Orreaga
| Orreaga | ||
|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | ||
|
| ||
| Administrazioa | ||
| Estatua | Espainia | |
| Erkidegoa | Nafarroako Foru Erkidegoa | |
| Merindadea | Zangozako merindadea | |
| Eskualdea | Auñamendiko eskualdea | |
| Izen ofiziala |
 Orreaga / Roncesvalles | |
| Alkatea |
Luis Etxeberria Etxabarren (AIR) | |
| Posta kodea |
31.650 | |
| INE kodea |
31211 | |
| Herritarra | orreagatar | |
| Kokapena | ||
| Koordenatuak | 43° 00′ 33″ N, 1° 19′ 12″ W / 43.009286°N,1.3199184°WKoordenatuak: 43° 00′ 33″ N, 1° 19′ 12″ W / 43.009286°N,1.3199184°W | |
  Orreaga Orreaga (Nafarroa Garaia) | ||
 Ikusi OpenStreetMapen | ||
| Azalera | 15,1 km2 | |
| Garaiera | 923 metro | |
| Distantzia | 47 km Iruñera | |
| Demografia | ||
| Biztanleria | 33 biztanle | |
|
% 50   % 50 | ||
| Dentsitatea | 2,19 biztanle/km² | |
| Hazkundea (2003-2013)[1] |
 % 13,04 | |
| Zahartze tasa[1] | % 38,46 | |
| Ugalkortasun tasa[1] | ‰ 0 | |
| Ekonomia | ||
| Jarduera tasa[1] | % 0 (2011) | |
| Genero desoreka[1] | % 0 (2011) | |
| Langabezia erregistratua[1] | % 0 (2013) | |
| Kultura | ||
| Euskaldunak | % 25 (2010) | |
| Euskararen erabilera | % 3,9 (2011) | |
| Datu gehigarriak | ||
| Webgunea | http://www.roncesvalles.es/ | |
Orreaga[2] (gaztelaniaz Roncesvalles, frantsesez Roncevaux) Nafarroako iparraldean dagoen udalerri txikia da, Pirinio aldean. Herria ezaguna bada Kolegiatagatik, Done Jakue Bidean geldialdi ohikoa izatearren eta historikoki Orreagako gudua bertan gertatu zelako da.
33 biztanle zituen 2014. urteko erroldaren arabera
Eduki-taula
Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Inguru naturala eta kokapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Mugakide hauek ditu: Iparraldean Luzaide, (Behe Nafarroako mugan); hegoaldean eta mendebaldean Auritz; eta ekialdean Orbaizeta. Udalerria, itsasoaren mailatik 900-950 metro ingurura kokatzen den lautada batean dago. N-135 errepideak herria zeharkatzen du Auritz eta Luzaide bitartean.
Ibañeta mendateak lotzen du Luzaide herriarekin, Garaziren atean. Ibañeta mendaterako igoera, Orreagako kolegiataren ondoan hasten da. Udalerriaren azalera gehiena Alduideko mendigune paleozoikoan dago. Bertan, Girizu (1.280 m.), Mendimotz (1.499 m.) eta Ortzantzurieta (1.567 m.) mendiak nabarmentzen dira, azken hau udalerriko garaiena.
Klima eta landaredia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Orreagako klimak negu gogorrak eta uda epelak dauzka. Udalerriaren kokapena dela eta, neguko elurteak ugariak izaten dira, eta elurrak asteak behar ditu guztiz urtzeko. Horrez gain, urte osoan zehar, egun euritsuak eta laino egunak ere ugariak dira. Mendialdeko klima atlantiarra izanik, udalerriko urteko batez besteko tenperatura zortzi gradukoa baino ez da. Urteko batez besteko prezipitazioak 1.600 eta 2.000mm bitartekoak dira, eta urteroko egun euritsuak 150 inguru izaten dira.
Orreagako landaredia, klimaren gogortasunaren ondorio da, horregaitik, pagoak eta haritzak dira gehien dauden zuhaitz espezieak. Pagadiak basoen %98 dira, eta hariztiak basoen %2 baino ez.
Estazio meteorologikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Herriaren gaineko mendixka batean, itsasoaren mailatik 947 metrora, Espainiako Meteorologi Agentziaren (AEMET) estazio meteorologikoa dago.[3]
Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
778ko abuztuaren 15ean jazo zen ospetsua izan zen Orreagako gudua, bertan baskoien erasoaren ondorioz Karlomagnoren gudarosteko atzeguardiak sekulako porrota jasan zuen. Gudu hau Ibañetako mendatearen haitzartean borrokatu zen. Xabier Irujo Ametzagak, aurreko ikarlarien eta bere ikerketetan oinarritua, zalantzan jartzen du Orreaga edo Ibañeta batailaren leku konkretua zirenik, ordea, Iruñea eta Luzaide artean dagoen bidean zehar, eta batez ere Errozabalen kokatzen du, Auritz eta Aurizberri artean dagoen lautadarekin identifikatzen duena.[4]
814. urtetik aurrera Santiago Compostelakoa erromesak jasotzen hasi zen, apostoluaren hilobiaren aurkikuntzaren ostean. XII. mendearen lehen erdian bultzada handia izan zuen bertarako erromesaldiak. Aspaldi horretatik Orreaga Done Jakue bidearen Nafarroako lehenengo puntu nagusia da Ipar Euskal Herria eta Frantziatik etorrita, eta horren lekuko dira Kolegiata bera eta inguruko eraikinak, erromesak arduratzeko sortuak hein handi batean.
1525ean Auritzeko udalerrian egin zuten sorginkeria prozesuan orreagatar batzuk epaitu zituzten, ondoko luzaidar batzuekin batera.
1813ko uztailaren 25ean, berriz, Espainiako Independentzia Gerra delakoan, bigarrenez "Orreagako gudua" izeneko gerra-ekintza bat gertatu zen, alde batetik frantziar soldaduak, eta bertzetik, britainiarrak eta portugaldarrak borrokan ari zirela.
Azkenik, azpimarratzekoa da 2005eko martxoaren 10ean 14. Korrika herri honetan amaitu zela. Sinbologia handikoa izan zen.
Ekonomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Udalerriko jarduera ekonomiko nagusia zerbitzuak dira, horretan aritzen dira udalerriko biztanleen %90. Orreagaren ondare artistikoak ehunka erromes eta bisitari erakartzen ditu urtero herrira, eta bisitari horien etorrerak hainbat jatetxe, museo eta turismo azpiegitura zabaltzea eragin du.
Orreaga herri txikia da, eta han nekazaritzak ez du ia garrantzirik, hegoaldean dagoen Auriz udalerrian ez bezala. Landatutako lurren azalera gutxituz joan da XX. mendeak aurrera egin ahala, eta 1981. urtean zeuden 108 hektareetatik 1984rako 80 hektarea baino ez ziren geratzen.
Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Orreagako biztanleria |
|---|
 |
2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko bi etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %8,33 (Nafarroako batezbestekoaren azpitik).
Politika[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Udal hauteskundeak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Azken agintaldietan Orreagako alkatea Luis Etxeberria Etxabarren da. 2003an bezala, 2007an ere Agrupación de Electores Roncesvalles (AER) taldearen izenean hautatu zuten; herriaren biztanleria txikia dela eta, urte horretan ordezkari bakarra aukeratu zuten.
Ez zen boto zuririk ezta baliogabekorik izan, eta abstentzioa %34,62koa izan zen.
| Alderdia | Botoak | Aukeratua? |
| Luis Etxeberria Etxabarren (AER) | 17 | Bai |
2011ko udal hauteskundeetan ere alkate kargua Luis Etxeberriak hartu zuen; aldiz, urte horretan hiru izan ziren aurkeztutako taldeak, bakoitzak kide bakarra zuelarik: Etxeberriaren Agrupación Independiente de Roncesvalles (AIR), UPN (honek ere zinegotzi bihurtzea lortu zuen) eta Candidatura Independiente de Roncesvalles (CIR)[5].
Alkateak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| 2003-2007 | Luis Etxeberria Etxabarren | AER |
| 2007-2011 | Luis Etxeberria Etxabarren | AER |
| 2011-2015 | Luis Etxeberria Etxabarren | AIR |
Udaletxea[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Udalak ondasun propiorik ez duenez, Orreagak ez du udaletxe moduan erabiltzen duen eraikinik. Udaletxe moduan kolegiataren gela bat erabiltzen dute. Bulegoa beheko solairuak, lehen solairuak eta ganbarak osatzen dute. Orreagak Auritz eta Erroibarrarekin partekatzen du udal gaietarako idazkaria.
- HELBIDEA: Kale Bakarra z/g
Azpiegitura eta garraioak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Autobuses Artieda autobus konpainiak Orreaga Iruñearekin batzen du. Autobus lineak, honako ibilbidea egiten du:
- Jaurrieta - Abaurregaina - Abaurrepea - Garaioa - Aribe - Garralda - Orreaga - Auritz - Aurizberri - Mezkiritz - Lintzoain - Erroibar - Zubiri - Larrasoaña - Idoi - Zuriain - Antxoritz - Zabaldika - Olloki - Uharte - Atarrabia - Burlata eta Iruñea
Ondasun nabarmenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Erromesen ospitalea, Antso Larrosa gotzainak lehenengoz eraikia. Gotzainak Alfontso I.a Borrokalariaren eta zenbait nobleen laguntza izan zuen. Egungo eraikinak 1792an José Poudez arkitektoak diseinatu eta 1802 eta 1807 artean eraiki zuten.
- Andre Mariaren Kolegiata. Kolegiata XIII. mendean sortu zuten, eta ordutik atalak gehitu izan dizkiote historian zehar. Kokagune estrategikoa eduki du Done Jakue Bidean, erromesentzako ostatua eta aterpea izanda. 2008. urtearen amaieran antzinako erromesen ospitalea zaharberritzeko lanak hasi ziren.
- Izpiritu Santuaren kapera, XII. mendean eraikia.
- Done Jakueren eliza edo erromesena, XIII. mendean eraikia.
- San Agustinen kapera, XII. mendean eraikia.
- Itzandegia erromes-ostatua.
- Liburutegia, 15.000 ale dituena.
- Museoa, Miramamolinen esmeralda eta Nafarroako erregeen ebanjelarioa dituena.
Argazki galeria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
San Agustinen kaperako beiratea.
Orreagako guduaren oroitarria Orreagako Kolegiataren aurrealdean.
Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ a b c d e f Euskal Herriari Begira, Udalbiltza, http://udalbiltza.eus/eu/euskal-herriari-begira .
- ↑ Euskaltzaindia, 155. araua: Nafarroako udal izendegia, http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0155.pdf .
- ↑ Nafarroako Meteorologi Agentziaren webgunea.
- ↑ XABIER., IRUJO, (2018), 778 : la batalla de errozabal en su contexto histrico., CREATESPACE INDEPENDENT P, ISBN 1717249752, PMC 1038231167, https://www.worldcat.org/oclc/1038231167. Noiz kontsultatua: 2018-07-29 .
- ↑ Zerrendak Nafarroako Aldizkari Ofizialean.
Kanpo loturak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
 |
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Orreaga  |
 |
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa |
- Orreagako webgune ofiziala
- Orreagari buruyko turismo informazioa Nafarroako gobernuaren webgunean
- (Gaztelaniaz) Orreagari buruzko informazioa Nafarroako gobernuaren webgunean.
- Herriaren ikuspegia Google Street View-n.
- Joseba Aurkenerena: Orreagako gudu-lekua zehaztu nahian [1]
| |||||||
