Beltzaran (hegaztia)

Wikipedia, Entziklopedia askea
(«Plegadis falcinellus» orritik birbideratua)
Beltzaran
Plegadis falcinellus Syracuse.jpg
Iraute egoera

Arrisku txikia (IUCN 3.1) [1]
Sailkapen zientifikoa
ErreinuaAnimalia
FilumaChordata
KlaseaAves
OrdenaPelecaniformes
FamiliaThreskiornithidae
GeneroaPlegadis (en) Plegadis
Espeziea Plegadis falcinellus
(Linnaeus, 1766)[2]
Banaketa mapa
Plegadis falcinellus map.svg
Datu orokorrak
Masa633 g (helduen pisua)
Zabalera0,89 m
Kumaldiaren tamaina3,5
Arrautza
Plegadis falcinellus MHNT.ZOO.2010.11.60.4.jpg

Beltzarana (Plegadis falcinellus) Plegadis generoko animalia da. Hegaztien barruko Threskiornithidae familian sailkatua dago. Kolore arre iluna duen ibis bat da, maiz kostaldeko hezegunetan aurki daitekeena. Munduan gehien zabaldutako ibis espeziea da[3].

Taxonomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Beltzarana Lineok sailkatu zuen Systema Naturaeren 1766ko hamabigarren edizioan, Tantalus falcinellus izenarekin[4]. 1829an Johann Jakob Kaup alemaniar naturalistak Plegadis generora mugitu zuen. Plegadis chihi bere azpiespezietzat hartu zen, gatibu zeudela hibridoak egoten zirelako, baina ez da aurkitu halakorik mundu naturalean. Mundu osoan zabalduta egon arren, ez da azpiespezierik onartzen gaur egun[5].

Plegadis generoaren izenak "igitaia" esan nahi du grezieraz, bere mokoak duen itxura bihurriaren ondorioz. falcinellus espezie izena ere falx latinezko hitzaren aldaera bat da, "igitaia" ere esan nahi duena[6].

Deskribapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Beltzarana, ugalketatik kanpoko lumekin.

Beltzarana tamaina ertaineko ibis bat da. 48 – 66 cm luze da, 59,4 cm-ko batez bestekoa du, eta 80 – 105 cm-ko hegal-tamaina du. Bere mokoaren gailurra 9,7 eta 14,4 cm bitartekoa da. Hegal bakoitzak 24,8-30,6 cm artean neurtzen du; buztanak 9-11,2 cm artean neurtzen du, eta bere tarsoak 6,8-11,3 cm artean neurtzen du[7]. Ugalketa-garaitik kanpoko lumajea eta gazte-garaikoa itzalagoak dira. Bere mokoa grisaxka da, eta V formako lorum ilun biluzi bat du, gris urdinxka (ugalketa garaitik kanpo baino ez), bi lerro zuriz markoztatutako urdin kobalto kolorekoa. Hankak arre gorrixkak ditu. Lertxunek ez bezala, ibisek lepoa eta hankak luzatuta egiten dute hegan. Hegaldia arina da da eta V formazioan jartzen dira taldean hegan egiten dutenean.

Nahiko isila bada ere, hainbat kukurruku eta marmar egiten ditu, baita garrasi lakar bat ere, zeinaren onomatopeia "grrrr" baita, ugalketa garaian.

Banaketa eta habitata[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Taldean egin ohi dute hegan.

Beltzarana banaketa-eremu handieneko ibis espeziea da, Eurasiako hegoaldeko eremu beroetan, Afrikan, Australasian eta Karibeko eta Atlantikoko eskualde iparramerikarretan barreiatuta baitago[8]. Jatorriz mundu zaharreko autoktonoa zen, baina Afrikatik Hego Amerikara zabaldu zen XIX. mendean, eta handik Ipar Amerikaraino hedatu zen. Ameriketako Estatu Batuetan 1817an erregistratu zen lehen aldiz, New Jerseyn. Audubonek behin bakarrik ikusi zuen Floridan 1832an. Nabarmen hedatu da iparralderaino 1940ko hamarkadan, eta mendebalderantz 1980koan. Espezie migratzailea da iparraldeko eremuetan. Europako populazio gehienek Afrikan igarotzen dute negua, eta Ipar Amerikan Ipar Carolinatik bizi direnek hegoaldean igarotzen dute negua[9]. Asiako populazioek Indiako azpikontinentean eta Asiako hego-ekialdean igarotzen dute negua. Gainerako populazioak, berriz, ugalketa-garaitik kanpo sakabanatzen dira.

Iberiar Penintsulan, Kataluniako, Valentziako eta, bereziki, Andaluziako kostaldeetan ikus daiteke, Doñanan, Guadalquivirreko ekialdeko besoan eta Fuente Del Reyko aintziran hazten baitu hazkuntza. Eremu horietan, espezie horretako laurehun ale arteko saldoak ikus daitezke. Hegazti horietako asko Marokora igarotzen dira aldizka, eta Souss eta Massason ibaietako estuarioetan maiz ikusten dira Doñanan markatutako hegaztiak. Espainia hegoaldean hazten diren hegaztiak ere iparralderantz sakabanatzen dira, eta britainiar uharteetan ikusten dira[10].

Ur ez oso sakonetan elikatzen da, eta ur gezako edo gaziko hezeguneetan egiten dute habia, landaredi altu eta trinko askorekin, hala nola ihiak, lezkak edo papiroa. Aintziren eta ibaien ertzetan padurak nahiago dituzte, baina aintziretan, alubioi-lautadetan, urez bete daitezkeen belardietan, zingiretan, urtegietan, urmael artifizialetan eta ondo ureztatutako laborantza-lurretan ere aurki daitezke. Ez dago hain maiz itsasertzeko lekuetan, hala nola estuarioetan, deltetan, paduretan eta kostaldeko aintziretan. Atseden hartzeko tokirik gustukoenak, normalean, elikatzeko eremuetatik urrun egon daitezkeen zuhaitz handietan egoten dira.

Portaera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ugalketa lumak dituen alea.

Beltzaranak mugimendu sakabanatuak egiten ditu umatze-garaiaren ondoren, eta nomada izan ohi da. Iparraldeko populazioak guztiz migratzaileak dira eta hegoaldera bidaiatzen dute, batzuetan distantzia handietatik (adibidez, Saharako basamortua zeharkatuz). Eskualde epeletan udaberrian kumatzen dute, eta populazio tropikaletan, berriz, euri-garaian. Kolonia mistoetan egiten dute habia, zuhaitzetan, beste espezie batzuekin batera, hala nola lertxunekin. Hazketa-garaian ehun ale arteko kolonietan bil daitezke, baina neguan eta urtaro lehorretan talde txikietan biltzen dira. Askotan talde handietan egiten dute lo, baita beste hegazti-espezie batzuekin ere, elikatzen diren hezeguneetatik distantzia handietara egon daitezkeen zuhaitzetan.

Dieta urtaroaren eta elikagaiaren araberakoa da. Batez ere intsektu helduek eta larbek elikatzen dute (hala nola uretako kakalardoak, sorginorratzak, matxinsaltoak, kilkerrak, dipteroak eta trikopteroak), nahiz eta harrapakinen artean anelidoak (hala nola izainak), moluskuak (adibidez, barraskiloak eta muskuiluak), zizareak, krustazeoak (ibaiko eta itsasoko karramarroak), suge txikiak, muskuilu txikiak eta beste hegazti batzuen txita txikiak.

Habia adartxoz eta landarediz osatutako plataforma bat izaten da, uretatik metro batera gutxienez, eta batzuetan 7 metrora ere bai zuhaitz edo zuhaixketan. Hiru eta lau arrautza bitartean erruten dira (noizbehinka 5), eta hogei eta hogeita hiru egun bitartean txitatzen dituzte gurasoek. Zazpi bat egunen ondoren, gazteek habia utz dezakete, baina gurasoek beste sei edo zazpi astez elikatzen jarraitzen dute. Gazteak hogeita zortzi bat egunen buruan egin dezake hegan.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ (Ingelesez)BirdLife International (2012) Species factsheet. www.birdlife.org webgunetitik jaitsia 2012/05/07an
  2. ↑ (Ingelesez) IOC Master List
  3. ↑ «Cornell Lab of Ornithology: Clements Checklist» web.archive.org 2010-07-21 (Noiz kontsultatua: 2022-04-23).
  4. ↑ (Frantsesez) texte, Linné, Carl von (1707-1778). Auteur du. (1766-1768). «Systema naturae per regna tria naturae : secundum classes, ordines, genera, species cum characteribus, differentiis, sinonimis, locis. Tomus 1 / [Pars 1 / Caroli a Linné»] Gallica (Noiz kontsultatua: 2022-04-23).
  5. ↑ (Ingelesez) Storks, frigatebirds, boobies, darters, cormorants – IOC World Bird List. (Noiz kontsultatua: 2022-04-23).
  6. ↑ Jobling, James A.. (2010). The Helm dictionary of scientific bird names [electronic resource : from aalge to zusii. ] London : Christopher Helm ISBN 978-1-4081-3326-2. (Noiz kontsultatua: 2022-04-23).
  7. ↑ Hancock, James. (1992). Storks, ibises and spoonbills of the world. Academic Press/Harcourt Brace Jovanovich, Publishers ISBN 0-12-322730-5. PMC 26933579. (Noiz kontsultatua: 2022-04-23).
  8. ↑ «BioStor-Lite» biostor.org (Noiz kontsultatua: 2022-04-23).
  9. ↑ (Ingelesez) Taft, Dave. (2013-06-28). «Glossy Ibises Are Like 21st-Century Pterodactyls» City Room (Noiz kontsultatua: 2022-04-23).
  10. ↑ (Ingelesez) «Glossy ibis in nest attempt at Frampton Marshes» BBC News 2014-08-18 (Noiz kontsultatua: 2022-04-23).

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Beltzaran_(hegaztia)&oldid=8931811"(e)tik eskuratuta