Sistema endokrino

Sistema endokrino
Irudi gehiago
Xehetasunak
Honen parte	Aparatua
Identifikadoreak
MeSH	A06
FMA	9668
Terminologia anatomikoa

Guruin endokrino nagusiak.
(gizaki arra ezkerrean, emea eskuinean).
1. Guruin pineala
2. Hipofisia
3. Tiroidea
4. Timoa
5. Giltzurrungaineko guruina
6. Pankrea
7. Obulutegia
8. Barrabila

Sistema endokrino hormonak jariatzen duten organismoaren organoen eta ehunen multzoa da. Hormonak zelulek askatzen dituzten mezulari kimikoak dira, odol-uholdea lortzen dutenak gorputz-funtzio desberdinak urrutitik erregulatzeko, hala nola hazkuntza-abiadura, ehunen jarduera, metabolismoa, sexu-organoen garapena eta funtzionamendua eta jokabidearen alderdi batzuk; behin helmuga-puntura iritsita, bitartekari horiek xede-zelulan kokatutako hartzaile espezifikoak harrapatzen ditu. Nerbio-sistemak bulkada elektrikoak erabiltzen ditu, eta sistema endokrinoak, berriz, «seinale kimikoen» bidez soilik funtzionatzen du (hormonak). Seinale horiek odol-hodietara isurtzen dira, eta gero bertatik garraiatzen dira. Nerbio-sistema eta sistema endokrinoa dira eskala ebolutiboko goi-organismoetan barne-koordinazioaz arduratzen diren bi sistemak . Zelulen arteko komunikazioa errazten dute.

Endokrinologiak guruin endokrinoak, guruin horiek sortzen dituzten substantzia hormonalak, haien ondorio fisiologikoak eta funtzio-alterazioek eragindako gaixotasunak aztertzen ditu.

Guruin endokrinoak eta exokrinoak

Organo endokrinoei hodirik gabeko guruinak edo guruin endokrinoak ere esaten zaie, haien jariakinak zuzenean askatzen direlako odol-uberan; guruin exokrinoek, berriz, epitelioen, barne-azalaren edo kanpo-azaleraren gainean askatzen dituzte jariakinak. Guruin endokrinoek ezaugarri komunak dituzte, besteak beste, hodirik eza, odol-irrigazio handia eta hormonak biltegiratzen dituzten bakuola intrazelularrak.

Sistema endokrinoko hiru guruin adierazgarrienak hauek dira: hipofisia, tiroide guruina eta giltzurrun-gainekoak.

Horretarako espezializatutako guruin endokrinoez gain, badira beste organo batzuk ere, hala nola giltzurruna, gibela, bihotza eta gonadak, funtzio endokrino sekundarioa dutenak. Adibidez, giltzurrunak hormona endokrinoak jariatzen ditu, hala nola eritropoietina eta errenina.

Hormonak

Sakontzeko, irakurri: «Hormona»

Hormonak guruin endokrinoek jariatutako substantzia kimikoak dira, eta odolaren bidez xede-zeluletara iristean, zelula horiek funtzio jakin batzuk betetzen dituzte. Gorputzaren funtzio askoren koordinatzaile eta arautzaile gisa jarduten dute, sistema guztiek behar bezala funtziona dezaten. Funtsean, zelula batetik bestera informazioa garraiatzen duten mezulari kimiko gisa jarduten dute. Oro har, zuzenean odolaren barruan askatzen dira, bakarrik edo batez besteko bizitza luzatzen duten proteina garraiatzaileekin lotuta. Sintetizatu ziren tokitik urrun dauden organo edo ehun jakin batzuetan eragiten dute. Hormonek, oro har, odolera isuriz eta urrutitik kokatutako organoetan ekintzak eraginez (komunikazio endokrinoa) jarduten dute; kasu batzuetan, sintetizatzen duen zelula berean (ekintza autokrinoa) edo ondoko zeluletan (ekintza parakrinoa) eragin dezakete.

Hedapena eta jarduteko moduak

• Zelulaz kanpoko espaziora askatzen dira.
• Odol-hodietara zabaltzen dira eta odolak garraiatzen ditu.
• Hormonaren jatorrizko puntutik urrun egon daitezkeen ehunei eragiten diete.
• Bere eragina bere kontzentrazioarekiko zuzenki proportzionala da.
• Kontzentrazioa edozein dela ere, hartzailearen funtzionaltasun egokia behar dute bere eragina gauzatzeko.

Efektuak

• Estimulatzailea: ehun batean jarduera sustatzen du. Adibidez, prolaktinak bularreko guruinak esnearen ekoizpena estimulatzen du.
• Inhibitzailea: ehun batean jarduera gutxitzen du (adibidez, somatostatina).
• Tropikoa: beste ehun endokrino baten metabolismoa aldatzen duen hormona da. Adibidez, tirotropinak tiroidearen gainean eragiten du, eta ACTHk guruin suprarrenalaren azalean.

Esaten da bi hormona antagonistak direla kontrako ondorioak dituztenean. Adibidez, intsulinak odoleko glukosa-kontzentrazioa murrizten du eta glukagoiak handitu egiten du. Bi hormona edo gehiago sinergistak dira, oro har bereizita baino eragin indartsuagoa dutenean. (Adibidez: hGH eta T3/T4).

Komunikazio-motak

Jatorriz guruin endokrinoek jariatzen zituzten substantziak hormonatzat bakarrik hartzen ziren arren, gaur egun hormona terminoa zabalagoa da, eta zelula-mailan aldaketa eragin dezakeen seinalea daraman edozein substantzia izendatzen da hormonatzat. Hori dela eta, hormona endokrino klasikoak bereizten dira, odolera pasatzen dira eta urrutitik eragiten diete sortzen diren lekutik oso urrun dauden xede-zelulei, jariatzen diren lekutik distantzia gutxira jarduten duten hormona parakrinoei eta hormonak sortzen dituen zelula berari eragiten dioten hormona autokrinoei.

• Endokrinoa: barneko jariatze-guruinetako zelulek, tiroideak bezala, hormonak odol-korrontera isurtzen dituzte. Hormona organismo osoan zehar ibiltzen da, eta elkarreraginean aritzen da zelula-mintzean edo zitoplasmaren barruan hartzaile espezifikoak dituzten urrutiko xede-zelulekin.
• Parakrinoa: nahiko hurbil dauden zelulen artean sortzen den komunikazioa da. Beraz, tokiko komunikazioa da. Ekintza parakrinoa duen substantzia hormonalaren adibide bat interleuzina 1 da.
• Autokrinoa: zelulek beren seinale propioei erantzuten dietenean.
• Neuroendokrinoa. Neurona batzuen nerbio-terminalek hormona batzuk askatzen dituztenean gertatzen da. Komunikazio mota horren adibide klasikoa hipotalamoaren neuronek askatutako hormonak dira, odolera pasatzen direnak eta beste organo batzuetan eragiten dutenak.

Guruin endokrino nagusiak

Burua eta lepoa

Buruan eta lepoan dauden guruin nagusiak hauek dira:

• Hipotalamoa: TRH, GnRH, GHRH, CRH, SS eta DA izeneko hormonak jariotzen ditu (hormona askatzaieak).

• Hipofisia: GH, PRL, ACTH, TSH, FSH, LH, Oxitozina eta ADH.

• Paratiroidea: PTH.

• Tiroidea: T3, T4 eta kaltzitonina.

Toraxa

• Bihotza: ANP sustantzia jariotzen du.

Abdomena

• Gibela: IGF, angiotentsinogenoa eta trombopoietina sustantziak jariotzen ditu.

• Giltzurrunak: errenina, eritropoietina eta kaltzitriola.

• Giltzurrungaineko guruinak: glukokortikoideak, mineralokortikoideak, androgenoak, adrenalina eta noradrenalina.

• Pankrea: intsulina, glukagoia eta somatostatina.

• Urdaila eta hesteak: CCK, gastrina, Y neuropeptidoa, sekretina eta somatostatina.

Pelbisa

• Barrabilak: androgenoak.
• Obulutegiak: estrogenoak.

Azala

• Azala: kaltziferola.

Erregulazio mekanismoa

Erantzun endokrinoaren mekanismo erregulazioa atzeraelikadura negatiboaren bidez egiten da. Hau hipotalamo-hipofisi ardatzean hormonen sintesi eta jariaketa mekanismoen erregulazioan gertatzen den efektu garrantzitsu da. Efektu honen funtsa guruin endokrinoan jariatutako hormonaren odoleko kontzentrazio altuak hipotalamoan edo hipofisian jariatu den bere estimulatzaile edo inhibitzailearen jariaketa erregulatzen duela da.

Lotutako gaixotasunak

Sistema honekin lotutako gaixotasunak tratatzen dituen espezialitate medikoa, askotan beste batzuekin elkarlanean, Endokrinologia da.

• Anorexia.
• Goloa.
• Bulimia.
• Diabetesa.
• Ernalezintasuna.
• Gutxiegitasun suprarrenala.
• Hazkuntza gabezia.
• Hipertentsioa.
• Loditasuna.
• Osteoporosia.
• Tiroiditisa.
• Tiroideko tumoreak.

Kanpo estekak

• Sociedad Española de Endocrinología y Nutrición
• Société Française d'Endocrinologie

• Datuak: Q11078
• Multimedia: Endocrine system