Udako boilur
| Udako boilurra | ||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||||||||||||
| Sailkapen zientifikoa | ||||||||||||||||||||||||||||
| Erreinua | Fungi | |||||||||||||||||||||||||||
| Klasea | Pezizomycetes | |||||||||||||||||||||||||||
| Ordena | Pezizales | |||||||||||||||||||||||||||
| Familia | Tuberaceae | |||||||||||||||||||||||||||
| Generoa | Tuber | |||||||||||||||||||||||||||
| Espeziea | Tuber aestivum Vittad., 1831
| |||||||||||||||||||||||||||
| Mikologia | ||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||
Udako boilur edo boilur zuria (Tuber aestivum) Tuberaceae familiako onddo askomizeto jangarria da.[1] Iluna da, biribil antzekoa. Neguko boilurraren antzekoa da, Europa erdialdean egoten dena.[2]
Deskribapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Karpoforoa: Oso tamaina aldakorrekoa, pare bat zentimetroko diametroa duten ale helduak eta baita 7 edo 8 cm-ko diametroa duten beste batzuk aurki ditzakegu. Hasieran globo-itxura du, baina hazten doan heinean forma irregular samarrak hartzen ditu, eta amorfo samarra bihur daiteke.
Peridioa (edo kanpoko gainazala): Oro har beltza da, batzuetan marroi oso iluna, eta oinarri piramidala duten eta puntan bukatzen diren garatxoz guztiz estalita egoten da. Garatxo hauek elkarrengandik oso urrun egoten dira eta kasu batzuetan 5 mm-tik gorako garaiera izan dezakete.
Gleba: Trinkoa eta hautsik gabea, gaztetan zurixka, gero marroixka kolorekoa. Labirintiko itxura ematen dioten zain zuriz betea egoten da.
Haragia: Sendoa eta trinkoa, samurra izan arren, usain berezi eta indartsuarekin eta zapore oso atseginarekin.[3]
Etimologia: Tuber terminoa “tuber” “tubero” hitzetatik dator, boilurraren izena Plinio eta beste autore batzuentzat. Aestivum epitetoa latinetik dator, udakoa esan nahi duen “aestivus” hitzetik. Agertzen den garaiagatik.
Jangarritasuna[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Udako boilur honek usain nabarmena eta zapore atsegina du, baina ez da neguko boilurra, Tuber melanosporum, bezain prezio altuan baloratzen, honen, merkatu-balioa laukoiztu egiten baita. Horregatik lantzen dituztenek, negukoaren apustua egiten dute. Grisola jatorra (Tuber magnatun) da, preziorik handienetara iristen dena.[4]
Nahasketa arriskua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Tuber melanosporum neguan agertzen da, gleba beltza du eta oinarri piramidalik ez duten peridioaren ezkatak ditu.
Sasoia eta lekua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Udan agertzen da, baina eguraldiaren arabera, denboraldia maiatzera aurreratu daiteke. Hipogeoa da, ez da oso sakon lurperatuta egoten, eta oso askotariko zuhaitzen azpian egiten du, (bai hostozabalak bai pinuak), basatiak biltzen dira gehienetan, nahiz eta onddo honekin mikorrizatutako hariztiak ere badauden. [5]
Banaketa eremua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Ameriketako Estatu Batuak, Europa, Iran, Hegoaldeko Japonia.[6]
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ Euskal Herriko perretxiko eta onddoak, 2013, 2014, 2016, 2017, Fernando Pedro Pérez, Kultura Saila, Eusko Jaurlaritza • Bizkaiko Perretxiko eta Onddoak, A.D.E.V.E., 2012 • Euskalnatura • Euskal Herriko Onddoak. 5 tomos, Luis García Bona, Kriselv, 1987 • Catálogo micológico del País Vasco, Aeranzadi, 1973 • Mendizalearen Hiztegia [mikologia], Ostadar Mendi Taldea.
- ↑ Lur entziklopedietatik hartua.
- ↑ (Gaztelaniaz) Lotina, Roberto. (1985). Mil setas ibericas. Diputacion foral de vizcaya, 498 or. ISBN 84-505-1806-7..
- ↑ (Gaztelaniaz) Cetto, Bruno. (1987). Guia de los hongos de Europa. Ediciones Omega, S. A. Barcelona, 691 or. ISBN 84-282-0540-X (T. 2). ISBN: 84-282-0538-8 (O.C.)..
- ↑ (Gaztelaniaz) Calvo Pérez Javi. (2006). El mundo de las setas. Asociacion Micológica Fungipedia.
- ↑ Tuber aestivum: GBIF—the Global Biodiversity Information Facility.
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Datuak: Q74692
Multimedia: Tuber aestivum / Q74692
Espezieak: Tuber aestivum