Ophrys sphegodes

Ophrys sphegodes
	Irudi gehiago
Sailkapen zientifikoa
Erreinua	Plantae
Ordena	Asparagales
Familia	Orchidaceae
Leinua	Orchideae
Generoa	Ophrys
Espeziea	Ophrys sphegodes; Miller, 1768

Ophrys sphegodes Ophrys generoko espezie bat da. Lehen armiarma orkidea deitzen direnen monopoidalak eta lurreko orkideak dira. Oso espezie aldakorra da, aldaketa edo azpiespezie txikiak aurkez ditzakeena.

Deskribapena

Orkidea hauek udan lo egoten dira lurpeko erraboil tuberkulu bat bezala, janari erreserba bat bezala balio duena. Uda amaieran eta udazkenean hosto-erroseta bat garatzen du. Tuberkulu berri bat ere garatzen eta heltzen hasten da hurrengo udaberrira arte, tuberkulu zaharra poliki-poliki hil egiten da. Hurrengo udaberrian lore-zurtoina garatzen hazten da, eta loraldian zehar hostoak zimeltzen hasten dira.

Espezie gehienak sinbionte onddo baten mende daude, eta, horregatik, hostotxo alterno pare bat bakarrik garatzen dituzte. Ezin dira transplantatu sinbiosi hori dela eta. Oinarriko hosto txikiek erroseta bat osatzen dute, lurraren arrasean itsatsita. Oblongo lantzeolatuak dira eta koskarik gabeko biribilduak eta kolore berde urdinxka dute. Udazkenean garatzen dira eta neguko izozteetan iraun dezakete.

Lurreko orkidea bat da, lur azpiko tuberkulu globularra duena, eta txikia. Bertatik ateratzen da lore-zurtoin tentea, bakuna eta adarrik gabea, 30 cm ingurukoa. Loreek labelo handi bat dute. Labeloa trilobulatu marroi iluna da, eta erdiko lobulu belusatu, triangeluarra, luzanga eta sabelduna du. 13 eta 18 mm bitarteko luzera duen labelo arre-gorrixkak hiru lobulu ditu, eta alboetako bi triangeluarrak pixka bat aurrerantz jiratuta izaten ditu, intsektu-elitroak imitatzen dituzten ile fin eta zetadunekin. Tarteko lobulua glabroa da, eta espekulua altzairu kolorekoa edo purpura kolorekoa den alboak baino handiagoa, H formakoa edo “pi” greziar letrakoa.

Aldaera horrek alboetako bi sepalo ditu, tamaina berekoak; hirugarrena pixka bat aurrerantz bihurtzen da. Hiru sepaloak, 7 mm luze izaten dituzte gutxi gorabehera, eta berde gorrixkak edo berde kolore uniformekoak. Petalo barnekoenak sepaloak baino askoz txikiagoak dira, estuak eta zorrotzak (intsektu baten antenak imitatzen dituzte), baina sepaloen kolore berde berekoak, eta kontraste handia egiten dute labeloaren tonu ilunekin. Bi eta hamar lore artean hazten dira lore-zurtoinean, oinarriko hostoekin. Loreak bereziak dira, ez bakarrik edertasun ezohikoagatik, kolore-gradazioagatik eta aparteko formengatik, baina baita intsektuak erakartzen dituzten asmamenagatik ere. Kasu honetan, bere labeloak armiarma baten sabelaldea imitatzen du. Espezie hori oso aldakorra da marrazkietan eta kolore-gradazioan. Martxotik apirilera bitartean loratzen dira.

Sugestio bisual horrek barne-barneko erakargarri gisa balio du. Polinizazio mimiko hori areagotu egiten da, intsektu emeak araldian izaten duen usaina sortzen baitu. Feromona horiek intsektua ikertzera hurbiltzen dute. Aldi jakin batean bakarrik gertatzen da hori, hau da, arrak araldian daudenean eta emeak oraindik kopulatu gabe daudenean. Intsektua hain dago asaldatuta, lorearekin kopulatzen hasten da. Honi “pseudokopulazioa” deitzen saio, sendotasuna, leuntasuna eta labeloko ile belusatuak dira intsektua lorean sartzeko pizgarririk handienak. Polinia intsektuaren buruan edo sabelaldean itsasten da. Beste lore bat bisitatzen duenean, poliniak estigma jotzen du. Poliniaren harizpiak, garraiatzean, lekuz aldatzen dira, polen-ale zereoak estigma jo ahali izateko moduan, horixe baita ugalketaren fintasuna. Harizpiak posizio berria hartzen ez badute, baliteke poliniak orkidea berria ez ernaldu izana.

Orkidea bakoitzak bere intsektu polinizatzailea du, eta espezie polinizatzaile horren mende dago erabat, bizirik irauteko. Are gehiago, litekeena da liluratuta dauden arrek ez itzultzea edota espezie bereko landareak baztertzea. Horregatik guztiagatik, Ophrys populazioaren %10 inguru baino ez da polinizatzen. Hori nahikoa da Ophrys populazioa babesteko, kontuan hartzen bada ernaldutako lore bakoitzak 12.000 hazi txiki sortzen dituela.

Habitata

Lurreko ohitura monopoidalak dituen espezie hau Mediterraneoan (Espainia, Frantzia hegoaldea, eta Korsika) banatuta dago, oro har Europa osoan. Belardietan, garrigetan, sastraketan eta basoetan. 25 eta 30 cm bitarteko altuerara iristen dira.

Etimologia

Bere izena, “Ophrys”, grzierazko “ophrys” = “bekain” hitzetik dator, genero honekiko dagoen begirune handiari erreferentzia eginez.

Grekotik “sphegodes” = “listor baten antzekoa”, labeloari erreferentzia eginez.

Ophrys lehen aldiz aipatzen da Plinio Zaharraren (23-79-AD) “ Historia Natural” liburuan.

Orkidea hauek “Lehenengo Orkidea Armiarma” deitzen dira.

Ophrys sphegodes-aren azpiespezieak

Ophrys sphegodes ssp. sphegodes Mill. 1768
Ophrys sphegodes nothossp. jeanpertii (E.G. Camus) Del Prete & Conte 1980
Ophrys sphegodes ssp. aesculapii (Renz) Soó ex J.J. Wood 1980
Ophrys sphegodes ssp. aveyronensis J.J. Wood 1983
Ophrys sphegodes ssp. helenae (Renz) Soó & D.M. Moore 1978
Ophrys sphegodes ssp. panormitana (Tod.) Kreutz 2004
Ophrys sphegodes ssp. praecox Corrías 1983

Ophrys sphegodes-aren hibrido naturalak

Ophrys × baumanniana (O. cretica × O. sphegodes) (Kreta)
Ophrys × benoitiana (O. incubacea × O. sphegodes ssp. lunulata) (Sizilia)
Ophrys × bilineata (O. bertolonii × O. sphegodes) (Europa)
Ophrys × boscoquartensis (O. biscutella × O. sphegodes) (Italia)
Ophrys × burneriana (O. sphegodes ssp. cretensis × O. spruneri) (Kreta)
Ophrys × epidavrensis (O. argolica × O. sphegodes ssp. aesculapii) (Grezia)
Ophrys × extorris (O. holosericea × O. insectifera × O. sphegodes) (Austria)
Ophrys × flahaultii (O. apifera var. ? apifera × O. sphegodes) (Frantzia)
Ophrys × hoeppneri (O. bombyliflora × O. sphegodes) (Italia)
Ophrys × hybrida (O. insectifera × O. sphegodes) (Frantzia)
Ophrys × jarigei (O. fusca ssp. minima × O. sphegodes) (Frantzia)
Ophrys × jeanpertii (O. araneola × O. sphegodes) (Frantzia)
Ophrys × macchiatii (O. sphegodes × O. vernixia ssp. ciliata) (Sardinia)
Ophrys × philippei (O. scolopax × O. sphegodes) (Hego Europa)
Ophrys × rauschertii (O. apifera × O. insectifera × O. sphegodes) (Europa)
Ophrys × vogatsica (O. reinholdii × O. sphegodes) (Grezia)

Galeria

Erreferentziak

Leroy-Terquem, Gerald and Jean Parisot. Orchids: Care and Cultivation. London: Cassel Publishers Ltd., 1991.
Schoser, Gustav. Orchid Growing Basics. New York: Sterling

Kanpo estekak

Datuak: Q161476
Multimedia: Ophrys sphegodes / Q161476
Espezieak: Ophrys sphegodes