Scheelen berdea

Wikipedia, Entziklopedia askea
Scheelen berdea
Formula kimikoaAsCuHO3
SMILES kanonikoa[As([O-])[O-].[Cu+2]&zoom=2.0&annotate=none 2D eredua]
MolView[As([O-])[O-].[Cu+2] 3D eredua]
Konposizioaoxigeno eta artseniko
EponimoaCarl Wilhelm Scheele
Motakonposatu kimiko
Masa molekularra186,844 Da
Identifikatzaileak
InChlKeyBPQWCZKMOKHAJF-UHFFFAOYSA-N
CAS zenbakia10290-12-7
ChemSpider23475
PubChem25130
ZVG570167
EC zenbakia233-644-8
ECHA100.030.573
RxNorm1311628
UNIISK8L60BCSQ

Scheeleren berdea edo Schloss berdea hidrogenodun kobre artsenato bat da. Kobre artsenita edo kobre artsenita azidoa ere deitzen da. Bere formula kimikoa da. Kimikoki Paris berdearekin lotuta dago. Pigmentu berde-horixka bat da, margoak egiteko erabili izan dena, baina gaur egun gutxitan erabiltzen dena kolorea ez-egonkorra izateaz gain toxikoa delako. Sulfato eta beste elementu kimiko batzuekin kontaktuan degradatzen da. 1775an asmatu zuen Carl Wilhelm Scheelek[1]. XVIII. mendearen amaiera iritsi zenean kobre karbonatoan oinarritutako kuprits pigmentuak ordezkatu zituen.

Prestaketa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Pigmentua sortzeko sodio karbonato soluzio bat 90 °Craino berotzen zen, eta ondoren pixkanaka gehitzen zitzaion oxido artsenikoa, etengabe nahastuz guztiz disolbatzen den arte. Honek sodio artseniato soluzio bat sortzen du. Kobre sulfato soluzio bati gehituta, prezipitatu berde bat sortzen zuen, kobre artseniatoarekin disolbaezina. Filtrazioaren ostean, produktua 43 °Ctan lehortzen zen. Kolorea gehiago pizteko, gatz hau berriro ere 60-70 °C artean berotzen zen. Kolorearen intentsitatea kobre:artseniko ratioaren araberakoa da, hasierako materialen kopuruaren zein tenperaturaren mende egoten dena.

Scheeleren berdean beste konposatu kimiko batzuk ere egoten ziren, kobre metaartseniatoa , kobre artseniatoaren gatza eta , kobre artseniatoa eta eta kobre diartseniatoa [2]

Erabilera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Scheeleren berdea papererako kolore bezala erabiltzen zen, adibidez, paper margotu eta paperezko zintzilikarietarako, pinturetarako, argizarizko kandeletarako eta baita haurren jostailu batzuetarako ere. Kotoia eta lihoa tindatzeko ere erabili zen[3]. Scheelen berdea garai hartan erabiltzen ziren kobrezko karbonatozko pigmentuak baino distiratsuagoa eta iraunkorragoa da. Hala ere, bere kobre edukia dela eta, desagertu eta belztu egiten da sulfuroen eraginpean dagoenean, dela atmosferako hidrogeno sulfuroaren forman, dela sufrean oinarritutako edo sufrea duten pigmentuen nahasketetan.

Esmeralda berdea, Parisko berdea bezala ere ezaguna, beranduago garatu zen Scheeleko Berdea hobetzeko saiakera batean. Belzteko joera bera zuen, baina iraunkorragoa zen. XIX. mendearen amaieran, bi berdeak zaharkituta geratu ziren kobalto berdeagatik, zink berdea bezala ere ezagutzen dena, hain toxikoa ez dena.

Scheeleren Berdea intsektizida gisa erabili zen 1930eko hamarkadan, Parisko Berdearekin batera[4][5][6].

Bere toxikotasun altuaren frogak gora-behera, Scheeleren Berdea, jakizuri berdea bezalako gozokientzako janari koloratzaile bezala ere erabili zen[7], XIX. mendeko Greenockeko merkatarien espezialitate bat; honek, gozo berdeen aurkako data luzeko aurreiritzi eskoziar bat eragin zuen[8].

Toxikotasuna[aldatu | aldatu iturburu kodea]

XIX. mendean artseniko konposatuen toxikotasuna ez zen erraz ezagutzen. XIX. mendeko egunkariek, gela berde distiratsuetan kontsumitzen ziren haurrei buruzko albisteak zituzten, konortea galtzen zuten soineko berdeak zituzten damei buruzkoak eta artseniko-lurrunek inbaditutako egunkarien inprimatzaileei buruzkoak. Gabonetako jai batean kandela tindatuak erre zituzten haurrak pozoitu izanaren adibide bat dago[9].

Margotutako paperak pozoitutako gertakarien kausari buruzko bi teoria nagusi proposatu dira: pigmentuak eta paperaren suntsiketak eragindako hauts-partikulak eta gas toxikoen ekoizpena. Pigmentuaren partikula txikiak desugertu eta aireak garraiatu ditzake, eta, ondoren, birikek xurgatzen dituzte. Horren ordez, artsenikoa duten konposatuetatik gas toxikoa aska daiteke zenbait prozesu kimikoren ondoren, hala nola beroketa edo organismo baten metabolismoa. Margotutako papera busti eta lizuntzen denean, pigmentua metabolizatu egin daiteke, artsina pozoitsua askatuz (). Scopulariopsis edo Paecilomyces bezalako onddoek, artsenikoa duen substantzia baten gainean hazten direnean, artsina gasa askatzen dute. Bartolomeo Gosio mediku italiarrak 1893an argitaratu zituen "Gosio gasari" buruzko bere emaitzak, ondoren trimetilarsina zuela frogatu zena[10]. Baldintza hezeetan, Scopulariopsis brevicaulis lizunak metilo artsinen kopuru handiak sortzen zituen artsenikoa duten pigmentu inorganikoen metilazioaren bidez[11], bereziki Parisko berdea eta Scheeleren berdea.

Konposatu hauetan, artsenikoa pentabalentea edo tribalentea da (artsenikoa 15 taldean dago) konposatuaren arabera. Gizakiengan, traktu gastrointestinalak erraz xurgatzen du balentzia hauen artsenikoa, bere toxikotasun altua azaltzen duena. Artseniko pentabalenteak artseniko tribalente bihurtzeko joera du, eta artseniko tribalenteak metilazio oxidatibo bidez jokatzeko joera du. Metilazio horretan artseniko tribalentea produktu mono, di eta trimetilatu bihurtzen da, metiltransferasak eta S-adenosil-metionina ematen duen kofaktorea erabiliz[12][13]. Hala ere, ikerketa berriagoek adierazten dutenez, trimetilarsinak toxikotasun txikia du eta, beraz, ezingo luke XIX. mendeko heriotza eta osasun-arazo larriak azaldu[14][15].

Artsenikoa toxikoa izateaz gain, minbizia eragiten du[13].

Napoleonen heriotzari lotura[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Napoleon Santa Helenan erbesteratu zenean, gelak berde distiratsuz margotuak zeuden etxe batean bizi izan zen, bere kolore gogokoena. Uste denez, bere heriotzaren arrazoia urdaileko minbizia izan zen, eta artsenikoarekiko esposizioa kartzinoma gastrikoa izateko arrisku handiagoarekin lotu izan da. Bere ilearen laginen analisiak artsenikoaren kantitate esanguratsuak erakutsi zituen. Santa Helenak klima heze samarra duenez, litekeena da onddoa hormetan haztea. Era berean, iradoki da artsenikoaren maila hain anormalki altuak egotea gorputzari eusteko ahaleginen ondorio izan daitekeela[13][16].

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ «StudioMara - History of Pigments» www.lilinks.com (Noiz kontsultatua: 2020-05-28).
  2. ↑ Eastaugh, Nicholas; Walsh, Valentine; Chaplin, Tracey; Siddall, Ruth. (2008-09-10). Pigment Compendium.  doi:10.4324/9780080943596. (Noiz kontsultatua: 2020-05-28).
  3. ↑ St. Clair, Kassia,. The secret lives of colour. ISBN 978-1-4736-3081-9. PMC 936144129. (Noiz kontsultatua: 2020-05-28).
  4. ↑ «Early Insecticides Used Against Insects in the 1930s» livinghistoryfarm.org (Noiz kontsultatua: 2020-05-28).
  5. ↑ «DANGERS IN THE MANUFACTURE OF PARIS GREEN AND SCHEELE'S GREEN» Monthly Review of the U.S. Bureau of Labor Statistics 5 (2): 78–83. 1917 ISSN 2329-1354. (Noiz kontsultatua: 2020-05-28).
  6. ↑ «Scheele's green - CAMEO» cameo.mfa.org (Noiz kontsultatua: 2020-05-28).
  7. ↑ Timbrell, John A.. (2005). The poison paradox : chemicals as friends and foes. Oxford University Press ISBN 978-0-19-280495-2. PMC 57575292. (Noiz kontsultatua: 2020-05-28).
  8. ↑ «Arsenic and the world’s worst mass poisoning | Media Releases | University of Aberdeen» www.abdn.ac.uk (Noiz kontsultatua: 2020-05-28).
  9. ↑ «Netfirms | This account has been suspended» archive.is 2013-01-15 (Noiz kontsultatua: 2020-05-28).
  10. ↑ (Ingelesez) Challenger, Frederick. (1955-01-01). «Biological methylation» Quarterly Reviews, Chemical Society 9 (3): 255–286.  doi:10.1039/QR9550900255. ISSN 0009-2681. (Noiz kontsultatua: 2020-05-28).
  11. ↑ (Ingelesez) Bentley, Ronald; Chasteen, Thomas G.. (2002-06-01). «Microbial Methylation of Metalloids: Arsenic, Antimony, and Bismuth» Microbiology and Molecular Biology Reviews 66 (2): 250–271.  doi:10.1128/MMBR.66.2.250-271.2002. ISSN 1092-2172. PMID 12040126. PMC PMC120786. (Noiz kontsultatua: 2020-05-28).
  12. ↑ (Ingelesez) Goering, P. L.; Aposhian, H. V.; Mass, M. J.; Cebrián, M.; Beck, B. D.; Waalkes, M. P.. (1999-05-01). «The enigma of arsenic carcinogenesis: role of metabolism.» Toxicological Sciences 49 (1): 5–14.  doi:10.1093/toxsci/49.1.5. ISSN 1096-6080. (Noiz kontsultatua: 2020-05-28).
  13. ↑ a b c «Was Napoleon Murdered?» web.archive.org 2012-10-20 (Noiz kontsultatua: 2020-05-28).
  14. ↑ (Ingelesez) «The toxicity of trimethylarsine: an urban myth» Journal of Environmental Monitoring 7 (1): 11–15. 2005-12-21  doi:10.1039/B413752N. ISSN 1464-0333. (Noiz kontsultatua: 2020-05-28).
  15. ↑ (Ingelesez) Challenger, Frederick; Higginbottom, Constance; Ellis, Louis. (1933-01-01). «32. The formation of organo-metalloidal compounds by microorganisms. Part I. Trimethylarsine and dimethylethylarsine» Journal of the Chemical Society (Resumed) (0): 95–101.  doi:10.1039/JR9330000095. ISSN 0368-1769. (Noiz kontsultatua: 2020-05-28).
  16. ↑ (Ingelesez) Information, Reed Business. (1982-10-14). New Scientist. Reed Business Information (Noiz kontsultatua: 2020-05-28).[Betiko hautsitako esteka]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Scheelen_berdea&oldid=9511604"(e)tik eskuratuta