Riga

Koordenatuak: 56°56′51″N 24°06′25″E / 56.9475°N 24.1069°E / 56.9475; 24.1069
Wikipedia, Entziklopedia askea
Riga
Rīga
Rīga
Letoniako estatuko hiria
Administrazioa
Herrialdea Letonia
AlkateaAivars Aksenoks
Sorrera1201
AlkateaVilnis Ķirsis
Izen ofizialaRīga
Jatorrizko izenaRīga
Posta kodeaLV-1000
Geografia
Koordenatuak56°56′51″N 24°06′25″E / 56.9475°N 24.1069°E / 56.9475; 24.1069
Map
Azalera307,17 km²
Altuera8
MugakideakJūrmala, Mārupe Municipality (en) Itzuli, Olaine udalerria, Ķekava udalerria, Salaspils udalerria, Ropaži Municipality (en) Itzuli, Ādaži udalerria, Garkalne udalerria, Carnikava udalerria, Babīte udalerria, Mārupe udalerria, Ķekava udalerria eta Stopiņi udalerria
Demografia
Biztanleria660.187 (2023ko urtarrilaren 1a)
54.385 (2022)
Dentsitatea2.171,67 bizt/km²
Herritarrarigatar[1]
Informazio gehigarria
Sorrera1201
Telefono aurrizkia66-67
Ordu eremuaEkialdeko Europako Udako Ordutegia eta Ekialdeko Europako Ordua
Hiri senidetuakKiev, Vilnius, Taipei, Calais, Aalborg, Almaty, Astana, Bremen, Cairns (en) Itzuli, Tallinn, Tartu City (en) Itzuli, Florentzia, Slough, Alacant, Amsterdam, Dunkerque, Bordele, Kobe, Mosku, Dallas, Minsk, Pekin, Rostock, San Petersburgo, Santiago, Stockholm udalerria, Suzhou, Varsovia, Guam, Paita (en) Itzuli, Pori, Norrköping udalerria, Aalborg Municipality (en) Itzuli, Kaunas, Erevan, Hagåtña eta Tbilisi
MatrikulaLV
Hizkuntza ofizialaletoniera
http://www.riga.lvtr/ www.riga.lv

Riga[1] (letonieraz, Rīga, riːɡa ahoskatua) Letoniako hiriburua eta hiri nagusia da. Bertako gune historikoa Gizateriaren Ondare izendatu zuen UNESCOk, Europako modernismo eraikinen sorta handiena baitauka. 2010ean 709.145 biztanle zituen.

Inguru naturala eta klima[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Riga hiria izen bereko golkoan kokatua dago, Daugava ibaia itsasoratzen den tokian. Itsaso Baltikoan portu garrantzitsua da. Hiru herrialde baltiarretako hiririk populatuena da Riga.

Letoniak itsas klima dauka, udak freskoak izaten dira eta neguak hotzak izaten dira, betiere itsasoaren hurbiltasunak eskaintzen duen tenperaturen moderazioarekin.

    Datu klimatikoak (Riga)    
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) -2.3 -1.7 2.7 9.8 16.2 20.1 21.7 21.0 16.3 10.4 3.9 0.3 9.9
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) -7.8 -7.6 -4.7 1.0 5.9 10.0 12.3 11.8 8.0 4.0 -0.5 -4.4 2.3
Pilatutako prezipitazioa (mm) 34 27 28 41 44 63 85 73 75 60 57 46 633
Eguzki orduak 45.5 59.0 131.1 234.4 271.7 288.3 306.8 243.3 177.3 97.2 32.7 23.5 1910.8
Iturria (1): World Weather Information Service [2]
Iturria (2): Latvijas vides, ģeoloģijas un meteoroloģijas centrs (eguzki orduak 2004.-2010.) [3]

Auzoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Riga sei gune administratibotan banaturik dago. Dena den, bertako biztanleek hiria auzotan banatzen dute "mikro eskualde" izenarekin ere deituak. Auzoak honakoak dira:

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Riga, antzinako herri livoniarra bizi zen gunean ezartzen da, Daugava eta Ridzene ibaiak batzen diren tokian. Ridzene ibaiari Riga ibaia deitzen zitzaion antzina. Ibaiaren puntu batean, gaur egun ez den portu natural bat zegoen bertan, Rigako lakua izenez ezagutzen zena. Riga hiriaren izena, antzinako laku honetatik datorrela uste dute adituek.

Hiriaren fundazio ofizialtzat 1201eko abuztuaren 18ko data gordetzen da, non Albrecht von Buxthoeven apezpiku alemaniarrak bedeinkatu zuen hiriaren sorrera. Apezpikua Bremendik etorri zen Livonia ebanjelizatzera eta germanizatzera, Iparraldeko Gurutzaden kontestuan. Zaldun germaniarren aristokraziak, Livoniako Ordena izena harturik, gaur egungo Letoniari dagokion lurralde osoa Rigatik kontrolatu zuen hurrengo mendeetan.

Alemanen indarra ahuldutakoan, hiria Suediarena izan zen 1621etik 1710era, eta gero Errusiak konkistatu zuen gerra latz baten ondoren.

Independentziaren bi tarteak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Rigak inperio errusiarrarentzat izan zuen garrantzia haziz joan zen denborarekin, Errusiako portu nagusietako bat bilakatuz. Barne migrazio handien garai honetan, alemaniarrak gutxiengo bilakatu ziren errusiar eta letoniarren aurrean, baina posizio sozial eta politiko prestigiotsuenak mantentzea lortu zuten hirian. Izatez, 1867an Rigako biztanleen % 42,9 alemanak ziren eta hiriko administrazioaren hizkuntza ofiziala alemana izan zen 1891 arte, non Errusiak Baltikoko lurralde guztietan Errusifikazio prozesua indartu zuen. Errusiako inperioa erortzean, 1918an, bihurtu zen letoniera azkenik hizkuntza ofiziala, Letoniako independentziaren ondoren.

Riga Letoniako errepublika independentearen hiriburu bihurtu zen, eta haren zoriak jarraitu zuen (1940an Sobietar okupazioa, 1941etik 1944ra Alemania naziren okupazioa eta gerra suntsitzea, 1944an sobietarrek berriro okupatua).

Bigarren Mundu Gerraren garaian 30.000 pertsona baino gehiagoko hiriko judu populazio osoa Rigako ghettoan giltzapetu zuten eta 1941ean geheinak erahil zituzten hiritik gertuko Rumbula basoan egindako sarraskietan. Ondoren, ghettoa Alemaniako, Austriako eta Bohemiako 16.000 judu ingururekin birpopulatu zuten, hauek ere 1943an zehar sarraskituak izan ziren.

Bigarren Mundu Gerraren ostean, Rigak SESBren parte jarraitu zuen, 1991n independentzia berreskuratu zuen Letoniako estatu berriaren hiriburu gisa.

Europako Kultura Hiriburu[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2014an Europako kultura-hiriburua izan zen, 200 ekintza baino gehiago prestatu zituzten sei arlotan banatuta: zinema, antzerkia, musika, literatura, artea eta ingurumena. %15 eta %20 inguru igo zen turismoa. 24 milioi euroko aurrekontua izan zuen[4].

Iruditegia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Rigaren ikuspegia, San Petri elizatik ikusia
Rigaren ikuspegia, San Petri elizatik ikusia


Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Biztanleriaren bilakaera
Urtea Biztanleria

1767 19.500
1800 29.500
1840 60.000
1867 102.600
1881 169.300
1897 282.200
1913 517.500
1920 185.100
1930 377.900
1940 353.800
1945 228.200
1955 566.900
1970 731.800
1979 835.500
1990 909.135
2005 731.762
2010 709.145

Rigak 709.145 biztanle zeuzkan 2010ean. Historian zehar biztanleriak hainbat aldaketa izan ditu, betiere goranzko joeran. Dena den, Lehen Mundu Gerraren ostean jaitsiera handia izan zuen, gerrateak eragindako hildako eta bizimoduaren okertzeagatik. Bigarren Mundu Gerraren ostean ere biztanleria asko jaitsi zen, egin ziren deportazio masiboek eraginda.

Gaur egun Rigako biztanleria beherantz doa poliki-poliki, Europa ekialdeko beste hainbat hiri eta herrialdetan bezala. Biztanle gehien 1990ean izan zuen, orduan Rigak 900.000 laguneko biztanleria baitzuen. Europar Batasuneko beste herrialde batzuetara emigrazioa handia dago. Horrez gain, jaiotze tasaren beherakada handia dela eta, biztanleria gero eta zaharragoa da.

Rigatar ezagunak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Herri eta hiri senidetuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Riga ondorengo herri eta hiriekin senidetuta dago:

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. a b Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .
  2. World Weather Information Service. Weather Information for Riga. .
  3. Latvijas vides, ģeoloģijas un meteoroloģijas centrs. Meteoroloģisko un hidroloģisko novērojumu dati. .
  4. Saioa Alkaiza Guallar, «Turisten neurriko kultura», Berria, 2015-0108
  5. (Danieraz) Aalborg Kommune - Venskabsbyer. (Noiz kontsultatua: 2018-08-18).
  6. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae (Ingelesez) Städtebund Die Hanse. (Noiz kontsultatua: 2018-08-18).
  7. (Ingelesez) Europeprize. (Noiz kontsultatua: 2018-08-18).
  8. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac (Ingelesez) Municipal Portal of Riga. (Noiz kontsultatua: 2018-08-16).[Betiko hautsitako esteka]
  9. Pekineko Udala. Sister Cities. .[Betiko hautsitako esteka]
  10. (Frantsesez) Bordeaux. (Noiz kontsultatua: 2018-08-18).
  11. (Alemanez) Das Rathaus Bremen. (Noiz kontsultatua: 2018-08-18).
  12. a b (Ingelesez) Dallas Economic Development - Riga. (Noiz kontsultatua: 2018-08-19).
  13. (Ingelesez) Yerevan Municipality Official Website. (Noiz kontsultatua: 2018-08-24).
  14. (Japonieraz) © 2007–2009 Kobeko Udala..
  15. (Ingelesez) Kobe Trade Information Office. (Noiz kontsultatua: 2018-08-20).
  16. (Ingelesez) City of Providence. (Noiz kontsultatua: 2018-08-24).
  17. San Petersburgoko Udala. Saint Petersburg in figures – International and Interregional Ties. .
  18. (Ingelesez) Official Portal of the City Government. (Noiz kontsultatua: 2018-08-24).
  19. (Ingelesez) Taipei City Council. (Noiz kontsultatua: 2018-07-29).
  20. (Polonieraz) Warszawa. (Noiz kontsultatua: 2018-08-24).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]