Pedosfera

Pedosfera (antzinako grezieratik: πέδον [pédon] lurzorua edo lurra + σοίρα [sfaíra] esfera) Lurraren lurzoru multzoari dagokio. Geruza etena da, lurzorua eratzeko eta suntsitzeko prozesuen araberakoa. Litosfera, atmosfera, hidrosfera eta biosferaren arteko interfasean dago.^[1]

Pedosfera biosferako landare-estalkiaren azpian eta hidrosferaren eta litosferaren gainean dago. Lurzorua eratzeko prozesua (pedogenesia) biologiaren laguntzarik gabe has daiteke, baina nabarmen azkartzen da erreakzio biologikoen aurrean. Lurzoruaren eraketa mineralen deskonposizio kimikoarekin eta/edo fisikoarekin hasten da, arroka-ohantzearen substratuari gainjartzen zaion hasierako materiala osatzeko. Biologiak azkartu egiten du, arroka hausten laguntzen duten konposatu azidoak (azido nagusiki fulbikoak) jariatzen dituenean. Aitzindari biologiko partikularrak likenak, goroldioak eta haziak daramatzaten landareak dira, baina lurzoruaren hasierako geruzaren konposizio kimikoa dibertsifikatzen duten beste erreakzio ez-organiko asko gertatzen dira.^[2] Meteorizazio- eta deskonposizio-produktuak metatu ondoren, lurzoruaren gorputz koherente batek fluidoak migratzeko aukera ematen du, bai bertikalki bai albotik, lurzoruaren profilaren bidez, eta horrek fase solido, likido eta gaseosoen arteko truke ionikoa eragiten du. Denbora igaro ahala, lurzoru-geruzaren geokimika desbideratu egingo da arroka-ohearen hasierako konposiziotik, eta han gertatzen diren erreakzio-motak islatzen dituen kimikara bilakatuko da.

Litosfera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lurzorua garatzeko baldintza primarioak arrokaren konposizio kimikoaren bidez kontrolatzen dira. Arroka horren gainean eratuko da lurzorua. Lurzoruaren profilaren oinarria osatzen duten arroka motak sedimentarioak (karbonatoa edo silizeoa), igneoak edo metamorfikoak izan daitezke. Arroka mota eta gainazalean jartzea eragiten duten prozesuak aztertzen ari den eremu espezifikoaren eskualdeko ingurune geologikoak kontrolatzen ditu. Ingurune hori plaken tektonikaren araberakoa da, ondorengo deformazioari, jasotzeari, hondoratzeari eta jalkitzeari lotuta.

Arroka metaigneoak eta metabolkanikoek kratoien osagai handiena osatzen dute eta silize-eduki handia dute. Arroka igneoek eta bolkanikoek ere silize-eduki handia dute, baina ez dute metamorfismorik jaso, meteorizazioa azkarragoa da eta ioien mobilizazioa zabalduago dago. Silize-eduki handiko arrokek azido silizikoa sortzen dute, meteorizazioaren ondorioz. Biologikoki mugatzaileak diren elementu batzuk (fosforoa (P) eta nitrogenoa (N)) leku jakinetan aberasten dituzten arroka gutxi daude. Lutita fosfatatua (<15% P₂ O₅ ) eta fosforita (> 15% P₂ O₅ ) materia organikoa gordetzen duten ur sakoneko arro anoxikoetan eratzen dira. Arroka berdeak, filitak eta eskistoak nitrogeno-erreserbaren %30-50 askatzen dute. Askotan karbonatatutako arroken segida lodiak kratoien ertzetan metatzen dira itsas maila igotzen den bitartean. Lurrindutako karbonatoen eta mineralen disoluzio orokorrak Mg²⁺ , HCO^-3, Sr²⁺, Na⁺, Cl^-eta SO2⁻⁴ ioi ditu ur-disoluzioan.^[3]

Atmosfera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Artikulu nagusia: «Atmosfera»

Pedosferan segurua da gasak atmosferarekin orekan daudela onartzea.^[3] Izan ere, landareen sustraiek eta lurzoruko mikrobioek CO₂ askatzen dute lurzorura, eta lurzoruko uretako bikarbonato-kontzentrazioa (HCO−
3) askoz handiagoa da atmosferarekiko orekan baino, CO₂ kontzentrazio handiak eta lurzoruaren disoluzioetan metalak egoteak pH-maila txikiagoak eragiten dituzte lurzoruan.^[4] Pedosferatik atmosferara ihes egiten duten gasak karbonatoaren disoluzioaren gas-azpiproduktuak, deskonposizioa, erredox erreakzioak eta mikrobio-fotosintesia dira. Atmosferaren sarrera nagusiak prozesu eolikoen sedimentazioa, euria eta gas-difusioa dira. Sedimentazio eolikoaren barruan sartzen da haizeak arrastaka eraman dezakeen edo airean esekita egon daitekeen edozer, eta, itxuraz, mugarik gabe, aerosol-partikula ugari, polena eta hautsa bezalako partikula biologikoak, kuartzo puruko harearaino. Nitrogenoa da euriaren osagai ugariena (uraren ondoren), ur-lurrunak aerosol-partikulak erabiltzen baititu nuklearrentzat, euri-tantak.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ Elissa Shart Levine, 2001, The Pedosphere As A Hub. .
↑ Cooper, R.. (1953). «The Role of Lichens in Soil Formation and Plant Succession» Ecology 34 (4): 805–807. doi:10.2307/1931347..
↑ ^a ^b Faure, G., 1998, Principles and Applications of Geochemistry, 600 pp, Prentice-Hall, Upper Saddle River, NJ.
↑ Piñol, J.; Alcañiz, J.M.; Rodà, F.. (1995). «Carbon dioxide efflux and pCO₂ in soils of three Quercus ilex montane forests» Biogeochemistry 30 (3): 191–215. doi:10.1007/BF02186413..

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Datuak: Q941094

[1] Elissa Shart Levine, 2001, The Pedosphere As A Hub. .

[2] Cooper, R.. (1953). «The Role of Lichens in Soil Formation and Plant Succession» Ecology 34 (4): 805–807. doi:10.2307/1931347..

[Faure-3] Faure, G., 1998, Principles and Applications of Geochemistry, 600 pp, Prentice-Hall, Upper Saddle River, NJ.

[4] Piñol, J.; Alcañiz, J.M.; Rodà, F.. (1995). «Carbon dioxide efflux and pCO₂ in soils of three Quercus ilex montane forests» Biogeochemistry 30 (3): 191–215. doi:10.1007/BF02186413..

[1]

[2]

[3]

[4]