Urre-txirri europar

Urre-txirri europar
	Irudi gehiago
Iraute egoera
	; Arrisku txikia (IUCN 3.1)
Sailkapen zientifikoa
Erreinua	Animalia
Filuma	Chordata
Klasea	Aves
Ordena	Charadriiformes
Familia	Charadriidae
Generoa	Pluvialis
Espeziea	Pluvialis apricaria; Linnaeus, 1758
Banaketa mapa
Datu orokorrak
Masa	32,8 g (pisua jaiotzean); 175 g (helduen pisua)
Zabalera	72 cm
Kumaldiaren tamaina	4
Errute denbora	29 egun

Urre-txirri arruntak.

Urre-txirri europarra (Pluvialis apricaria) charadriidae familiako hegazti zangaluzea da^[1], Europa eta mendebaldeko Asiako iparraldeko kostaldetan bizi dena. Euskal Herrian negu aldean agertzen da.

Deskribapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hegazti limikolo ertaina da. 25-28 cm arteko luzera eta 53-59 cm arteko hego-zabalera ditu eta 150-220 gramo artean pisatzen ditu. Gorputz handi borobiltsua eta moko txikia ditu. Lumaia oso bizia du, aurpegia, eztarria, bularra eta sabelaldea beltzak dira, pileoan eta bizkarraldean aldiz luma beltzak, zuriak eta urre kolorekoak tartekatzen zaizkio. Zati bien arteko mugan zerrenda zuri deigarri bat dauka, albotik begiratuta "S" itxura hartzen duena. Ugalketa garaitik kanpora koloreak apaldu egiten dira, zati beltzak grisak bihurtzen dira eta urre-koloreko lumak ere desagertu egiten dira^[2].

Urre-txirri gazteak ugalketa garitik kanpoko helduen lumaiaren antzekoa dute.

Azkar egiten du hegan, altuera txikian, eta sarritan aldatzen du norabidea^[3]. Talde handiak eratzeko joera izaten du^[4].

Habitata[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Artikotik geru dauden eremuetan ugaltzen da uda partean eta neguan azaltzen da Euskal Herrian. Urrian iristen dira aurreneko aleak kostaldeko marearteko eremutean eta barnealdeko hezeguneetan. Sedimentu ugari pilatzen diren guneak bilatzen ditu, gainerako limikoloekin batera elikagaia bertan aurkitzen baitu^[2].

Elikadura[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Phylum ugaritako ornogabeak harrapatzsen ditu, kakalardoak eta lur-zizareak gehienbat, baina landare jatorriko elikagaiak ere jaten ditu; baiak, haziak eta belarra. Harea edo lokatzetan mokoa sartuz harrapatzen ditu animaliak^[2].

Ugalketa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Artikoko tundrako lautada zabaletan ugaltzen da. Maiatza eta iraila artean izaten du ugalketa garaia eta orduan hegazti bakartia bihurtzen da. Landare artean lurrean aurkitzen duen zulo bat goroldioz estaltzen du eta lau arrautza jartzen ditu. Arrautzak arreak dira eta orban ilun ugari dutenez ingurunearekin bikain mimetizatzen dira. 25-33 egunetan zehar txitatu ondoren jaiotzen dira txitak^[2].

Taxonomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Carl von Linneok deskribatu zuen 1758 urtean. Generoaren izena Pluvialis da. Latinez "Pluvia" hitzak "euria" esan nahi du, izan ere urre-txirriak taldekatzen direnean euria egiten berehala hasiko duela pentsatzen baitzen^[5]. Apricaria izenak "eguzkitan bazkatu" esan nahi du^[6]. Bi azpiespezie ezagutzen dira:

Pluvialis apricaria altifrons
Pluvialis apricaria apricaria

Islandiako folklorea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Islandian komunikabideek urre-txirri arruntaren etorrera jarraitzen dute, berau iristeak udaberria hasten dela esan nahi baitu. 2017 urtean esate baterako martxoaren 27an iritsi zen aurreneko hegaztia^[4].

Iruditegia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Urre-txirri arrunta.
Urre-txirriaren bizkarraldea.
Urre-txirri saldoa hegan.
Tundran kamuflatua.
Arrautzak.
Faroetako zigilu batean urre-txirriaren txitaren irudia.
Museum specimen

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ Tomek, T. & Bocheński, Z.. (2005). «Weichselian and Holocene bird remains from Komarowa Cave, Central Poland» (PDF) Acta Zoologica Cracoviensia 48A (1-2): 43-65..
↑ ^a ^b ^c ^d «Chorlito dorado europeo» SEO/BirdLife.
↑ Mark Beaman, Steve Madge. (2010). The Handbook of Bird Identification: For Europe and the Western Palearctic (illustrated ed.).. A&C Black, 309 or. ISBN 9781408135235..
↑ ^a ^b «Spring has arrived in Iceland, according to folklore» Iceland Monitor (Noiz kontsultatua: 2019-12-23).
↑ «Download Limit Exceeded» citeseerx.ist.psu.edu (Noiz kontsultatua: 2019-12-23).
↑ Jobling, James A.. (2010). The Helm dictionary of scientific bird names [electronic resource : from aalge to zusii. ] London : Christopher Helm (Noiz kontsultatua: 2019-12-23).

Datuak: Q21148
Multimedia: Pluvialis apricaria / Q21148
Espezieak: Pluvialis apricaria

[1] Tomek, T. & Bocheński, Z.. (2005). «Weichselian and Holocene bird remains from Komarowa Cave, Central Poland» (PDF) Acta Zoologica Cracoviensia 48A (1-2): 43-65..

[:0-2] «Chorlito dorado europeo» SEO/BirdLife.

[3] Mark Beaman, Steve Madge. (2010). The Handbook of Bird Identification: For Europe and the Western Palearctic (illustrated ed.).. A&C Black, 309 or. ISBN 9781408135235..

[#1-4] «Spring has arrived in Iceland, according to folklore» Iceland Monitor (Noiz kontsultatua: 2019-12-23).

[5] «Download Limit Exceeded» citeseerx.ist.psu.edu (Noiz kontsultatua: 2019-12-23).

[6] Jobling, James A.. (2010). The Helm dictionary of scientific bird names [electronic resource : from aalge to zusii. ] London : Christopher Helm (Noiz kontsultatua: 2019-12-23).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]