Primate batzuk.

Primateak animalia ugaztun talde bat dira, bere kideen artean animalia adimentsuenetako batzuk dituena: gizakiak eta tximinoak dira primate mota nagusiak, baina 300 primate espezie edo mota baino gehiago daude. Espezie horiek ezaugarri fisiko asko dituzte berdin samarrak, eta, horregatik, zientzialariek arbaso komun bat dutela uste dute. Adibidez, primate guztiek dituzte burmuin handiak, begiak buruaren aurrealdean, eta atzamarretako bat (erpurua) beste atzamarrekin kontrajarrita, objektuei heltzeko moduan.

Gizakiak munduko ia leku guztietan bizi dira gaur egun. Gainerako primate gehienak Erdialdeko eta Hegoaldeko Amerikako, Afrikako eta Asiako eskualde bero eta epeletan bizi dira. Gizakiak ez diren primateak zuhaitzetan bizi ohi dira edo haietan pasatzen dute denbora asko.

Gizakien kopuruak handitzen eta handitzen jarraitzen duen bitartean, beste primate batzuk erabat desagertzeko arriskuan daude. Basogabetzearen, nekazaritzaren eta bestelako giza jarduera askoren eraginez, primate batzuen habitatak suntsituta edo suntsitzeko bidean daude. Gainera, ehiza ere beste mehatxu handi bat da espezie askorentzat.

Nolakoak dira?

Primateek ezaugarri fisiko batzuk berdinak dituzte, esan dugun bezala, baina, berez, oso desberdinak dira. Espezie batzuk txikiak dira eta beste batzuk handiak; adibidez, badago sagu lemur mota bat 35 gramo bakarrik pisatzen duena, eta, bestalde, gorila batek 270 kilo inguru pisatu ditzake.

Primateen gorputzek ezaugarri komun asko dituzte. Adibidez:

• Primateen burmuinak handiak dira, euren gorputzen tamainarekin alderatuta; gizakien eta tximinoen burmuinak bereziki konplexuak dira.
• Aurrera begiratzen duten begiak dituzte; eta ikusmen tridimentsionala dute, begi bakoitzak ikusten duena gainjartzen delako beste begiak ikusten duenaren gainean. Hori oso lagungarria da ikusten dutenaren sakontasuna eta distantzia nabaritzeko (horri deitzen zaio ikusmen tridimentsionala, hain zuzen).
• Eskuetan eta oinetan ukimenaren zentzu ona dute, bertan dituzten nerbio-akabera bereziei esker.
• Mota gehienek azazkal lauak ere izaten dituzte eskuetako hatzetan, eta oinak atzaparren ordez.
• Atzamarretako bat (erpurua) beste atzamarrekin kontrajarrita dute, objektuei heltzeko moduan. Gizakiek izan ezik, primateek behatz handiak dituzte oinetan, tolestu daitezkeenak eta, beraz, objektuei heltzeko balio dutenak.

Nola elikatzen eta ugaltzen dira?

Primateek era askotako landare eta animaliak jaten dituzte: frutak, loreak, hostoak, txorien arrautzak, intsektuak eta bestelako animalia txikiak.

Ugalketari dagokionez, primateen emeek beste animaliek baino kume gutxiago izateko joera dute. Primate gehienak haur bat izaten dute aldi bakoitzean. Bestalde, kumeek denbora asko behar izaten dute heldu bihurtzeko; horregatik, primateek beste animaliek baino denbora luzeagoan zaindu behar izaten dituzte beren kumeak. Askotan amaren eta kumearen arteko lotura emozional sakonak garatzen dira.

English

Français