Tropaeolum majus

Tropaeolum majus
	Irudi gehiago
Sailkapen zientifikoa
Erreinua	Plantae
Ordena	Brassicales
Familia	Tropaeolaceae
Generoa	Tropaeolum
Espeziea	Tropaeolum majus; L.

Tropaeolum majus, kaputxina, Amerikako landare apaingarria da, hosto erorkorrekoa, eta parke eta lorategietan landatzen da. Iberiar penintsulako kostaldeko eremuetan, basatu egin da.

Kaputxina urteko landarea da, ilerik gabe eta zaporetsua. Lore gorri, laranja edo horiak dituzten aldaera asko daude, kalizak bost sepalo ditu eta korolak bost petalo desberdin. Loreek eta hostoek iturri-belarraren antzeko zapore mina dute.

Deskribapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Landare igokariak dira, urtekoak. Hosto azpi-orbikularrak, 3-10 cm-ko diametrokoak, glabroak, osoak edo uhin formako ertza dutenak; txortenak 15-20 cm luze. Pedunkuluak, 10-20 cm luze; sepaloak, 15-18 mm luze eta 8-9 mm zabal, berdeak –horixkak, espoloia, 25-35 mm luze; petalo osoak edo izurtuak, horixkak gorriak marra eta puntu horixka edo moreekin; goikoak, arekadunak, 30-40 mm luze; behekoak, 15-20 mm luze eta 12 mm. 10 mm-ko luzerako karpeloak, fruituan saihets zimurtsuekin.^[1]

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Tropaeolum hitza grekozko Τ ροποιον-etik dator eta trofeo txikia esan nahi du, hostoen eta loreen antolaketaren ondorioz. Zona batzuetan, monjeen txanoa deitzen zaio loreen formagatik. Jesuitek landarea Europara sartu zuten XVI. mendean, eta hango hostoak eta loreak nola erabiltzen zituzten erakutsi zuten. Indietako murtxuerzo, Peruko edo jesuiten berroa. Rembert Dodoens botanikoak bere lorategian landatu zuen 1600ean.

Boliviako goi-lautadetan eta, oro har, Andeetako eremuan, Tropaeolum tuberosum espeziea dago. Gaztaina baten tamainako tuberkuluak ditu eta kolore karmesi ederreko loreak, 50 cm baino gutxiagoko altuerakoak. Tuberkulu horiek oso zapore latza dute, eta kaputxinakoaren antzeko zaporea. Herrialde horietan nahiko elikagai kontsumitua da. Tropaeolumari ere texao deitzen zaio, eta lorea Arequipa hiriaren ikurra da, Peruko hegoaldean.

Baratzetan landatzen ohi dira bere usainagatik izurriteak uxatzen dituztelako. Barraskiloak, beldarrak, inurriak eta saguak uxatzen dituzte eta afido eta aza-tximeletak erakartzen dituzte tranpa gisa jokatuz.