San Petersburgo
.svg)
.png)
San Petersburgo[1] (errusieraz: Санкт-Петерб́ург, Sankt Peterburg; suomieraz: Pietari), 1914-1924 urteetan, Petrograd[1] (errusieraz: Петроград, Petrograd) eta 1924-1991 urteetan, Leningrad[1] (errusieraz: Ленинград, Leningrad) Errusiako hiria eta portua da. Herrialdearen ipar-mendebaldean dago, Neva ibaiaren bokalean, Finlandiako golkoaren ertzean, Finlandiako mugatik 160 kmra. 2010ean 4.879.566 biztanle zituen[2].
Errusiako bigarren hiria da jende kopuruari dagokionez, porturik garrantzitsuena eta Europako hiririk ederrenetakoa. 1990ean UNESCOk Gizateriaren Ondare izendatu zuen erdigune historikoa[3].
Eduki-taula
Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Neva ibaiaren deltan dago kokatua, Finlandiako golkoaren ertzean, Moskutik 640 km ipar-mendebaldera eta Zirkulu polar artikotik 7° hegoaldera[3]. Behe-ordoki zingiratsu batean dago, uharte ugariren aurrean, eta uholde asko izan dira historian zehar, azken urteetan egin diren ubideei esker saihestu direnak.
Klima[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Datu klimatikoak (San Petersburgo) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 8.7 | 10.2 | 14.9 | 25.3 | 32.0 | 34.6 | 35.3 | 37.1 | 30.4 | 21.0 | 12.3 | 10.9 | 37.1 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | -3.0 | -3.0 | 2.0 | 9.3 | 16.0 | 20.0 | 23.0 | 20.8 | 15.0 | 8.6 | 2.0 | -1.5 | 9.1 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | -5.5 | -5.8 | -1.3 | 5.1 | 11.3 | 15.7 | 18.8 | 16.9 | 11.6 | 6.2 | 0.1 | -3.7 | 5.8 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | -8.0 | -8.5 | -4.2 | 1.5 | 7.0 | 11.7 | 15.0 | 13.4 | 8.8 | 4.0 | -1.8 | -6.1 | 2.7 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -35.9 | -35.2 | -29.9 | -21.8 | -6.6 | 0.1 | 4.9 | 1.3 | -3.1 | -12.9 | -22.2 | -34.4 | -35.9 |
| Pilatutako prezipitazioa (mm) | 44 | 33 | 37 | 31 | 46 | 71 | 79 | 83 | 64 | 68 | 55 | 51 | 661 |
| Euri egunak (≥ 1 mm) | 9 | 7 | 10 | 13 | 16 | 18 | 17 | 17 | 20 | 20 | 16 | 10 | 173 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 25 | 23 | 16 | 8 | 1 | 0.1 | 0 | 0 | 0.1 | 5 | 16 | 23 | 117 |
| Eguzki orduak | 21.7 | 53.7 | 124.0 | 180.0 | 260.4 | 276.0 | 266.6 | 213.9 | 129.0 | 71.3 | 24.0 | 12.4 | 1633.0 |
| Hezetasuna (%) | 86 | 84 | 79 | 69 | 65 | 69 | 71 | 76 | 80 | 83 | 86 | 87 | 78 |
| Iturria (1): Pogoda.ru.net[4] | |||||||||||||
| Iturria (2): HKO (sunshine hours)[5] | |||||||||||||
Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1703. urtean, Petri Handia Errusiako tsarrak Neva ibaia itsasoratzen den toki zingiratsuaz jabetu zen eta urte berean, ibaiaren bokaleko uharteetako batean, Petri eta Pablo gotorlekua eraikitzen hasi zen. Gotorlekuaren inguruan hazi zen hiria. Hiriburu europar eta modernoa eraiki nahi izan zuen, Mosku deszentralizatzeko saiakeran. Hurrengo urtean hasi ziren Oktyabrsky auzo ikusgarria eraikitzen. 1712an Errusiako hiriburu bilakatu zen eta ondorengo urteetan elizak, jauregiak, etxeak eta administrazio egoitzak egin zituzten.
1726. urterako, Errusiako esportazio porturik garrantzitsuena zen, eta XVIII. mendearen bukaeran, 220.000 biztanle zituen. XVIII. mendetik aurrera izugarri hazi zen hiria eta era askotako arkitektura moldeetako eraikuntzak egin zituzten, barrokoak, klasikoak eta XIX. mendeko obra neoklasikoak. 1819. urtean, unibertsitateko ateak zabaldu zituzten, eta XIX. mendean zehar arteari eta zientziari lotutako pertsonaia asko bizi izan zen hirian: Tolstoi, Dostoievski, Pavlov, etab.
1914an, izena alemaniarregia zelakoan, Petrograd jarri zioten, sustrai eslaviarrekoa; garai hartan, 2.100.000 lagun bizi ziren hirian, industriaren garapenak, industria astunak batez ere, erakarrita. 1917. urtean, Europa Lehen Mundu Gerran murgilduta zegoenean hain zuzen, Errusiako sistema kapitalista eta monarkikoari amaiera eman zion matxinada egin zuten Leningradeko langileek. 1917-1920 urteetako Gerra Zibilak kalte handiak eragin zituen hirian, eta biztanleen bi heren galdu zituen. 1922. urtean Mosku egin zuten Errusia eta Sobietar Batasunako hiriburu.
Bigarren Mundu Gerra garaian, alemaniarrek 872 egunez eduki zuten setiatua San Petersburgo (Leningradeko Setioa), 1941 eta 1944 bitartean, eta milioi bat biztanle inguru hil ziren. 1950. urterako hiriak berreskuratuak zituen dotoretasuna eta handitasuna industriaren garapen eta hazkuntzari eta portuko jarduerari esker.
Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| 1800 | 1830 | 1850 | 1881 | 1900 | 1915 | 1920 | 1925 | 2002 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 220.200 | 435.500 | 487.300 | 928.000 | 1.440.000 | 2.348.000 | 763.900 | 1.379.000 | 4.700.000 |
Ekonomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Errusiako industriagune eta portu garrantzitsuena da San Petersburgo. Armagintza, erreaktore nuklearrak, tresneria elektrikoa eta mekanikoa, ontziolak, kimika industria, janari industria, metalurgia eta nekazaritzarako makineria dira industria garrantzitsuenak, eta makineria, zura, ikatza, potasioa eta pirita esportatzen dira portutik.
Garraioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Komunikabide sare oparo batez (aireportua, metropolitanoa, burdinbideak eta errepideak) hornitua dago. Errusiak Baltikoan duen portu bakarra da.
San Petersburgoko metroa 1955eko azaroaren 15ean zabaldu zen eta gaur egun 110,2 kilometro eta 63 geltoki dauzka. Metroak dituen bost lineatatik 832 milioi bidaiari igaro ziren 2008an.
Ondasun nabarmenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
San Petersburgoko Gune Historikoa eta Dagokion Monumentu Multzoa1 UNESCOren gizateriaren ondarea
| |
 Jauregiko Plaza | |
| Mota | Kulturala |
| Irizpideak | i, ii, iv, vi |
| Erreferentzia | 540 |
| Kokalekua |  Errusia
|
| Eskualdea2 | Europa |
| Izen ematea | 1990 (XIV. bilkura) |
| 1 UNESCOk jarritako izen ofiziala (euskaratua) 2 UNESCOren sailkapena | |
- Hermitage museoa ( Эрмитаж ), munduko eder eta garrantzitsuenetakoa. Neva ibai ertzeko sei eraikin eder betetzen ditu, Neguko Jauregia barne. 3 milioi artelan baino gehiago ditu ikusgai.
- Alexandr Nevski monasterioa
- San Petri eta San Paulo gotorlekua (hiriaren sorlekua)
- Amiraltza
- Odol Isuriaren katedrala
- San Isaak katedrala
- Kazango Andre Mariaren katedrala
- Passage merkatari arkupea
- Mariinski antzokia
Aldirietako egoitza inperialak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Peterhof
- Pushkin edo Tsarskoie Selo
- Pavlovsk
Musika[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sanpetersburgotar ospetsuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Alexandro III.a Errusiakoa (1845-1894), Errusiako enperadore.
- Ivan VI.a Errusiakoa (1740-1764), Errusiako enperadore.
- Petri II.a Errusiakoa (1715-1730), Errusiako enperadore.
- George Balanchine (1904-1983), musikagile, dantzari eta koreografoa.
- Aleksandr Borodin (1833-1887), musikagilea.
- Joseph Brodsky (1940-1996), olerkari.
- Georg Cantor (1845-1918), matematikaria.
- Leonid Kantorovitx (1912-1986), matematikari eta ekonomialaria.
- Alexei Kosigin (1904-1980), politikaria.
- Mikhail Kutuzov (1745-1813), militarra.
- Dmitry Medvedev (1965-), Errusiako presidente (2008-2012) eta Errusiako lehen ministroa (2012-).
- Vladimir Nabokov (1899-1977), idazle.
- Ivan Pavlov (1849-1936), medikua.
- Anna Pavlova (1881-1931), ballet-dantzaria.
- Grigori Perelman (1966-), matematikaria.
- Vladimir Putin (1952-), Errusiako lehen ministro (1999 eta 2008-2012) eta Errusiako presidentea (1999-2008 eta 2012-).
- Boris Spaski (1937-), xake jokalaria.
- Galina Ulanova (1910-1998), dantzaria.
- Dmitri Xostakovitx (1906-1975), musikagilea.
Herri eta hiri senidetuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
San Petersburgo ondorengo herri eta hiriekin senidetua dago:
|
|
|
|
|
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2014/06/16 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ a b c Euskaltzaindia 157. araua: Europako hiriak.
- ↑ «Всероссийская перепись населения 2010 года. Том 1 2010eko Errusiako erroldaren emaitzak, 1. liburukia» Gks.ru
- ↑ a b Saint Petersburg Global.britannica.com
- ↑ .
- ↑ .
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av aw ax ay az ba (Ingelesez) Official Portal of the City Government, . Noiz kontsultatua: 2018-08-28.
- ↑ (Katalanez) Ajuntament de Barcelona, . Noiz kontsultatua: 2018-08-29.
- ↑ (Ingelesez) Bethlehem Municipality, . Noiz kontsultatua: 2018-08-29.
- ↑ (Frantsesez) Bordeaux, . Noiz kontsultatua: 2018-08-29.
- ↑ (Ingelesez) Cebu Tourism News, . Noiz kontsultatua: 2018-08-29.
- ↑ (Ingelesez) Colorful Daegu, . Noiz kontsultatua: 2018-08-29.
- ↑ (Ingelesez) City of Dresden, . Noiz kontsultatua: 2018-08-29.
- ↑ (Italieraz) Associazione Radicale Certi Diritti, . Noiz kontsultatua: 2018-08-29.
- ↑ (Ingelesez) «Milan severs twin city ties with St Petersburg over 'homosexual propaganda' ban», The Telegraph, . Noiz kontsultatua: 2018-08-29.
- ↑ (Ingelesez) Städtebund Die Hanse, . Noiz kontsultatua: 2018-08-28.
- ↑ (Ingelesez) Municipal Portal of Riga, . Noiz kontsultatua: 2018-08-28.
- ↑ (Polonieraz) Warszawa, . Noiz kontsultatua: 2018-08-28.
- ↑ (Italieraz) Associazione Radicale Certi Diritti, . Noiz kontsultatua: 2018-08-29.
Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Leningrad oblasta
- Leningradeko Setioa
- San Petersburgo paradoxa
- San Petersburgoko Gobernatura Orokorra
- San Petersburgoko metroa
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- (Errusieraz) (Ingelesez) Udalaren webgunea
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q656
Multimedia: Saint Petersburg
| ||||||||||||||||||||||||||
|
|
Gizateriaren Ondarea Errusian |
|
|---|---|---|
|
Kolomenskoieko Jasokundearen Eliza • Kremlin eta Plaza Gorria • Novodevitxi komentua • Trinitatearen eta San Sergioren monasterioa • Vladimir eta Suzdaleko Monumentu Zuriak • Yaroslavleko erdigune historikoa • Mendebaldeko Kaukaso • Kurlandiako istmoa2 • Ferapontov monasterioa • Kizhiko Pogosta • Komiko baso birjinak • Novgorodeko erdigunea eta Santa Sofia katedrala • San Petersburgoko erdigune historikoa eta inguruak • Solovetski Uharteak • Struveren arku geodesikoa3 • Kamtxatkako sumendiak • Sikhote-Alin • Wrangel uhartea • Altai mendiak • Baikal aintzira • Uvs Nuur arroa4 • Kazango Kremlina • Derbenteko zitadela, antzinako hiria eta harresitutako erakinak
| ||
