iritsi ziren arte, non iparralderantz itzuli zituzten eta gaur dauden lekuan finkatu ziren. Kontu hau ez dator bat Maale herrikoarekin, eurek Ongotak jatorriz migratu eta itzuli ez zen Maale komunitateko zati bat zirela baieztatzen baitu.

Sailkapena

Hizkuntza afro-asiarren zein nilo-sahararren ezaugarriak ditu Ongotak, eta horrek bere sailkapena nahasten du; hizkuntzalari eta antropologoak ez dira gai izan orain arte hizkuntzaren sustraiak argi eta garbi arakatzeko. Savà eta Tosco-k (2007) diote Ongota-ren morfologia Ts'amakko-arra dela eta lexikoaren %50 Ts'amakko-aren erroetara lotuta egon daitekeela. Addis Abebako Unibertsitateko Aklilu Yilma adituak Ongota kreol pidginizatua dela uste duela ere jakinarazi du. "Ondorio hori tokiko kondaira batek indartzen du, zeinek Ongota nahasketa multietniko batetik sortu zela dioena", esan dute. Horrez gain, Lionel Benderrek Ongota Cushitic-tzat hartzen du, Václav Blažek (1991, 2001 eta aurrera) Nilo-Sahararra, eta Maarten Mous Cushiticistak hizkuntza isolatu gisa aipatzen du. Savà eta Tosco (2003, 2007), beraiek, nilosahariar oinarria duen East Cushitic-eko hizkuntza dela uste dute, hau da, Ongotako hiztunak nilosahariar aurreko hizkuntza batetik aldatu zirela East Cushitic-era, eta hizkuntza horren aztarnek oraindik dirautela. Flemingek (2006) uste du adar independentea dela afroasiarrarekiko. Bonny Sandsen (2009) ustez, Savà eta Toscoren proposamena sinesgarriena da. Sava & Tosco-k (2015) sailkatu gabe uzten dute, agian isolatuta, baina ziur aski superoinarri baten eraginak hain jota, non hizkuntzaren jatorrizko filiazioa ilundu egin den. Dimmendaalek (2011; 2020) Ongota inguruko hizkuntzen eragin handia jasan zuen hizkuntza isolatutzat hartzen du, eta jarrera horrekin bat dator Güldemann ere (2018).

Fonologia

Kontsonanteak
	Ezpainkaria	Hobikaria	Sabaikaria	Belarea	Ubularra	Faringala	Glotala
Leherkaria	b	t d		k g	q		ʔ
Inplosiboa		ɗ		ɠ
Afrikaria		ts	tʃ dʒ
Frikaria	f	s z	ʃ		χ	ħ ʕ	h
Sudurkaria	m	n
Hurbilkaria	w	r, l	j

Bokalak
	Aurrekoa	Zentrala	Atzekoa
Handia	i iː		u uː
Ertaina	e eː		o oː
Txikia		a aː

Gainera, Ongotak tonu altua eta baxua bereizten ditu.

Gainbehera

Ongotaren gainbeheraren atzean dagoen mekanismo nagusia beste komunitate batzuekin burutzen diren ezkontzak dira. Laurogeita hamarreko hamarkadaren hasieran egindako espedizio labur batean, zenbait ikertzailek Ongota asko Tsamakko emakumeekin ezkondu zirela ohartarazi zuten. Haurra amaren hizkuntza bakarrik hitz eginez haziko litzateke, baina ez aitarena. (Mikesh, P. et al., 1992-1993) Joera horrek jarraitu egin du azken urteotan.

Erreferentziak

Bibliografia

Fleming, Harold, 2002. "Ongota Lexicon: English-Ongota". Mother Tongue, VII, pp. 39–65.
Fleming, Harold, 2006. Ongota: A Decisive Language in African Prehistory. – Wiesbaden : Harrassowitz. ISBN 3-447-05124-8 ISBN 3-447-05124-8
Mikesh, P. et al., 1992–1993. "Ongota or Birale: a moribund language of Gemu-Gofa (Ethiopia)". Journal of Afroasiatic Languages, 3,3:181–225.
Militarev, Alexander, 2005. “Towards the genetic affiliation of Ongota, a nearly-‐extinct language of Ethiopia.” In ""Memoriae Igor M. Diakonoff"", by Leonin E. Kogan, (pp. 567-‐607). Winona Lake: Eisenbrauns.
Sands, Bonny (2009). "Africa’s Linguistic Diversity". Language and Linguistics Compass 3/2 (2009): 559–580, 10.1111/j.1749-818x.2008.00124.x
Savà, Graziano, 2003. “Ongota (Birale), a Moribund Language of Southwest Ethiopia.” In ""Language Death and Language Maintenance: Theoretical, Practical and Descriptive Approaches"" by M. Janse, S. Tol, & V. Hendriks. Amsterdam: Benjamins.
Savà, Graziano and Mauro Tosco 2000. A sketch of Ongota, a dying language of southwest Ethiopia. Studies in African Linguistics 29.2.59–136.
Savà, Graziano and Mauro Tosco 2003. "The classification of Ongota". In Bender et al. eds, Selected comparative-historical Afrasian linguistic studies. LINCOM Europa.
Savà, Graziano and Mauro Tosco 2007. Review article: HAROLD C. FLEMING, Ongota: a Decisive Language in African Prehistory. Aethiopica 10.
Savà, Graziano and Mauro Tosco 2015. The Ongota language – and two ways of looking at the history of the marginal and hunting-gathering peoples of East Africa. Rivista annuale dell’associazione Ethnorêma XI - N. 11, pp. 1–18.
Savà, Graziano, & Thubauville, Sophia, 2010. “The Ongota : a branch of the Maale? ; ethnographic, historic and linguistic traces of contact of the Ongota people.” In "To live with others: essays on cultural neighborhood in southern Ethiopia", edited by E. Gabbert, & S. Thubauville, (pp. 213‐235). Koln: Koppe

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Datuak: Q36344