Tokio

Tokio 東京都 (Tōkyō-to, Tokio Metropolia)
Japoniako prefekturak
Irudi gehiago
Administrazioa
Herrialdea	Japonia
Uhartea Eskualdea Gobernaria	Honshu Kantō Yōichi Masuzoe
Zuhaitza Lorea Txoria	Ginkgoa Somei-Yoshino gerezi lorea Antxeta mokogorria
Alkatea	Yuriko Koike (en)
Izen ofiziala	東京都 Едо Tokio
Herriburua	Shinjuku
Geografia
Koordenatuak	35°41′22″N 139°41′30″E
Azalera	2.187,08 km²
Altuera	6 m
Mugakideak	Chiba, Saitama, Yamanashi eta Kanagawa prefektura
Demografia
Biztanleria	14.047.594 (2020ko urriaren 1a) 533.860 (2015)
Dentsitatea	6.402,59 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera	1943ko uztailaren 1a
Ordu eremua	UTC+09:00 eta Japan Standard Time (en)
Hiri senidetuak	Berlin, New York, Hegoaldeko Gales Berria, Jakarta, Seul, Kairoko gobernazioa, Pekin, Erroma, Paris, Mosku, São Paulo, Londres, Damasko, Amman, Casablanca, Delhi eta New Delhi
http://www.metro.tokyo.jp www.metro.tokyo.jp
1989 urtean, Tokiok irudi hau hartu zuen ikurtzat, T itxurako Ginkgo hostoa, Tokioren garapen eta oparotasun handia, xarma eta lasaitasuna irudikatuz.

Tokio (japonieraz: 東京, Tōkyō, «Ekialdeko Hiriburua», toːkjoː ahoskatua) , ofizialki Tokioko Metropolia (japonieraz: 東京都, Tōkyō-to) Japoniako hiriburua da. Munduko hiririk jendetsuena da, 38 milioi biztanlerekin metropoli gunean. Honshu uharteko erdi-ekialdean dago, Kantō eskualdean. Tokioko aglomerazioak Japoniako 47 prefekturetako bat osatzen du, baina ofizialki metropoli edo hiriburu (都 -to) deitzen zaio. Hiri hau herrialdeko zentro politiko, ekonomiko eta kulturala da, eta beste hiriek baino komunikabide, finantza instituzio, unibertsitate, ikastegi, museo, teatro eta gune komertzial kontzentrazio handiagoa dauka.

Etimologia

Hasiera batean hiria Edo izenrekin sortu zen, zeinak "estuarioa" esan nahi duen, izan ere Sumida ibaia bertan itsasoratzen baita. 1868an hiriburu bihurtzerakoan izena aldatu zuen gaur egungo Tōkyō ("Ekialdeko Hiriburua") izena hartu zuen. Meiji aroan Tōkei izena ere izan zuen, karaktere beren txinerazko ahoskera da.

Geografia

Kokapen geografikoa

Tokio bi zonalde ezberdinetan banatua dago: Honshu irla nagusian kokatzen den zonaldea, metropolitarra deitua, eta ondoan dauden irlatxoez osatutakoa. Hiriaren koordenatuak hauek dira: 35°41' Iparrerantz, 139°46' Ekialderantz. Honshu irlan dagoen zatiak, ekialdean Chibako prefekturarekin egiten du muga, mendebaldean Yamanashirekin, hegoaldean Kanagawa prefekturarekin eta iparraldean Saitamarekin.

Irlatxoz osatutako zatiak Ozeano Bareko bi uharte-kate hartzen ditu bere baitan: hegoalderantz Izu uharteak, Izu penintsulari paralelo daudenak (Shizuoka prefektura), eta Ogasawara uharteak, uharte nagusitik mila kilometro baino gehiagora daudenak (urrunena Minamitorishima izanki, 1850 Km-tara).

Tokio Tokio Handia zonaldearen parte da, Kanagawa, Saitama eta Chiba prefeturekin batera.

Metropolia

Gaur egun, Tokio gure planetako hiritar gune garrantzitsuenetako bat da. Herrialdeko finantza gune nagusia eta hiriburu politikoa, Tokio munduko tren-sistema konplexuenaren jabe da. Bere tamainako beste hiri batzuekin konparatuta, ez ditu etxe orratz ugari lurrikara arriskuaren ondorioz. Horregatik, hiri honetako eraikinek ez dute 10 solairu baino gehiago izaten.

Japoniar legeak Tokio -to (都, metropoli) gisa izendatzen du, eta haren banaketa administratiboa beste prefekturenaren antzekoa da. Tokioren metropoli zonaldeak 23 Auzo Berezi (特別区, -ku) ditu, 1943 arte Tokio Hiria beraren barne zirenak. Horrez gain, Tokiok 26 hiri satelite (市, -shi), bost herri (町, -chō edo -machi) eta zortzi herrixka (村, -son edo -mura) ditu; bakoitzak bere gobernua duelarik.

Oro har, Tokiok hiru zentzu geografiko ditu:

1.- Tokio hiria, nahiz eta "Tokio" izeneko udalik ez dagoen 1943an bezala. Japoniako hiririk handiena da, 8.336.611 biztanle eta 621,3 km²-ko hedadurarekin. 1943ko hiriaren mugek osatzen dute eta 23 "auzo berezi"-tan banaturik dago.

2.- Tokioko prefektura Tokio hiriak, auzoek, hiri sateliteek etb. osatutako eremua da. 12.527.115 biztanle eta 2.187,08 km²-ko hedadura du.

3.- Tokio Handia (東京圏, Tōkyō-ken) izeneko eremua, Kantō eskualdeko lau prefekturek osatua: Tokio, Chiba, Kanagawa eta Saitama. Guztira 37.818.369 biztanle eta 13.555,8 km²-ko hedadura lortzen dute. Erabat hiritartutako gune honen %35a itsasoari jandako lurretan kokatzen da, gomi izeneko materialaren gainean. Gomia aukeratutako eta zanpatutako zakarrez egina dago, eta eraikinak egiteko erabiltzen da.

Hidrografia

Tokioko Badiaren inguruan kokaturik dago Tokio. Bertan bi ibai itsasoratzen dira nagusiki, Arakawa ibaia eta Sumida ibaia.

Klima.

Datu klimatikoak (Tokio (1981-2010))
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	9.9	10.4	13.3	18.8	22.8	25.5	29.4	31.1	27.2	21.8	16.9	12.4	20
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	2.5	2.9	5.6	10.7	15.4	19.1	23.0	24.5	21.1	15.4	9.9	5.1	12.9
Pilatutako prezipitazioa (mm)	45	60	100	125	138	185	126	148	180	164	89	46	1406
Prezipitazio egunak (≥ 0.5 mm)	5	7	11	11	10	14	12	10	13	10	7	4	114
Elur egunak (≥ 1 mm)	2.8	3.7	2.2	0.2	0	0	0	0	0	0	0	0.8	9.7
Eguzki orduak	175	150	165	161	182	123	137	177	110	129	137	166	1812
Hezetasuna (%)	49	50	55	60	65	72	73	71	71	66	59	52	61.9
Iturria (1): Japan Meteorological Agency
Iturria (2): The Weather Network

Demografia

Munduko zortzi leku muturreko: Tokio da munduko gune metropolitar jendetsuena.

Tokio munduko gune metropolitar populatuena da. Egunero bi milioi eta erdi pertsona mugitzen dira Tokio barrura eta kanpora. Biztanleriaren gehiengoa japoniarra bada ere, badaude hainbat inmigrante komunitate ere, batez ere txinatarrak (164.199), korearrak (105.522), filipinarrak (29.540) eta estatubatuarrak (17.342).

Historia

Meiji enperadorea, Kiototik Tokiora bidaian (1868).

Tokio bonbakatua 1945ean.

Hiriaren sorrera

Kanto lautada k.a. 3.000 urtean populatu zen. Tokio hasiera batean Edo (江戸) izeneko arrantzale herri txikia izan zen baina toki estrategikoan kokaturik zegoenez Edo leinuak XII mendean herrixka gotortu egin zuen. Edo Shigenagak garrantzi militarra eman zion eta 1457an Ota Dokan samuraiak Edo Gaztelua eraiki zuen.

Edo Aroa (1603-1867)

Sakontzeko, irakurri: «Edo Aroa»

1603an, Tokugawa Ieyasuk, shogun titulu ofiziala lortu zuen eta Tokion ezarri zuen bere egoitza. Honi esker Edoren biztanleria azkar hazi zen eta XVIII menderako milioi bat pertsonatik gora bizi ziren bertan. Enperadorea Kyoton egonik hiriburua berau izan arren Edo bihurtu zen Japoniako hiriburu ez ofiziala. 1857ko martxoaren 21ean gertaera lazgarria izan zen, lurrikara batek 100.000 hildako baino gehiago utzi zituen hirian.

Meiji Aroa (1868-1943)

Sakontzeko, irakurri: «Meiji berrezarkuntza»

1866 eta 1869 arteko Meiji berrezarkuntzan samuraien erregimen despotikoak kendu eta aldaketa sozial handiak gertatu ziren Japonian. Enperadoreak bere egoitza Kyototik Edora pasa zuen eta hiria berrizendatua izan zen, Tokio izena hartuz. Edo gaztelua berriztu eta Tokioko jauregi inperiala bihurtu zen. 1900 inguruan trenbideen elkarguneen inguruan dentsitate handiko auzoak eratu ziren. 1923ko irailaren 1ean beste lurrikara handi batek hiria suntsitu zuen. 140.000 pertsona hil ziren.

Tokio prefektura metropolitanoa (1943- )

1943an Tokio hiriak bat egin zuen inguratzen zuen metropoliarekin eta prefektura bereizia bihurtu zen. 1944 eta 1945 artean Bigarren Mundu Gerrako bonbaketak pairatu zituen eta hiriaren erdia erabat suntsitua gelditu zen.

1964ko urrian bertan Olinpiar Jokoak antolatu zituzten, Asian jokaturiko lehenak izan ziren. 70. hamarkadan Japoniak ezaguturiko burbuila ekonomikoari esker Tokioko auzoak eta garraiobideak nabarmen garatu ziren, 1978an Naritako aireportua eraiki zen eta Tokioko metroa munduko erabiliena bihurtu zen.

90. hamarkadan burbuilak eztanda egin zuen eta herrialdea oraindik errekuperazio bidean dago. 2020an berriz ere Olinpiar Jokoak antolatuko ditu.

Garraioak

Tokioko metroak eta East JR trenak sare erraldoia osatzen dute hirian. Honetaz gain, nazioarteko bi aireportu ere baditu, Hanedakoa eta Naritakoa.

Ekonomia

Japoniako bankua.

Finantza zentrua

Tokioko metropolia munduko ekonomia erdigune handiena da. 1'479 trilioi dolarretako Barne produktu gordina (BPG) dauka hiriak (2008) eta munduko 500 konpainia indartsuenetako 51k bertan daukate beren egoitza, zerrendako bigarren hiria den Parisen bikoitza da hau. Inbertsio bankuak, aseguru konpainiak, garraio konpainiak, publizitatea eta komunikazio industriak dira nagusi.

Munduko hiru ekonomia gidarien artean sartzen da Tokio, New York eta Londresekin batera. Tokioko Burtsa munduko laugarrena da.

Lehen sektorea

Tokioren mendebaldean 8.460 hektareatako nekazal eremua dauka eta barazki eta fruita hornitzaile handia da. Ziazerba eta komatsuna dira gehien ekoizten diren produktuak. Honetaz gain Tokioko lurren %36a basoek estalia dago. Zuhaitz ohikoena Cryptomeria da eta polinizazio garaian arazo handiak sortzen ditu hirian. Japoniako altzifrea ere ugaria da.

Arrantzari dagokionez, garai batean Tokioko badia zen arrantzagune nagusia baina gaur egun badiatik kanpoko uharteak dira arrain hornitzaile nagusiak.

Turismoa

2006an ia bost milioi turista atzerritar hartu zituen, bai eta milioi erdi japoniar turista ere. Turistek batez ere auzo berezietako eremu komertzialak bisitatzen dituzte, baina baita museo nazionala ere.

Ingurumena

Tokio Hiriko bero-uhartearen adibide garbia da. Horregatik 2020 urterako 2000n zeuden negutegi gasen %25a jeisteko helburua azaldu zuen Shintaro Ishihara gobernadoreak. Horretarako hainbat ekintza hasi dira burutzen. Esate baterako 2006an 1.000 hektarea ingurune berde gehitzea erabaki zen, bai eta 10 urteren epean kale ertzetan milioi erdi zuhaitz landatzea ere.

Hezkuntza

Japoniako unibertsitate handienak eta prestigiotsuenak Tokion daude. Aipatzekoak dira:

• Tokioko Unibertsitatea
• Hitotsubashi Unibertsitatea
• Tokioko Teknologia Institutua
• Waseda Unibertsitatea
• Keio Unibertsitatea

Kultura eta aisialdia

Sanja Matsuri jaialdia Sensō-ji tenploan.

Tokiok museo ugari ditu, nabarmenenak Ueno parkean kokaturikoak. Tokioko Museo Nazionala, Japoniako Zientzia Museo Nazionala eta Mendebaldeko Artearen Museo Nazionala dira aipagarrienak. Jauregi inperialaren inguruan badago beste museo interesgarri bat ere, Tokioko arte modernoko museoa.

Antzerki tradizionalak ere badu bere tokia. No Antzoki Nazionala eta Kabuki-za antzokia dira honen lekuko.

Pop eta rock musika ere gogor sartu da Japonian azken hamarkadetan. Famatuak dira Shibuyako hainbat areto; Club Quattro, O-West, O-East, Liquid Room eta Akasaka Blitz. Baina japoniarren aisialdia karaoketan eta pachinko aretoetan izaten da gehien bat. Gau girorako aldiz Roppongi auzoa da famatuena.

Jaialdirik ezagunena Kanda Matsuri da. Maiatzean ospatu ohi da eta karrozen desfile erraldoia egiten da. Sanja Matsuri jaialdia Sensō-ji tenploan izaten da, hau ere maiatzean, eta jaialdi erlijiosoa da. Hirugarren jaialdi famatua Sannō Matsuri da, ekainean ospatzen dena.

Arkitektura

1923ko lurrikarak eta Bigarren Mundu Gerrako bonbaketek hiria suntsitu ondoren Tokiok berriztu beharra izan zuen eta arkitektura modernoenaren erakusle diren eraikinak jaso zituen. Tokyo Nazioarteko Foruma, Asahi Beer Hall, Mode Gakuen Cocoon Tower, NTT Docomo Yoyogi Eraikina eta Rainbow Bridge dira aipagarrienak. Ezin alde batera utzi Tokioko bi dorreak, Tokioko Dorrea eta 2012an bukaturiko Tokyo Sky Tree, 634 metrotako altuera daukana.

Kirola

Ryōgoku Kokugikan sumo estadioa.

Japoniako kirol garrantzitsuenak beisbola eta sumoa dira, baina azken aldian futbolak ere bere tokia hartu du.

• Beisbol taldeak:
  • Yomiuri Giants
  • Tokyo Yakult Swallows
• Futbol taldeak:
  • F.C. Tokyo
  • Tokyo Verdi

Borroka-arteak ere asko praktikatzen dira, batez ere judoa, karatea eta aikidoa.

Honetaz gain, aipatzekoa da 1964ko Udako Olinpiar Jokoak antolatu zituela eta 2020an Olinpiar Joko berriak izango direla bertan.

Ondasun nabarmenak

Erdiguneko auzoak

Sakontzeko, irakurri: «Tokioko auzo bereziak»

Tokio Hiriko 23 auzoak.

Hauek dira Tokio Hiriko 23 auzoen artean interesgarrienak:

• Bunkyō: Tokio erdialdean kokaturik dago eta batez ere auzo erresidentziala eta unibertsitarioa da.
• Chiyoda: Auzo honetan daude Enperadorearen jauregia, Japoniako Dieta Nazionala eta Japoniako Epaitegi Gorena. Akihabara barrutia (Electric City) manga eta teknologia berrien eremua da.
• Chūō: Tokioren erdialdean dago eta batez ere bi barruti dira aipagarriak; Ginza, merkatalguneak, luxuzko boutiqueak, jatetxeak eta kafetegiak dituena eta Tsukiji, Tokioko Arrain Merkatua dagoen barrutia.
• Kōtō: Tokioko auzo handienetakoa da. Tokioko Badiaren ertzean dago eta Odaiba uharte artifizialaren zati bat ere hartzen du.
• Minato: Konpainia handien egoitzak eta 49 herrialderen enbaxadak dauden auzoa da. Tokioko Dorrea da eraikinik aipagarriena.
• Shibuya: Tokioko auzorik garrantzitsuenetakoa da, hiriko denda eta merkataritza gunerik handienak bertan daude. Meiji santutegia ere bertan dago.
• Shinjuku: Bi eremu oso desberdin ditu. Mendebaldean Tokioko etxe orratzen kontzentrazio handiena duen auzoa dago. Bertan bulegoak eta Tokioko udaletxea daude besteak beste. 250.000 pertsona joaten dira egunero bertako bulegoetan lan egitera. Ekialdean berriz Tokioko entretenimendu eta gaugiroko auzoa dago. Tokion lan egin ondoren etxera bueltan datorren jendeak betetzen ditu Golden Gai eremuko taberna txikiak eta Kabukichō auzo "gorriko" lokalak.
• Sumida: Sumida ibaiaren ekialdean dagoen auzoa da eta Tokioko auzoen artean dentsitate handienetakoa du. Eraikinik aipagarriena Tokyo Skytree dorrea da.
• Taitō: Hiriko auzo interesgarrienetakoa da, besteak beste Ueno parkea eta Sensō-ji tenplua daude bertan.
• Toshima: Tokioko auzo kosmopolitenetakoa da. Ikebukuro barrutia dago bertan, aisialdi eta merkatal barrutia da.

Eraikin aipagarriak

• Dorreak:
  • Tokyo Skytree
  • Tokioko Dorrea
  • Tokioko udaletxea
  • Sunshine 60
  • Tokioko Operaren Hiria
• Jauregiak:
  • Kōkyo, Tokioko jauregi inperiala
• Tenpluak eta santutegiak:
  • Sensō-ji
  • Meiji santutegia
  • Yasukuni santutegia
  • Kanda santutegia
  • Shibamata Taishakuten
  • Ikegami Honmon-ji
  • Tokioko katedrala
• Museoak:
  • Tokioko Museo Nazionala
  • Japoniako Zientzia Museo Nazionala
  • Mendebaldeko Artearen Museo Nazionala
  • Tokioko arte modernoko museoa
• Besterik:
  • Kabuki-za antzokia
  • Tsukiji Arrain Merkatua
  • Rainbow zubia

Parkeak

• Ueno parkea
• Jauregi inperialaren lorategiak
• Yoyogi parkea
• Shinjuku Gyoen
• Hibiya parkea
• Shakujii parkea

Jaialdiak

• Kanda Matsuri
• Sanja Matsuri
• Sannō Matsuri
• Tokioko Nazioarteko Zinemaldia

Iruditegia

• 

  Tokioko etxe orratzak, atzean Fuji mendia.

• 

  Kōkyo, Tokioko jauregi inperiala.

• 

  Tokyo Skytree dorrea.

• 

  Tokioko Dorrea.

• 

  Tokioko udaletxea, Kenzo Tange arkitektoak egina.

• 

  Sunshine 60 dorrea.

• 

  Tokioko Operaren Hiria.

• 

  Asahi Beer Hall.

• 

  Sensō-ji tenplua.

• 

  Meiji santutegia.

• 

  Yasukuni santutegia.

• 

  Kanda santutegia.

• 

  Shibamata Taishakuten tenplua.

• 

  Ikegami Honmon-ji tenplua.

• 

  Tokioko katedrala.

• 

  Sumida ibaia.

• 

  Harumi zubia.

• 

  Odaiba uharta artifiziala gauez.

• 

  Ueno parkea udaberrian.

• 

  Tokioko Museo Nazionala.

• 

  Yoyogi parkea.

• 

  Hibiya parkea.

• 

  Shakujii parkea.

• 

  Tokioko Unibertsitatea.

• 

  Tsukiji Arrain Merkatua.

• 

  Ginza barrutiko luxuzko dendak.

• 

  Shinjuku auzoa.

• 

  Akihabara "Electric City" barrutia.

• 

  Pachinko aretoa.

• 

  Shibuya auzoa, gauez.

• 

  Kabukichō "auzo gorria".

• 

  Ikebukuro barrutia.

• 

  Rainbow zubia.

• Tokyo Metro 16129 Machida 20190226.jpg

  Tokioko metroa.

• 

  Sanja Matsuri.

• 

  Tokioko maratoia.

Tokiotar ospetsuak

• Tazuki Tezuka,Marioren (Nintendo)zuzendaria
• Shigeru Miyamoto,Nintendoren zuzendaria
• Arai Hakuseki (1657-1725), idazle eta politikaria.
• Ajima Naonobu (1732-1798), matematikaria.
• Katsushika Hokusai (1760-1849) margolaria.
• Utagawa Hiroshige (1797-1858), margolaria eta grabatzailea.
• Futabatei Shimei (1864-1909), idazlea.
• Söseki Natsume (1867-1916), idazlea.
• Taishō enperadorea (1879-1926), Japoniako enperadorea.
• Jun'ichirō Tanizaki (1886-1965), idazlea.
• Akutagawa Ryunosuke (1892-1927), idazlea.
• Hirohito (1901-1989), Japoniako enperadorea.
• Yasujiro Ozu (1903-1963), zinemagilea.
• Hideki Yukawa (1907-1981), fisikaria.
• Akira Kurosawa (1910-1998), zinemagilea.
• Yoichiro Nambu (1921-), fisikaria.
• Yukio Mishima (1925-1970), idazlea.

• Sadako Ogata (1927-), politikaria.
• Shūsaku Endō (1923-1996), idazlea.
• Shohei Imamura (1926-2006), zinegilea.
• Toru Takemitsu (1930-1996), musikaria.
• Momoko Kōchi (1932-1998), aktorea.
• Akihito (1933-), Japoniako enperadorea.
• Koichiro Matsuura (1937-), diplomatikoa eta UNESCOren zuzendari orokorra izandakoa.
• Hayao Miyazaki (1941-), manga zuzendaria eta komikigilea.
• Akira Haraguchi (1946-), matematikaria.
• Takeshi Kitano (1947-), aktorea, idazlea eta bidejokoen diseinatzailea.
• Ichiro Mizuki (1948-), abeslaria.
• Mamoru Oshii (1951-), zinemagilea eta idazlea.
• Shinya Tsukamoto (1960-), aktorea.
• Mayumi Iizuka (1977-), anime aktorea eta musikaria.

Hiri senidetuak

Tokiok honako hiriekin ditu harremanak:

• Pekin (Txina)
• Berlin (Alemania)
• Kairo (Egipto)
• Jakarta (Indonesia)
• Mosku (Errusia)
• Hegoaldeko Gales Berria (Australia)
• New York (AEB)
• Paris (Frantzia)
• Erroma (Italia)
• São Pauloko estatua (Brasil)
• Seul (Hego Korea)

Ikus, gainera

• Fuji mendia
• Japonia

Kanpo estekak

• (Japonieraz) (Ingelesez) Tokioko udal webgunea
• (Gaztelaniaz) (Ingelesez) "EuskadiAsia". Ekialdearen Ikerketarako Euskal Elkartea.
• (Gaztelaniaz) (Ingelesez) Go Tokioko Turismoaren webgunea.

• Datuak: Q1490
• Multimedia: Tokyo

	Tokio prefektura