Open access

Open Accessen sinboloa

Open access edo sarbide irekia online eskuragai dagoen literatura zientifiko-akademikoari deritzo, doan eta copyrightaren muga gehienetatik libre dagoena. Zientzia irekiaren aterkipean kokatzen den mugimendua da. Ikerketa zientifikoaren eta jarduera akademikoaren emaitza diren hainbat dokumentu mota jarri daitezke irekian eskuragarri: ikerketa-datuak, txostenak, tesiak, liburu kapituluak eta monografiak.

Sarbide irekia Interneten zabalkundearekin batera sortu zen. Mugarritzat jotzen da 2001ean argitaratu zen PLOS Open Letter dokumentua. Sarbide irekiak bi ezaugarri ditu: doan izatea batetik; eta askea izatea bestetik. Askea izateak erabilera eskubide osagarriak aitortzen ditu, eta sarritan, Creative Commons lizentzien bidez adierazten dira. Mugimedua definitzen duten beste oinarrizko dokumentuak dira, Budapesteko adierazpena, Bethesdako adierazpena, sarbide irekiko argitalpenari buruzkoa eta Zientzietan eta humanitateetan ezagutza modu irekian eskuratzeari buruzko Berlingo adierazpena. Adierazpen horren multzoari "BBB adierazpenak" izena ematen zaie.

Historia

Egindako ahaleginak Internet baino lehen

Indian Home Rule liburuaren orria. Hind Swaraj

Interneta gure gizartean sartu baino lehen, hainbat eredu proposatu ziren ikerketa akademikora sarbidea errazteko.

Ordaidu gabeko eredu baten lehenengoetariko babeslea izan zen Leó Szilárd. Kalitate eskaseko argitalpenen kopurua murrizteko, proposatu zuen, brometan, zientzialari bakoitzak, bere karrera hastean, jaso behar zituela 100 txartel bere argitalpenak ordaintzeko. Egungo ikuspegitik gertuago egon zen, "Common knowledge" ekimen. Informazioa elkartrukatzeko saiakera bat izan zen, Brower Murphyk sortua, The Library Corporation-eko kidea eta sortzaileetako bat. Hind Swaraj, Mahatma Gandhi-ren 1909ko publikazio bat, Indiaren askatasunerako mugimenduaren oinarri intelektualetako bat da. Liburua ingelesera itzuli zen, haserako orrian lelo hau jarri zioten: "NO Rights Reserved" (Eskubide pribaturik gabekoa).

Open Acess mugimendu modernoa (mugimendu soziala moduan) 1950ko hamarkadan hasi zen, Letterist International artisten eta kulturgileen kolektiboaren baitan. Potlatch aldizkaria argitaratzen zuten eta bertan dena domeinu publikoan zegoen. Letterist taldea Internazional Situazionista mugimendua bihurtu zenean, Guy Debordek Patric Straram-i idatzi zion: “Internazional Situazionistak argitaratzen duen material guztia, printzipioz, denek erabil dezakete, baita jabetzaren errekonozimendua egin gabe ere, jabetza literarioaren kezkarik gabe”. Hori mugimenduak sustatzen zuen "détournement (desbideratzea)" errazteko egin zuten.

Askoz ospetsuagoa egin zen 1990ko garaian, Informazioaren Aroa zabaldu zenean. Internetaren zabalkuntzarekin eta datu elektronikoak kopiatzeko eta kargu barik hedatzeko aukerarekin, sarbide librea bultzatzeko argumentuek bestelako garrantzia hartu zuten.

Sarbide irekiaren hastapenak

Sarbide irekiaren sorreraren eragile nagusiak Interneten sorrera, digitalizazioa eta paperezko aldizkarien krisia izan ziren.

1990eko hamarkadaren hasieran, argitaletxe akademikoak gero eta kezkatuago zeuden argitalpen "serieko argitalpen krisarekin". Aldizkarien harpidetzak urtean % 10 inguruan igotzen ziren prezioan eta liburutegien aurrekontuek ez iren nahikoa harpidetza guztiak ordaindu ahal izateko. Aldizkari baten prezioa igotzen zen bakoitzean, liburutegi batzuek harpidetzak bertan behera uzten zituzten. Horren ondorioz, editoreek are gehiago garestitzen zituzten prezioak, eta horrek beste ezerezte-erronda bat eragiten zuen. Gurpil zoro bat zen, askoren ustez 350 urteko argitalpen akademikoen sistema suntsitzearekin mehatxatzen zuena. 1998. urtean; ondorioz, harpidetzei eutsi ahal izateko, liburutegiek, lehen aldiz, aurreko urtean baino diru gutxiago erabili behar izan zuten liburuak erosteko. 1998an, batez beste, liburutegiek 1986an baino % 152 gehiago gastatu zuten % 7 titulu gutxiago erosteko.

1996. urtean Academic Press-ek (AP) lehen aldiz Big Deal delakoa martxan jarri zuen. Sistema berriarekin, editoreek aldizkari elektronikoen pakete handien lineako harpidetzak saltzen zituzten, eta gaur egun, akademikoen ikerketa-literatura bete akademikoen esku jartzeko bide nagusia da. Baina, banako aldizkarien prezioa baxuagoa dela argudiatzen den arren, kontsulta bakoitzaren kostua ez da jaisten. Sortaren kostua liburutegiak hasiera batean erosiko lituzkeen aldizkarien harpidetzen kostua baino handiagoa da. Gainera, argitaletxeen kontzentrazio prozesua areagotzen du, argitaletxe txikiak lehiatzeko desabantailan jarriz. Negozio-eredua arrakastatsua izan da eta argitaletxe handienek bere egin dute. Aukera horiek agertu ziren, hain zuzen ere, aldizkarien eta artikuluen produkzio kantitateak gora egiten ari zenean; Hala ere, aldizkari bakoitzaren batez besteko kostua handitzen joan. Argitaletxeen konponbidea sarbide mugatua izan zen.

Scholarly Publishing and Academic Resources Coalition (SPARC), nazioarteko elkarte aholku emailearen logotipoa.

Aldi berean, teknologiak aurrerapauso handi bat egin zuen sarbide librean, eta ia denon eskura egoten hasi zen, lehenengo aldiz. Liburutegiek eta liburuzainek zeregin garrantzitsua izan dute sarbide irekiko mugimenduan, eta irakasleak eta administratzaileak izan ziren lehenak argitalpen seriatuen krisiaz ohartarazten. 1997an, Association of Research Libraries erakundeak Scholarly Publishing and Academic Resources Coalition (SPARC) sortu zuen, liburutegi akademikoen eta ikerketa-liburutegien eta beste erakunde batzuen arteko aliantza, krisiari aurre egiteko eta aukerak garatu eta sustatzeko, hala nola sarbide irekia.

Lehenengo sarbide libreko argitalpenak sarean (gero “sarbide libreko aldizkariak” izena izango zutenak) 80ko hamarkadaren amaieraren eta 90ko hamarkadaren hasieraren artean agertu ziren. Aldizkari horiek, normalean, borondatezko lana eta jada existitzen ziren azpiegiturak erabiltzen zituzten (korreo elektronikoa edo berrien taldeak), eta inolako irabazi-asmorik gabe garatzen ziren. Horrelakoak izan ziren, adibidez: Bryn Mawr Classical Review (Pensilvaniako unibertsitateak argitaratua), Postmodern Culture (Johns Hopkins unibertitaearena) eta beste.

Ziurrenik, sarbide irekia eskaintzen zuen lehen liburu-argitaletxea Estatu Batuetako National Academies Press izan zen, Zientzien Akademia Nazionalaren, Medikuntzako Institutuaren eta Akademia Nazionalen beste adar batzuen editorea. 1994az geroztik, beren liburuen testu osoen online doako edizioak eskaintzen dituzte, arrazoizko prezioa duten inprimatutako edizioekin batera, eta lineako edizioek inprimatutako edizioen salmentak sustatzen dituztela baieztatzen dute. 2006ko ekainean 3.600 liburu baino gehiago zeuden online, orriak begiratu, bilatu eta irakurtzeko.

1996an, Ajit Varkik, Journal of Clinical Investigation aldizkariko erredaktore buruak, webean sarbide libreko lehen aldizkari biomediko garrantzitsua argitaratu zuen. Varkik hauxe idatzi zuen: "Gaur egungo auzia da erabiltzaileei nola kobratu behar zaien behar bezala sarbide elektroniko honengatik. JCIren irabazi-asmorik gabeko izaerak irtenbide benetan berritzaile bat kontuan hartzea ahalbidetzen du: inori ez kobratzea inola ere! " Eremu biomedikoan sarbide irekiko argitalpenean beste aitzindari batzuk BMJ, Journal of Medical Internet Research eta Medscape izan ziren, 1990eko hamarkadaren amaieran sortu edo libreki eskuragarri jarri zirenak.

Lehenengo sarbide libreko zientziazko artxiboa arXiv.org izan zen, 1991ean; Hasieran, fisikarientzako aurre-inprimatze zerbitzu izan zen eta horren aitzindaria Paul Ginsparg izan zen. Fisikan auto-artxibatzea ohiko aktibitatea bilakatu da, bereziki fisikaren espezialitate batzuetan, adibidez, energia handizko fisikan, non auto-artxibatze tasa %100ekoa da. Energia handizko fisikan aurre-inprimatzearen kultura existitzeak ahalbidetu zuen arXiv artxiboaren arrakasta. Gaur egun arXiv artxiboaren barruan hainbat diziplina aurkitu ahal dira: informatika, matematika, zientzia ez-jarraitua, biologia kuantitatiboa, finantza kuantitatiboak eta estatistika. Fisikazko bi editore nagusiek, American Physical Society eta Institute of Physics Publishing, esan dute arXiv-ek ez duela inolako eraginik izan fisikazko aldizkarien harpidetzetan.

Informatikariak beren FTP guneetan artxibatzen zituzten bere lanak, eta gero, beren webguneetan, fisikariak baino lehenagotik, laurogeita hamarreko hamarkadaren amaieran CiteSeer artikuluak biltzen hasi zenean agerian geratu zen bezala.

CiteSeer artxibategi informatiko bat da, Google estiloan informatikako webguneen informazioa eta erakundeen errepositorioak biltzen dituena, eta arXiv artikuluen ia bikoitza dauka. 1944ko “Subversive Proposal”-en (Proposamen Iraultzailea) helburua auto-artxiboa beste diziplina guztietara hedatzea izan zen; Horrela sortu zen CogPrints (1997), eta, azkenean, 2000. urtean, GNU Eprints.org software generikoa, Open Archives Initiative (OAI) ekimenarekin bateragarria zena.

1997an, Estatu Batuetako Medikuntza Liburutegi Nazionalak (NLM) Medline sortu zuen, munduko medikuntzazko literaturaren aurkibide osatuena. Gainera, aipatutako PubMed-en erabilgarri zegoen, eta dago oraindik, dohainik. Nahiz eta aurkibideak ez diren open access mugimenduaren foko garrantzitsuena, Medline garrantzitsua izan zen beste modu bat planteatu zuelako zientziazko literatura erabiltzeko publikoaren aldetik, eta ez bakarrik profesionalen ikuspegitik. The Journal of Medical Internet Research (JMIR), medikuntzazko sarbide libreko lehenengoetariko aldizkaria, 1998an sortu zen eta bere lehenengo argitalpena 1999an izan zen.

1998an American Scientist Open Access Forum (Zientzialari Estatubatuarren Sarbide Libreko Foroa) sortu zen. Humanitate gaia jorratzen zuen lehenetariko sarbide libreko aldizkaria izan zen "CLCWeb: Comparative Literature and Culture", Albertako Unibertsitatean sortuta 1998an. Bere lehenengo argitalpena 1999ko martxoan izan zen, eta 2000 urtetik aurrera Purdue University Press-ek publikatzen du.

1999an, NIH-ko Harold Varmus-ek E-biomed aldizkaria proposatu zuen. Aldizkari elektroniko, partekatzen zuena aurre inprimaketa (preprint) artikuluen zerbitzari bat eta parekoen ebaluazioa zuten beste artikulu batzuekin elkartuz. Azkenean, E-biomed-ek argitaratu zen foramtu berrikusian, PubMed Central izenarekin eta postprint (inprimatu ordorengoa) artxibo bezala.

1999an ere Open Archives Initiative eta metadatuak biltzeko bere OAI-PMH protokoloa, helburu batekin osatu zen: online fitxategiak elkarreragingarriak izan zitezela.

2000ko hamarkada

Sarbide irekiko aldizkarien kopurua % 500 hazi zen 2000-2009 hamarkadan. Era berean, sarrera irekiko egunkari bakoitzeko urtean argitaratzen ziren artikuluen batez bestekoa 20tik 40ra igo zen aldi berean, eta horrek esan nahi du sarrera irekiko artikuluen kopurua % 900 igo zela hamarkada horretan.

2000.urtean, orduko Current Science Group taldeak BioMed Central (BMC) sortu zuen, sarbide irekiko argitalpenetan espezializaturiko Britania Handiko editorial zientifikoa izan zena.p). I 2013ko urritik geroztik, BioMed Central-ek 250 aldizkari baino gehiago argitaratu ditu.

Budapesteko bilera. 2001eko abenduaren 1. Budapesteko adierazpena 2002ko otsailean sinatu zen.

2001ean, mundu osoko 34.000 akademikoek, “editore zientifikoentzako karta irekia”  sinatu zuten; on-line liburutegi publikoko bat eskatzeko. Liburutegiak argitaratutako medikuntza bizitzaren zientzien eremuko ikerkuntzak eta eztabaida akademikoen eduki osoak eskaini beharko lituzke, sarbide librearen bitartez eta ikertzeko eskubide osoarekin. Karta sinatu zuten zientzialariek, edukiak sarrera librea ez zuten aldizkarietan ez argitaratzera eta ez ebaluatzera konprometitu ziren. Horrek Public Library of Science (PLoS) erakundea eratzea ekarri zuen. Hala ere, zientzialari gehienek, sarbide ez libreko aldizkarietan publikatzen eta artikuluen ebaluazioak egiten jarraitu zuten. PLoS-ek sarbide irekiko argitaletxea bihurtzea erabaki zuen. Kalitate oneneko espektro zientifikoan lehiatzeko helburuarekin; argitaratzaile komertzialekin eta loratzen hasitako sarbide libreko beste aldizkari batzuekin. Kritikoek argudiatu dute 10milioi dolarreko diru laguntzarekin hornitutako PLoS-ek, sarbideko libreko argitalpen txikienekin lehiatzen duela, jatorriz sustatu nahi zuena suntsituz.

Sarbide irekiaren inguruko lehen adierazpen internazional garrantzitsua Open Society Intitute-en eskutik eman zen 2002ko otsailean: Budapesteko adierazpena. Adierazpenak sarbide irekiaren inguruko lehen definizioa eman zuen, eta gero, bi adierazpen jarraitu zizkioten: 2003ko ekainean, sarbide libreko argitalpenen inguruko Bethesda-ko adierazpena eta 2003ko urrian, Gizarte Zientzien sarbide librearen inguruko Berlingo adierazpena. 2003an baita, Gizarte Informazioaren inguruko Munduko Gailurrak, bere Printzipio eta Ekintza Planen adierazpenean sarbide irekia barneratu zuen.

2006an, John Cornyn eta Joe Lieberman senatariek, ikerketa publikoaren sarbiderako lege federala barneratu zuten Amerikako Estatu Batuetako kongresuan.

2008an, Ajit Varkik Cold Spring Harbor Laboratory Press eta David Lipmanekin batera lan egin zuen, eta lehen eredu bideragarria sortu zuten Open Access testu-liburu handi baterako, bertsio inprimatu bat eta National Center for Biotechnology Information (NCBI) web gunean ostatuta egoen sarbide libreko online edizio bat konbinatuz: Essentials of Glycobiology-ren 2. edizioa. NCBI-n aurkitzen den sarbide libreko testuliburu garrantzitsuentako lehen eredu bideragarria sortu zuten.

Humanitateen eremuko sarbide libreko monografiak publikatu ziten lehen editorea re.press izan zela esan dezakegu, bere lehen lana 2008an argitaratu zuena. Bi urte geroago, 2010ean, Open Humanities Press sortu zen, Humanitateetako monografiei dedikaturiko beste editore bat. 2015ean, Open Library of Humanities sortu zuten.  

2008an baita, The advanced computing systems association (USENIX), informatika sistema aurreratuen elkarteak,  sarbide libreko politika inplementatu zuen bere konferentzia aktendako. 2011an, audio grabazioak eta aurkezpen bideoak erantsi zituzten.

2010eko hamarkada

2013an, Barack Obamaren Politika Zientifikoko eta Teknologikoko bulegoaren zuzendari John Holdren-ek memoranduma sortu zuen eta Amerikako Estatu Batuetako Agentzia Federalei ikerketa eta garapen gastuetan 100 milioi dolar baino gehiago zuzendu zituen, sei hilabeteko planak garatzeko helburuarekin. Plan horren helburua, fondo federaleko emaitzak argitaratu eta hurrengo urtean jendeari dohainik eskaintzea zen.. 2015eko martxoan, bi agentziek jakitera eman zituzten beren planak : Energia Departamentuak eta National Science Foundation-ek.

2013an, Erresuma Batuak Ingalaterrarako Hezkuntza Finantzatzeko Goi Kontseiluak (HEFCE) agindu bat onartzea proposatu zuen. Agindu horren arabera, 2014tik aurrera aurkeztutako peer-review aldizkariko artikulu guztiak egilearen gordailu instituzionalean utzi behar dira argitaratzeko onartu eta berehala, kontuan hartu gabe artikulua harpidetza-aldizkari batean edo sarbide irekiko aldizkari batean argitaratzen den. HEFCEk ez du aldizkari jakin batekiko lehentasunik adierazten, ez du eragozpenik jartzen autoreek aukeratutako medioari eta berehalako biltegiratzea eskatzen du, kontuan hartu gabe argitaratzaileak maerkataritza-bahiketa bat ezartzen duen gordailurako sarbidea ireki daitekeen egunean.. HEFCE/REF proposamenak, Research Councils UK-ren (RCUK) agindua osatzen du osatzen du. Agindu horretan, RCUK-ren finnatzatutako artikulu guztiak artikulu guztiak publikatu eta sei hilabeteren ostean sarbide librean egotea behartzen duena (12 hilabete arte eta giza zientzien inguruko artikuluentzat).

HEFCE-k diru laguntzak eman zizkien Pilot Collection of Knowledge Unlatched erakundean (Giza zientzietako monografiak sarbide librekoak bilakatzeko helburua duen irabazi asmorik gabeko erakundea) parte hartu nahi zuten Ingalaterrako unibertsitateei. Pilot Collection deritzon proiektua 2013ko urria eta 2014ko otsaila tartean garatu zen eta mundu osoko 297 liburutegi eta instituzioak, 28 tituluren desblokeoan parte hartu zuten.

2013ko irailaren 13an, Nekazaritza Ikerketen Indiako Kontseiluak (ICAR) bere argitalpenentzako sarbide libreko politika bere egin zuen eta  ICAR institutu bakoitzak sarbide libreko biltegi bat eratuko zuela adierazi zuen. Biltegi hauetariko bat eprints@cmfri da. Politika hau aurrera eraman baino lehenago finkaturiko Itsas Arrantza Ikerketarako Institutu Zentralaren biltegi instituzionala. Baina 2010eko martxoaz geroztik, ICAR-ek eskura jartzen du bere bi argitalpen garrantzitsuenak sarbide librean bere web orrian eta gero plataforma baten bitartez: Open Journal Systems softwarea erabiltzen duten Agricultural Research Journals aldizkariak. 2014an, Bioteknologia Saila eta Zientzia eta Teknologia Sailak, Indiako Gobernuaren Zientzia eta Teknologia Ministerioaren independentea dena, bien arteko sarbide libreko politikaren berri eman zuten.

2016ko maiatzean, Europar Batasunak hau iragarri zuen: "Europako artikulu zientifiko guztiek irisgarritasun librea izan behar dute 2020an" eta Batzordeak "Horizon 2020ren programaren argitalpen zientifikoetarako sarbide irekia izateko xedapenak ahalik eta ondoen betetzeko neurriak garatu eta sustatuko ditu". Batzuek horrelako neurriak eskatzen dituzte kode libreko eta irekiko softwarearen erabilera sartzeko.

2018ko martxoan, MEDLINE-ren ikerketa batek, indexaturiko gizarte zientzien inguruko artikulu guztien %21a PubMed Central edo artikulua dagoen aldizkaritik zuzenean sarbide librean eskuragarri zeudela erakutsi zuen. Ikerkuntzaren baitan, albaitaritza medikuntzaren inguruko zifra altuagoa dela adierazi du: %27a hain zuzen ere.

2018ko irailean, Europako hamaika finantzatzailek, cOAlition S babespean antolatuta, S Plana iragarri zuten. Planak eskatzen du erakunde horien finantzaketan oinarritutako ikerketa-ekoizpen guztia sarbide ireki osoko aldizkarietan argitaratzea, aldizkari hibridoetan argitaratzeko baimenik gabe. .

Urte berean., OpenAIRE irabazi-asmorik gabeko 50 erakundek osatutako elkartea pertsona juridiko gisa sortu zen, OpenAIRE A.M.K.E, Europako ikerketari laguntzeko etengabeko komunikazio azpiegitura irekia bermatzeko.

Espainian eta Frantzian

Espainian, 2011ko Zientzia, Teknologia eta Berrikuntza Nazionalaren Legeak funts publikoekin egin den ikerketarako sarbide irekia argitaratzea eskatzen du.. Parekoen ebaluaziodun sarbide irekiko lehen aldizkari espainiarra, hezkuntzaren gaia jorratzen duen Relieve izan zen, 1995ean argitaratu zuena Granadako Unibertsitateak.

Frantzian, ikerketen komunikaziorako sarbide librea erlatiboki indartsua da eta publikoaren laguntza du. Revues.org plataforma digital bat da giza eta gizarte gaiei buruzkoa, 1999. urtean merkaturatu zena; 2017as, baina OpenEdition Journals bilakatu zen.

2018an, Goi Mailako Hezkuntza eta Ikerketa Ministerioak Zientzia Irekirako Plan Nazionala abiarazi zuen. Marin Dacos historialari eta Open Edition plataformaren sortzailea Frederique Vidal ministroaren Zientzia Irekiko aholkulari jardun zen eta Zientzia Irekirako Komitearen buru zen. 2018az geroztik, Zientzia Irekiaren Barometroak Frantziako argitalpen zientifikoek sarbide librean duten partea ebaluatzen du. Horrela, 2021ean argitaratu diren argitalpenen % 67, gutxienez frantses ikerlari batek parte hartzen duelarik, sarbide librekoak dira.

Frantziako ikerketarako eta goi ikasketetarako Ministerioaren ekimena den Hyper Articles en Ligne (HAL) plataforma 2001. urtean argitaratzen hasi zen. CNRSak Frantziako Zientzia Ikerketarako Gunea (frantsesez: Centre national de la recherche scientifique) parte hartu zuen 2003an Zientzietan eta giza zientzietan ezagutzarako sarbide libreari buruzko Berlineko adierazpenean. EDP Sciences argoitaletxeko eta OpenEdition web-atariko editoreak Open Access Scholarly Publishers Association (OASPA) nazioarteko elkargoko kideak dira. Frantziako aktore nagusia OpenEdition da. Giza eta gizarte zientzietan espezializatuak diren argitalpen plataforma multzo bat kudeatzen du. ///////////////

Frantzian, sarbide irekiko hainbat ekimen garatu dira, «berdeak» (egileentzako gordailuak) eta «urre-kolorekoak» (argitaletxeentzako sarbide irekia) izeneko estrategiak barne. Axelle Lemaire Estatu idazkariak 2015-2016 urteetan landu zuen Errepublika Digital baten aldeko lege proiektuak, sarbide librea ere bere baitan arautu behar du.

HAL Frantziako goi mailako hezkuntza eta ikerketa zentroek erabiltzen duten sarbide irekiko hedapen plataforma nagusia da. 2023an testu osoko 1.200.000 dokumentu eta 3,3 milioi erreferentzia inguru biltzen ditu. 130 erakundek baino gehiagok beren atari instituzionalak ireki dituzte HAL plataforman. Ikerketa erakunde eta unibertsitate anitz biltzen baititu, ikuspegi nazional batetik.

Open Acces motak

Gaur egun, sarbide irekiko motak kolore-sistema baten bidez deskribatzen dira. Izen ezagunenak "berdea", "urrea" eta "hibridoa" dira, sarbide irekikoak; hala ere, beste hainbat eredu eta termino alternatibo ere erabiltzen dira.

Open Access mugimendua bi bidetatik ari da garatzen: urrezko bidea sarbide irekiko aldizkariek osatzen dute, eta bide berdea, berriz, biltegiek.

Urreko Sarbide Irekia (Gold OA)

Urrezko OA ereduan, editoreak artikulu eta eduki guztiak doan jartzen ditu eskuragarri aldizkariaren webgunean. Argitalpen horietan, artikuluak partekatzeko eta berrerabiltzeko lizentzia ematen da Creative Commons lizentzien edo antzekoen bidez.

Urrezko Sarbide Irekiko argitaletxe guztiek artikuluak prozesatzeko kargu bat (APC) kobratzen dute, finantzaketa instituzional edo dirulaguntza bidez ordaindu ohi dena. Sarbide irekiko urrezko aldizkari gehienek, APCak kobratzen dituztenek, "autore-pays" ereduari jarraitzen diote, nahiz eta hori ez den OA urrearen berezko ezaugarria.

Sarbide irekia berdea (Green OA)

Sarbide ireki berdea ere esaten zaio autoartxiboari, eta sarrera irekiko gordailu batean artikuluak gordetzeari egiten dio erreferentzia. Hori erakunde edo diziplina gordailu bat izan daiteke, "arXiv" izenekoa.

Bide berdeak, autoreek harpidetza bidezko aldizkari batean argitaratzeaz gainera, esan nahi du kopia bat biltegi instituzional edo tematiko batean gordailutzen dela (autoartxiboa). Biltegira bidalitako kopia preprint-a izan daiteke, hots, artikuluaren bertsio bat begiraleek ebaluatu aurrekoa, edo izan daiteke postprint-a, hots, ebaluazio ondorengo bertsioa, eta batzuetan baita argitara ematen den bertsio bera ere. Biltegi batzuek onartzen dute parekoen ebaluatu gabeko artikuluak gordailutzea; hori gogor kritikatzen dute sarbide irekiaren kontra daudenek.

/////////////////////////////////***********

Open Access moduan publikatzeko motibazioak

Open Access-a (gehiena berde eta dohainekoa) mundu guztian ikertzaileengatik bilatzen eta ematen hasi zen Interneten eta World Wide Web-aren etorrerarekin benetako aukera ireki zenean. Kemena geroz eta gehiago hazi zen aldizkari akademikoen argitaratze erreformaren mugimendu gorakor batengatik, eta honekin, urrezko eta askea den Open Access-a. Argitaratze elektronikoak irabazi berriak sortu zituen paperezko argitaratzearekin alderatuz, baina haratago, argitaratze modelo tradizionaletan arazoak sortzen lagundu zuen.

Open Access-en atzeko premisak dira bideragarriak diren finantzamendu modeloak existitzen direla pareen berrikusterako kalitatezko estandar tradizionalak mantentzeko, aldi berean hurrengo aldaketak egiten diren bitartean:

• Aldizkarietako artikuluak eskuragarri egin beharrean harpidetza negozio modelo baten bitartez, argitalpen akademiko guztiak irakurri eta argitaratu daitezke libreki gastuak berreskuratzeko beste modeloren batekin, argitaratze karguak bezala, subsidioak edo soilik inprimaturiko ediziorako ordaindu beharreko harpidetzarekin.
• Argitalpen akademikoei autore eskubideko ideia tradizionalak ezarri beharrean, askeak izan zitekeen edo “ … gainean eraikitzeko askeak”.

Open Access-en mugimendua gizarte-desberdintasun arazoengatik dago motibatua, ikerketa akademikorako sarrera murrizteak eraginda, zeinek erakunde handi eta aberatsei laguntzen dien medio finantzarioekin aldizkari askoei sarrera erosten, halaber erronka ekonomikoei eta hautemandako argitaratze akademikoko eutsiezintasunari.

Parte-hartzaile eta komunitate interesatuak

Ikerketa artikuluen publiko objektiboa beste ikertzaile batzuk izan ohi dira. Open Access-ek ikertzaileei irakurle gisa laguntzen die liburutegiak harpidetzen ez diren artikuluetara sarrera irekitzean. Open Access-aren onuradun handietako batzuk izan daitezke garapenean dauden herrialdeetako erabiltzaileak, non egun unibertsitate batzuek aldizkari batzuetarako harpidetza ordaintzeko arazoak dituzten. Eskema batzuk daude harpidetza bidez argitalpen zientifikoak emateko garapen bidean dauden herrialdeetako instituzioetako afiliatu horiei kostu baxuarekin edo kosturik gabe. Ikertzaile guztiak etekina ateratzen dute Open Access-ekin, izan ere, liburutegi batek ere ezin du harpidetu aldizkari zientifiko guztietara eta gehienek hauen frakzio txiki baten aukera bakarrik dute, “Argitalpen periodikoen krisia” bezala ezagutzen dena.

Open Access-ek ikerketaren irismena zabaltzen du berehalako zirkulu akademikoa baino haratago. Open Access-a duen artikulu bat edozein pertsonak irakurri ahal dezake: Arloko profesional batek, ikertzaile bat beste arlo batean, kazetari bat, politikari edo funtzionario bat, edo lego interesatu bat. Benetan, 2008ko ikerketa batek ezagutzera eraman zuen osasun mentalaren profesionalek aukera bikoitza dute artikulu garrantzitsu bat dohainik eskegita badago.

Autore eta ikertzaileak

Autoreek beren artikuluak sarrera irekikoak egitearen arrazoi nagusia, bere ikerketako inpaktua maximizatzea da. 2001ean egindako ikerketa batek erdietsi zuen lehenengo aldiz bere ikerketan abantaila inpaktua,  eta hainbat azterketen baieztatu zuten metodologia gradu ezberdinekin, artikulu bat gehiago erabili eta aipatu dela harpidetza barreren atzean dagoen batek baino. Adibidez, 2006ko ikerketa batek PLoS Biology-n bilatu zuen Open Access gisa argitaratutako artikuluak PNAS-ean aukera hiru aldiz handiagoa zuten aipatuak izateko Open Access-a ez zutenarekin alderatuz.

Ikerketa bekadunek edo unibertsitateek akademikoei ikertzeko ordaintzen die; egin duten lanaren txostena da artikulua, helburu komertzialak dituen artikulu bat beharrean. Artikulua geroz eta gehiago erabili, aipatu, aplikatu eta garatzen den heinean, hobea izango da ikerketarako naiz ikertzailearen ikasketetarako. Open Access-ek murriztu ditzake argitalpen atzerapenak, ikerketa arlo batzuei aurre-inpresiora sarrera zabala hartzera eraman zien oztopoa, adibidez, energia altuko fisika.

Ikerketa finantzatzaileak eta unibertsitateak

Ikerketako finantzaketa agentziek eta unibertsitateek finantzatzen eta laguntzen duten ikerketetan posible den inpaktu handiena duela bermatu nahi dute. Honako hau lortzeko, ikerketa fundatzaileek bermatzen duten ikerketa sarbide irekira itxaroten ari dira. Horietako askok (Erresuma Batuko zazpi Ikerketa Kontseiluak barne) dagoeneko sarbide berdeak auto-artxibatzeko aginduak hartu dituzte, eta beste batzuk bidean daude (ROARMAP begiratu)

2008an, NIH sarbide publikoko politika, sarbide irekiko agintaldi dat lege bihurtu zuen, eta Osasun Institutu Nazionalak finantzatutako ikerketa-lanak publikoarentzat dohainik eskuragai egotea eskatzen zuen, PubMed-en bitartez 12 hilabeteko epean argitaratu ostean.

Unibertsitateak

Unibertsitate-kopuru handik, gordailu instituzionalak ematen ari da non ikertzaileek haiek argitaratutako artikuluak utz ditzaketen.

Sarbide irekiaren defendatzaile batzuk uste dute gordailu instituzionalek oso paper garrantzitsu jokatu dutela finantzatzaileen sarbide irekien aginduetan

Enabling Open Scholarship (EPS)  OA politiken sorrera eskaintzen die unibertsitateei.

2005eko maiatzean, 16 unibertsitate holandes garrantzitsuak, batera, DAREnet sustatu zuten, baita errepositorio akademiko digitalak eta interneteko sarbidea zutenentzat 47.000 ikerketa-dokumentu baino gehiago eskuragarri jarri zituzten. 2007-ko urtarrilaren batetik, DARE programa amaitzean, KNAW Research Information DARE-ren erantzukizun guztia bere gain hartu zuen. 2008-ko ekainaren 2an, DARE, NARCIS atari akademikora gehitu zen. 2009ko amaieran, NARCIS-ek 185.000 sarbide irekiko publikazioei sartzea eman zien unibertsitate holandes guztiei, KNAW, NWO eta hainbat institutu zientifikoei. 2011an, Ipar Amerikako unibertsitate taldeek Open Access Politiken Erakundeen Koalizioa eratu zuten (COAPI). 21 erakunde hasi ziren, non fakultateek sarbide-politika bat ezarri zuten edo gauzatzeko prozesuan zeuden. Orain, COAPIk 50 kide ditu.

Erakunde hauetako administratzaileak, irakasle, bibliotekariak eta langileek Coalition sentsibilizazio eta defentsarako sarbide irekiko nazioarteko lana babesten dute.

Kideek honako COAPI printzipio hauek onartzen dituzte:

1. Ikerketa akademikoko lineako hedapenen berehalako eta mugagabearen ondorioz, jakintza berriaren hazkunde azkarragoa lortzen da, ikerketaren inpaktu handiagoa eta ikerketaren inbertsio publikoen hobekuntza.
2. Sarbide irekiko erakunde politikak garatu eta ezartzea.
3. Esperientziak eta jardunbide egokiak partekatzea sarbide irekiko politiken garapenean  eta aplikazioan, sarbide irekia lantzeko interesa duten erakundeekin.
4. Komunikazio akademiko irekiagoa sustatzea, tokiko, nazio eta nazioarte mailan aldaketa kultural eta legegilearen bidez

2012an, Harvard Open Access Proiektuak unibertsitateko sarbide politikorako gidalerro praktiken gida onena argitaratu zuen, unibertsitateek fakultateko ikerkuntza banatzeko baimena lortzeko eskatu zieten atxikipen-politiketan oinarrituta.

2013an, bederatzi unibertsitate australiar, Australian Open Access Support Group (AOASG) sortu zuen, elkarlanean aritzeko, sentsibilizatzeko eta Australian egoitza irekiko espazioan duen gaitasuna garatzeko eta garatzeko.

2015ean, taldea zabaldu egin zen Zeelanda Berriko zortzi unibertsitateak sartzeko, eta Australasia Open Access Support Group izenez deitzera pasatu zen. Izen hori, ondoren, Australasia Open Access Estrategia taldera aldatu zen, estrategia nabarmenduz. AOASGren kontzientziazio jardueren artean, aurkezpenak, tailerrak, blogak eta sarbide irekiko gaiei buruzko web mintegi batzuk daude.

Liburutegiak eta bibliotekariak

Informazioaren profesional gisa, liburuzainek sarbide irekia bermatzaile aktibo eta irekiak dira. Liburuzainek uste dute sarbide irekia konpromisoa hartzen duela prezioen oztopoak ezabatzeko eta liburutegien akats-erregistroa eskuratzeko ahaleginak ahultzen dituzten oztopoak baimentzeko. Liburutegi askotariko elkarteek sarbide irekiko adierazpen nagusiak sinatu dituzte edo beraiek sortu dituzte. Adibidez, Kanadako Liburutegien Elkarteak 2005eko ekainean sarbide irekien erabaki bat onartu zuen.

Liburuzainak irakasleei, administratzaileei eta abarri buruzko sarbideei buruzko hezkuntza eta dibulgazio ekimenak ere zuzentzen dituzte. Adibidez, American Library Association-ko Unibertsitateko Liburutegien eta Ikerketen Elkarteak Komunikazio Akademikoaren Tresna Kit bat garatu du. Ikerketako Liburutegien Elkarteak akademikoari buruzko informazio gehiago lortzeko beharra dokumentatu du eta Argitalpen Akademiko eta Baliabide Akademikoen Koalizioaren (SPARC) sortzaileetako bat izan da.

Unibertsitate gehienetan, liburutegiak gordailu instituzionala kudeatzen du, unibertsitateko fakultatearen lan akademikoan doako sarbidea eskaintzen duena. Kanadako Ikerketa Liburutegien Elkarteak Kanadako unibertsitateko liburutegi guztietako gordailu instituzionalak garatzeko programa bat du.

Gero eta liburutegi  gehiago eskaintzen dituzte ostalaritza zerbitzuak sarbide irekiko aldizkarietan.

Ikerketa Liburutegien Elkartearen 2008ko inkesta batek aurkitu du, inkestatutako liburutegien% 65 aldizkarietako argitalpenetan parte hartzen duela edo etorkizun hurbilean parte hartzeko asmoa duela.

2013an, sarbide irekia Aaron Swartz-ek argitaratu zuen James Madison saria Amerikako Liburutegien Elkartearen bidez, "gobernu publikoan parte hartzearen alde agertu zen eta partaidetzatako artikulu akademikoen sarbide mugagabea" izateagatik. 2013ko martxoan, editore komertzial osoa eta Liburutegi Liburutegiaren Aldizkari Nagusiko editorea dimisioa aurkeztu zuten, aldizkariaren editorearekin eztabaidatuz.

Kontseilu Nagusiak "kontzientziaren krisiaren inguruan argitaratzea sarbide irekia ez zen egunkarian" idatzi zuen Aaron Swartz hil ondoren.

Frantzian sarbide irekiko mugimendua aitzindaria eta mundu osoko sarbidea irekitzeko auto-artxibatzeko ikuspegia defendatzeko lehen liburuzaleetako bat da Hélène Bosc. Bere lana "bere 15 urte atzera begirakoa" da.

Publikoa

Argudiatu da sarbide irekiko ikerketa akademikoarentzako publikoa garrantzitsua dela hainbat arrazoiengatik. Literatur akademikorako sarbide publikorako argudioen artean, ikerketa gehienak zergadunei ordaintzen dizkiete gobernu-laguntzei esker; horregatik, finantzatu duten emaitzak eskuratzeko eskubidea dute. Hori dela eta, Estatu Batuetako Zergak Sarbidearen Aliantzarako, Aliantza bezalako sentsibilizazio taldeen sorrera arrazoi nagusietako bat da. Literatur akademikoko irakurketa nahi duten pertsonen adibideek baldintza medikoak dituzten pertsonek (edo pertsona horien senideek) eta amateurren larriak edo "amateur" akademikoak izan ditzakete, literatura zientifiko espezializatuan (adibidez, astronomo amateurrak) interesa izan dezaten. Horrez gain, arlo askotan profesionalek etengabeko prestakuntzan interesa izan dezakete beren arloan ikerketa-literaturan, eta enpresa askok eta erakunde akademikoek ez dituzte artikulu edo harpidedunen eskura jartzen, bidesaria sarbide-eredua.

Nahiz eta artikulu akademikoak irakurtzen ez dituztenek ere sarbide irekia izan dezakete. Adibidez, pazienteak onuratzat ateratzen ziren medikuaren eta beste osasun-profesionalen azken ikerketarako sarbidea izan dezaten lortzen bazuten. Sarrera libreko defendatzaileen arabera argudiatu bezala, sarrera libre ikerketa aurrerapenak, produktibitatea eta jakintza itzulpena bizkortzen du. Munduko ikertzaile bakoitzak artikulu bat irakurri ahal izango da, ez bakarrik liburutegian aldizkari bereziki bertan agertzen harpidetzeko ordaindu ahal dutenentzat. Aurkikuntza azkarrak guztiontzat mesede egiten dute. Batxilergoko eta unibertsitateko ikasleek informazioaren alfabetatze trebetasunak eskuratu ahal izango dituzte haien ezagutzarako. Kontuan izan liburutegiaren mailegua egun bat edo aste bat  hartu dezakeela liburutegiaren maileguaren arabera eta eskaneatu baduzu eta posta elektronikoa, edo email artikulu bat bidaliko da. Online sarrera librea, ordea, azkarragoa da, askotan, batzuetan berehalakoa, beraz mailegu arteko erritmo-azkarra ikerketarako egokiagoa da.

Errenta baxuko herrialdeak

Nazio Batuen garapenean, artxibatzea eta sarbide librea garrantzi berezia hartzen dute. Zientzialariek, garapen bidean dauden herrialdeetako osasun-profesionalek eta instituzioek ez dute behar adinako literatura-literaturarako beharrezko kapitalik, nahiz eta kostu gutxi edo ez. HINARI, Osasun InterNetwork Osasunaren Ikerketarako Ekimenera sartzeko, Osasunaren Mundu Erakundearen babesa du. HINARI, ordea, murrizketak ere baditu. Adibidez, ikertzaile indibidualek ezin dute erabiltzaile gisa erregistratu, beren erakundeak sarbidea izan ezean eta sarbidean sartzeko asmoa duten herrialde askotan (nahiz eta ez "kostu txikiko" sarbidea) (adibidez, Hegoafrikan).

Sarbide sarbide askok nazioarteko lankidetza dute. Adibidez, SciELO du (zientifikoa Elektronikoa Liburutegia Online), sarrera libreko aldizkari argitaratzeko, Latinoamerikako hainbat herrialde inplikatuz ikuspegi integral bat da. Bioline International, irabazi-asmorik gabeko garapen bidean dauden herrialdeei erakundeko argitaletxeek laguntzeko eskainitako erakunde bat da, Erresuma Batuan, Kanadan eta Brasilen kolaboratzen du; Bioline International softwarea mundu osoan erabiltzen da. Ikerketa Papers Ekonomian (RePEc), 100 boluntario baino gehiago ditu 45 herrialdetan. The Public Knowledge Project Kanadako garatutako software irekiko Open Journal Systems (OJS), gaur egun mundu mailako taldeen garapena aktiboena da.

//////////////////////////////////////////////***************

Inplementazio praktikak

Sarbide irekia eskaintzen duten hainbat modu daude, oro har sarbide irekiko urre edo berdea sailkatzen duten bi metodo arruntekin.

Sarbide irekiko aldizkariak edo urrezko bidea

Sarbide irekiko aldizkarietan argitaratzeari urrezko bidea deritzo.

Bide honen barruan irakurle zein idazleentzako inongo tasa edo kosturik ez duten aldizkariak daude; aldaera honi platinozko edo diamantezko sarbide irekia deitzen zaio. Beste kasu batzuetan, egileek artikuluen prozesatze tasak ordaindu behar dituzte, aldizkaria irakurleentzako irekia delarik. Tasa horiek APCak bezala ezagutzen dira (Article Processing Charge). Aldizkari hibrido bezala ezagutzen direnetan berriz, aldizkariak harpidetza bitartez lortzen dira, baldin eta egileek artikuluak irekian jartzeko tasak ordaintzen ez badituzte. Sarbide irekiko aldizkarien ezaugarriak eta kobratzen dituzten APCak ezagutzeko DOAJ direktorioa kontsulta daiteke.

Brontzezko sarbide irekia aldiz, aldizkariak bere webgunean artikuluak irekian jartzeari deritzo; irakurtzeko doan izan arren ez dituzte lizentzia irekiak erabiltzen eta berrerabilera aukerarik ez dute ematen.

Auto-artxibatzea edo bide berdea

Egileek eurek argitaratutako lanak gordailu instituzional edo tematiko batean artxibatzeari deritzo.

Gordailuan gorde daitekeen bertsioa editoreak baimendutakoa da (preprinta, postprinta, argitaratutako bertsioa). Baliteke kasu batzuetan bahitura epe bat ezartzea artikuluak irekian jarri ahal izan aurretik; ohikoak dira 6 hilabeteko bahiturak STEM diziplinetan, 12-24 hilabetekoak giza- eta gizarte-zientzietan. Aldizkariek auto-artxibatzearen inguruan dituzten politikak ezagutzeko bi dira iturri nagusiak: Dulcinea eta Sherpa/Romeo. Bide berdea ohikoa da fisikaren alorrean, ArXiv gordailua erabiltzen da 1990. hamarkadatik preprintak bertara igotzeko.

Mundu mailan dauden gordailuak ezagutzeko baliabide osatuena ROAR (Registry of Open Access Repositories) da. 2019ko maiatzean 4700 gordailu baino gehiago jasotzen zituen.

Hedatzeko modua

Sarbide libreko artikuluak automatikoki artxibatzen direnak bezala, sarbide libreko urrezko artikulu gehienak World Wide Web-aren bitartez hedatzen dira. Hau gertatzen da hedatzeko kostu baxuengatik; Gainera, irismena, abiadura eta akademiako komunikazioaren garrantzia handituz joan da.

Sarean dauden edukietara ailegatzeko Internet sarea behar da, eta egoera honek batzuetan muga fisikoak eta ekonomikoak aurkezten ditu. Sarbide librearen defendatzaileek adierazten dute Internet sarbidearen mugak baxu samar dira egoera askotan, eta dira-laguntzak eman beharko zirela Internet-en sarbide unibertsala bultzatzeko. Aldi berean, ordainpeko sarbideak muga handiagoak aurkezten ditu.

Sarbide libreko argitalpenen direktorioak bika zerrendatzen ditu sarbide libreko argitalpenak nabigatzeko eta bilaketarako. Sarbide libreko artikuluak ere aurkitu ahal dira sarean egindako bilaketa baten bidez, bai bilatzaile orokor bat erabiliz, bai irakaskuntza edo zientzia literaturan espezializatutako bilatzaile bat erabiliz, adibidez OAlster edo Google Scholar.

Politikak eta mandatuak

Unibertsitateek eta ikerketa instituzioek eta babeslek mandatu batzuk hartu dituzte. Mandatu hauek behar dute ikertzaileek haien ikerkuntza artikuluei sarbide librea ematea, bika artxibatuta daudenak sarbide libreko gordailuetan. Research Councils UK-ek £60 milioiko kantitatea inbertitu zuen sarbide libreko mandatu horretan 2013-2016 urte bitartean. Editore eta editoreen elkarte batzuk mandatu horien kontra agertu dira.

Autoartxiboa baimentzearen ideia 1998. urtean burutu zen. 2003tik ikerkuntzaren finantzatzaileek sarbide libreko mandatuetan arreta jarri dute: gobernuek, ikerkuntza finantzatzaileen organismoak eta unibertsitateak.

Sarbide libreko gordetegien mandatu eta politiken erregistroa (ROARMAP) nazioarteko datu-base bat da. Datu-base honek bilaketa gaitasuna du, eta bilaketa gaitasun horrek sarbide libreko mandatuen hazkundea erregistratzen du. 2017ko abenduan, 600 unibertsitate baino gehiagok mandatuak eta 100 ikerkuntza finantzariak baino gehiago erregistratu dituzte mundu osoan zehar. Unibertsitate horien artean Harvard, MIT, Stanford, University College London eta University of Edinburgh daude.

Finantziazio arazoak

Sarbide libreko aldizkarietan erabiltzen diren “artikulu prozesatze karguak” askotan autoreen (edo finantzatzailearen) esku geratzen dira, azken finean irakurleek ez dutelako ordaintzen. Honek arazo berri batzuk suposatzen du. Editore batek irabaziak lortzen baditu dokumentuak onartzen dituenean, irabazi horiek lortzeko ailegatzen den guztia onartuko du aukeratu eta kalitatearen arabera balio ez duena atzera bota beharrean. Egoera hori arazo bat da. Hala ere, hau konpon daiteke: editoreak kobratuko balu artikuluak berrikusteagatik eta ez onartzeagatik, arazo hau konponduko liteke. Beste arazo bat dira instituzioetako aurrekontuak. Hauek agian aldaketa batzuk behar dituzte beharrezkoak diren artikuluak sarbide libreko aldizkarietara ailegatzeko; Adibide on bat da BioMed Central aldizkarian publikatutakoak. Eztabaidatu da honek murriztu ahal duela ikerkuntzen emaitzak argitaratzeko gaitasuna, azken finean dirua ez dagoelako argitalpen horiek aurrera eramateko. Ondorioz, ikerkuntza asko ez dira erregistro publikoaren parte bihurtzen.

Diru-sarrera txikiko herrialdeentzat deskonturik ez badaude (edo kanpoko diru-sarrerak ematen ez badira), artikulu-prozesatzeko gastuek kanpoan utzi ahal dituzte garatze bidean dauden herrialdeko autoreei edo diru-sarrera txikiago dituzten ikerkuntza-eremuei. Hala ere, eredu tradizionalaren menpe, aldizkari pribatuen gastuek ere askotan kanpoan uzten ditu ikerkuntza komunitateak. Sarbide libreko editore askok deskontuak eskaintzen dituzte garapen bidean dauden herrialdeei edo finantzazio zailtasuna bizi dutenei.

Larritzeko den beste gai bat finantzazio-agentzien aldetik dauden diru-bilketak dira: Osasuneko Institutu Nazionalak, adibidez, babes zuzena ematen die sarbide libreko argitalpenei.

Ikerkuntza instituzioek ordaindu ahalko zuten sarbide libreko kostua, hau birmoldatuz eta sarbide libreko eguneroko kostuetako errekuperazio eredu batean bilakatuz. Hau garatu ahalko zen harpidetzagatik lortutako urteko aurrezkiekin. Diru horrekin urteko sarbide libreko argitalpenen kostua ordaindu ahalko zen. Max Planck elkarteak 2017an egindako ikerketa baten arabera, argitaletxe akademikoen urteko bilakaera 7.6 milioi euro ingurukoak da. Esaten da diru hori datorrela zientzia arloko liburutegietatik, finantzatuak daudenak diru publikoarekin: harpidetzak, lizentziak… Ikerketa hau aurkeztu zuen Max Planck Liburutegi Digitalak, eta honetan argitu zuen harpidetza aurrekontuak nahikoak izango zirela sarbide libreko argitalpen karguak ordaintzeko.

***********************/////////////////////////////

Sarbide Libreko ikerketak online aurkitu

Sarbide libreko aldizkari edo artikuluak indexatzen dituzten askotariko agregatzaileak badira. ROAD (Directory of Open Access Scholarly Resources) zerbitzuak sarbide libreko aldizkarietara sarrera ematen du. OALibrary (Open Access Library) guneak, ikerkuntza zientifikoko lanen datu base handi baterako sarbide librea eta doanik eskaintzen du (gai guztiak hartzen dituenak). Erabiltzaileek, gaiaren edo estatuaren arabera, sarbide libreko aldizkariak aurkitzeko nabigatu dezakete. SHERPA/RoMEOk mundu osoko argitaletxeen sarbide irekiko politikak gehitu eta aztertzen ditu, eta aldizkariz aldizkari argitaletxeen egile-eskubideen eta sarbide irekiko artxiboaren politiken laburpenak eskaintzen ditu.

Open Access aldizkarietarako direktorioak (DOAJ: Directory of Open Access Journals) 2003an kaleratu zen, sarbide irekiko 300 aldizkarirekin. Gaur egun 16.000tik gora aldizkari ditu, pareka berrikusiak, sarbide irekikoak, zientzia, teknologia, medikuntza, gizarte-zientzia eta arte eta humanitateen arloak biltzen dituztenak.

OAI, Open Archives Initiative ekimenak elkarreragingarritasun-arauak garatu eta sustatu zituen, edukien zabalkunde eraginkorra errazteko. OAIren sustraiak sarbide irekiko mugimenduetan eta gordailu instituzionaletan daude. Denborarekin, ordea, OAIren lana handitu egin zen baliabide digitaletarako sarbide zabala sustatzeko eScholarship, eLearning eta eScience sistemetarako.

Kanpo estekak

• Budapesteko adierazpena gaztelaniaz Granadako unibertsitatea
• Budapesteko adierazpena frantsesez Budapest Open Access Initiative (BOAI)
• Bethesdako Adierazpena  (06/2003): Bethesda Statement on Open Access Publishing
• Berlingo Adierazpena  (10/2003): Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and Humanities
• Sarbide Irekiko Politika Instituzionala, Mondragon Goi Eskola Politeknikoko dokumentu zientifiko eta irakaskuntzako materialentzat. Mondragon Unibertsitatea.
• Agirreazaldegi Berriozabal, ed. Informazioaren komunikazioa eta datu eta bilduma eta datu eta bilduma digitaletarako sarbidea digitaletarako sarbidea. Euskal Herriko Unibertsitateko Argitalpen Zerbitzua ISBN 978-84-9860-932-5..
• Peter Suber (Azken eguneraketa: 2009-02-9). Timeline of the Open Access Movement (Formerly called the Timeline of the Free Online Scholarship Movement.)

• Datuak: Q232932
• Multimedia: Open access (publishing) / Q232932