Prezioen iraultza

Prezioen iraultza mendebaldeko Europan XV. mendearen bigarren erdian eta XVI. mendearen lehen erdian gertatutako inflazio-prozesua izan zen. 150 urtetan zehar prezioak seikoiztu egin ziren, hau da, inflazio tasa ertaina %1,2 izan zen.^[1]

Esamoldea Earl J. Hamiltonek sortu zuen 1934an, American Treasure and the Price Revolution in Spain, 1501-1650 bere liburuan.^[2]

Kausak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Jada 1556an, Martin Azpilikueta nafarrak, Salamancako Eskolako kidetzat hartua, inflazio handiaren eta Mundu Berriko metal preziatuen- urrearen eta zilarraren- etorreraren arteko erlazioa ikusi zuen.^[3] Azpilikuetaren azalpen hau Irving Fisherren Cambridgeko ekuazioan oinarritutako azalpen monetarista modernoarekin bat dator, non 'M' diru-zirkulazioaren kopurua, 'P' prezio maila, 'V' diru-zirkulazioaren abiadura eta 'T' transakzio zenbakia diren:

$P={\frac {M\cdot V}{T}}$

'T' transakzioen kopurua errenta nazionalarekiko edo 'Y' ekoitzitako salgaien balio ekonomikoarekiko proportzionala dela onartzen badugu, eta zirkulazio-abiadura alderantziz lotuta dagoela beren dirua eskudirutan mantentzea nahiago duten pertsonen 'l' proportzioaren alderantzizkoarekin, aurreko ekuazioa Cambridgeko ekuazio bihurtzen da, Alfred Marshallek 1899an lehen aldiz formulatu zuen bezala. Hau da:

$P={\frac {M}{lY}}$

'l' eta 'Y' prezio-iraultzan zehar aldakuntza ez oso garrantzitsuak jasan zituztela onartzen badugu, orduan, 'M' edo urre eta zilar zirkulatzailearen kantitateak gora egin ahala, 'P' prezioek gora egiteko joera dute. Adituen ustetan, horixe gertatu zen prezioen iraultzan, eta metal preziatuek sortutako diru-masa handitzeak prezioen igoera ekarri zuen.

Metal preziatuak zirkulazioan[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ameriketatik Europara eramandako urre kopuruak zilarrak baino gutxiago lagundu zuen diru-masa handitzen.^[4] Zilarrak bi jatorri ezberdin zituen:

Alde batetik, Amerikako zilarraren zati bat Perutik atera zuten, 1545etik aurrera kopuru handitan ustiatzen hasi zen Potosi bezalako ustiategietatik.
Erdialdeko Europa, non zilarraren ekoizpena 1460-1530 bitartean boskoiztu zen. Nahiz eta 1610 inguruan ekoizpena aurreko denboraldiko maximoaren bi herenetara jaitsi zen.

1530 eta 1650 artean Ameriketatik ateratako zilarra 11.600 tonakoa izan zen, hau da, urtean batez beste 96.600 kg. 1591-1600 hamarkadan 2.707.626 kg-ra iritsi zen, hau da, 270.750 kg/urteko batez bestekoa.^[5]

Urreari dagokionez, XVI. mende osoan zehar ateratako kopurua 153.561 kg-koa izan zen,^[5] hau da, urteko batez besteko ekoizpena 1.583 kg-koa izan zen, eta urteko gehieneko ekoizpena 1553. urtekoa izan zen, noiz 4.262 lortu zuten.

Bestalde, Hamiltonek kontrabandoa erauzitako mineralen %50etik baino %10etik hurbilago zegoela kalkulatu zuen.^[2]

Kantitate horiek bere garaian oso handiak izan ziren arren, murriztu egiten dira kolonia zaharretan gaur egun ekoizten diren zilar-kopuruekin alderatuta: 2002an Mexikon soilik 2.747.000 kg ekoitzi zituzten, eta hori munduko ekoizpenaren %16 baino ez zen, hau da, XXI. mendearen hasieran Mexikon soilik, XVI. mendeko Amerikan hamarkada oso batean ateratakoa baino kantitate handiagoa ekoiztu zuten. Mexikon bakarrik ateratakoak Ameriketatik atera eta Espainiara iritsitako zilar guztia gainditzen du.

Berriro ere, kopuru horiek (XVI. mendean oso garrantzitsuak izan zirenak) txikiak dira, gaur egun 2312,6 tona urre inguru dauden kopuruekin alderatuta (espainiarrek ateratakoa XXI. mende hasierako munduko ekoizpenaren %10 baino ez zen). Mexikok bezala, Peruko Errepublikak bakarrik, 2007an 170 tona urre atera zituen industrian, eta hori ia Espainiako garai kolonial osoaren baliokidea da.^[6] Honela mugatuta: horrek azken lau mendeetan meatze-sektorearen industria-produktibitatea eta erauzketa-teknologia hobetu direla agerian uzten du. Gaur egun, bi urte pasatxoko (26 hilabete) eta urte erdiko urre eta zilar mineralaren erauzketa 1530 eta 1650 urteen arteko altxor kolonialaren baliokidea da, eta erritmo berean, lau urteko zilar erauzketa eta urrezko urte bat Espainiara iritsitako altxor kolonial osoaren baliokidea da, konkistatik 1808an kolonia amerikar gehienak emantzipatu ziren arte. Kalkulu hauek Gold Fields Mineral Services Ltden (GFMS) eta International Copper Study Groupen datuetan oinarritzen dira.

Prezio-igoerako prozesua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Diru-masaren igoeraz gain, baliteke ondorio demografikoak batu izana eskariaren igoeran eta horrek prezioetan duen eraginean. XV. mendearen hirugarren laurdenean, Europako biztanleriak hazkunde handia jasan zuen, Izurri Beltzak aurreko mendean eragindako despopulazioaren ondoren.^[7] Elikagaien prezioak epidemian izugarri hasi ziren, eta gero erlaxatu egin ziren biztanleriak behera egin eta eskariak behera egin ahala. Aldi berean, manufakturatutako ondasunek prezioa handitzeko joera dute, eskulana falta zenez eskaintza murriztu zelako. 1460tik aurrera meatzaritza asko hazi zen. Gainera, portugaldarrek Gineako golkoko ekoizpen-guneetara sartzea lortu zuten.

Ondorioak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Prezioen igoera nabarmenagoa izan zen Espainian. Horrek lehengaiak handitzearen eragina izan zuen, eta, beharbada, baita lan-kostuak ere. Espainiaren eta Europako beste eremu batzuen arteko inflazioaren diferentzialak lehiakortasunaren galera eragingo zuen, prezioen igoeraren aldeagatik. Lehiakortasun galera horrek Gaztelako artile-ekoizpena hondatuko zuela uste dute, Iberiar penintsulatik kanpoko beste ekoizle batzuen mesederako.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ Levack, Muir, Veldman, Maas, Brian. (2007). The West: Encounters and Transformations, Atlas Edition, Volume 2 (since 1550). (2. argitaraldia) Ingalaterra: Longman, 96 or. ISBN 9780205556984..
↑ ^a ^b Hamilton, Earl J.. (1965). American Treasure and the Price Revolution in Spain, 1501-1650. New York: Octagon.
↑ The School of Salamanca; Readings in Spanish Monetary Theory, 1544-1605. Oxford: Clarendon.
↑ Fischer, David Hackett. (1996). The Great Wave: Price Revolutions and the Rhythm of History. New York: Oxford University Press.
↑ ^a ^b Minería, PUC, Chile
↑ La producción mundial de oro en el mundo por los países tonelada y el precio de onza. .
↑ Munro, John. (2008). «Money, Prices, Wages, and ‘Profit Inflation’ in Spain, the Southern Netherlands, and England during the Price Revolution era: ca. 1520 - ca. 1650» História e Economia Revista Interdisciplina (University of Toronto): 12–71..

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kugler, Peter, and Peter Bernholz. "The Price Revolution in Europe: Empirical Results from a Structural Vectorautoregression Model"^{[Betiko hautsitako esteka]}, Basileako Unibertsitatea, WWZ, 2007.
Munro, John. "The Monetary Origins of the 'Price Revolution': South Germany Silver Mining, Merchant Banking, and Venetian Commerce, 1470–1540", Toronto, 1999.
Alexis Marincic "la découverte de l'inflation" et "L'inflation: une calamité ou une aubaine?"

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Datuak: Q1066998

[1] Levack, Muir, Veldman, Maas, Brian. (2007). The West: Encounters and Transformations, Atlas Edition, Volume 2 (since 1550). (2. argitaraldia) Ingalaterra: Longman, 96 or. ISBN 9780205556984..

[Hamilton-2] Hamilton, Earl J.. (1965). American Treasure and the Price Revolution in Spain, 1501-1650. New York: Octagon.

[3] The School of Salamanca; Readings in Spanish Monetary Theory, 1544-1605. Oxford: Clarendon.

[Fischer-4] Fischer, David Hackett. (1996). The Great Wave: Price Revolutions and the Rhythm of History. New York: Oxford University Press.

[repetida_1-5] Minería, PUC, Chile

[6] La producción mundial de oro en el mundo por los países tonelada y el precio de onza. .

[Munro-7] Munro, John. (2008). «Money, Prices, Wages, and ‘Profit Inflation’ in Spain, the Southern Netherlands, and England during the Price Revolution era: ca. 1520 - ca. 1650» História e Economia Revista Interdisciplina (University of Toronto): 12–71..

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]