Urtarrilaren 28

Urtarrilaren 28a gregoriotar egutegiaren urteko hogeita zortzigarren eguna da. 337 egun falta dira urtea amaitzeko, 338 egun bisurteetan.

Jaiotzak Euskal Herrian Luis de Pablo Jaiotza: Bilbo, 1930 Heriotza: Madril, 2021eko urriaren 10a Jose Francisco Rojo Jaiotza: Bilbo, 1947 Heriotza: Leioa, 2022ko abenduaren 23a Pablo Zalba Jaiotza: Iruñea, 1975 Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Munduan Nicolas Sarkozy Jaiotza: Paris, 1955 Jackson Pollock Jaiotza: Cody (Wyoming), 1912 Heriotza: East Hampton (New York), 1956ko abuztuaren 11 Sidonie Gabrielle Colette Jaiotza: Saint-Sauveur-en-Puisaye, 1873 Heriotza: Paris, 1954ko abuztuaren 3a Aleksandr Blok Jaiotza: San Petersburgo, 1880 (juliotar egutegia) eta 1880 Heriotza: San Petersburgo, 1921eko abuztuaren 7a Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Artikulurik ez duten Urtarrilaren 28ko jaiotzak Sarah McLachlan • Joseph Bédier • Eskuz gaurkotu Heriotzak Euskal Herrian Eugenio Imatz Jaiotza: Donostia, 1900eko ekainaren 14a Heriotza: Veracruz, 1951 Lubize Jaiotza: Baiona, 1798ko otsailaren 21a Heriotza: Parisko 9. barrutia, 1863 Guillermo Galeote Jaiotza: Donostia, 1941eko maiatzaren 6a Heriotza: Madril, 2021 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Munduan William Butler Yeats Jaiotza: Sandymount, 1865eko ekainaren 13a Heriotza: Menton, 1939 Astrid Lindgren Jaiotza: Vimmerby, 1907ko azaroaren 14a Heriotza: Stockholm, 2002 Thomas Hardy Jaiotza: Dorchester, 1840ko ekainaren 2a eta 1840 Heriotza: Dorchester, 1928 Joseph Brodsky Jaiotza: San Petersburgo, 1940ko maiatzaren 24a Heriotza: Brooklyn, 1996 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Artikulurik ez duten Urtarrilaren 28ko heriotzak Cicely Tyson • Franz Mehring • Reynaldo Hahn • Jimmy Durante • Eskuz gaurkotu

Gertaerak 1429 - Donostian sute batek hiria deuseztu zuen. 1887 - Eiffel Dorrearen (irudian) eraikuntza hasi zen. 1918 - Leon Trotskik Armada Gorria sortu zuen. 1935 - Islandia, abortua legeztatu zuen aurreneko herrialdea. 1986 - Challenger espazio anezkaren istripua izan zen, eta zazpi ontzikoak hil. + Gertaera gehiago... Egutegia << Urtarrila >> A Aa Az Og Os L I 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2023 Aurreko eta hurrengo urteetan 2020: asteartea 2021: osteguna 2022: ostirala 2024: igandea 2025: asteartea 2026: asteazkena Izendegia Santutegia: Tirso, Tomas Akinokoa, Josef Freinademetz, Julian Cuencakoa Seaska egutegia: Toloño eta Ixone.

Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.

---

Gertaerak

Euskal Herria

• 1429 - Donostian sute batek hiria deuseztu zuen.
• 1985 - Lehenengo aldiz Espainiako bandera ikurrinaren ondoan agertu zen Ajuriaenean.

Mundua

• 1521 - Wormseko dietaren hasiera.
• 1887 - Eiffel Dorrea eraikitzen hasi ziren Parisen.
• 1909 - Estatu Batuetako armada Kubatik irten zen (Guantanamoko basetik izan ezik).
• 1918 - Leon Trotskik Armada Gorria sortu zuen.
• 1935 - Islandia abortoa legeztatu zuen lehen estatua bihurtu zen.
• 1949 - Europar Batasuneko kideek Europako Kontseilua sortzea erabaki zuten.
• 1977 - Bi hilabetez emergentzia egoera aldarrikatu zen Espainian.
• 1981 - Guatemalako gerrilako lau adarrak batu ziren.
• 2019 - Brumadinho presako hondamendiak gutxienez 248 hildako utzi zituen.

Arte eta kultura

Euskal Herria

• 1931 - Katiuska, la mujer rusa (euskaraz: Katiuska, errusiar emakumea), Pablo Sorozabalen musika eta Emilio González del Castillo eta Manuel Martíren libretoa duen opereta estreinatu zen Bartzelonako Victoria antzokian.
• 2007 - Alberto Iglesias musikagile donostiarrak Musika Onenaren Goya saria jaso zuen.

Mundua

• 1916 - Goyescas (euskaraz: Goiatarrak), Enrique Granadosen musika eta Fernando Periqueten libretoa duen opera estreinatu zen New Yorkeko Metropolitan Operan.
• 1950 - Montana filma estreinatu zen, Ray Enrightek zuzendu eta Errol Flynn eta Alexis Smith aktoreek antzeztu zuten.
• 1970 - The Molly Maguires ("Molly Maguiretarrak") filma estreinatu zen, Martin Rittek zuzendu eta Richard Harris eta Sean Connery aktoreek antzeztu zutelarik.
• 1977 - Cross of Iron ("Burdinezko Gurutzea") filma estreinatu zen, Sam Peckinpahek zuzendu eta James Coburn, Maximilian Schell, James Mason, David Warner eta Senta Berger aktoreek antzeztu zuten.

Zientzia eta teknologia

Mundua

• 1986 - Challenger espaziontziaren istripua.

Jaiotzak

Euskal Herria

• 1312 - Joana II.a, Nafarroako erregina (h. 1349).
• 1817 - Francisco Lertsundi, gipuzkoar militar eta politikaria (h. 1874).
• 1819 - Jules Labat, lapurtar politikaria (h. 1914).
• 1823 - Celedonio de Uribe, gipuzkoar bide, ubide eta portuetako ingeniaria (h. 1871).
• 1842 - Tirso Olazabal, gipuzkoar politikari karlista (h. 1921).
• 1845 - Tirso Lacalle, nafar gerrillaria (h. 1920).
• 1879 - Julian Elortza, gipuzkoar politikari karlista (h. 1964).
• 1913 - Antonio Maria Eizmendi Goenaga, Loidi-Saletxe, gipuzkoar bertsolaria (h. 1991).
• 1914 - Salvador Arqueta, bizkaitar futbolaria (h. 1981).
• 1930 - Luis de Pablo, euskal musikagilea, iraskasle famatua nazioartean (h. 2021).
• 1943 - Xabier Morrás, nafar margolaria.
• 1947 - Txetxu Rojo, Athleticeko futbolaria (h. 2022).
• 1949 - Iñaki Txurruka, euskal herritar futbolari ohia.
• 1951 - Jesus López de Dicastillo, nafar ingeniari, kazetari eta abenturazalea.
• 1952 - Lurdes Imaz, gipuzkoar irakaslea ohia eta antzerki zuzendaria.
• 1958 - Alfonso Barasoain, bizkaitar futbolari eta entrenatzailea (h. 2021).
• 1964 - Juan Carlos González Salvador, bizkaitar txirrindulari ohia.
• 1966 - Adolfo Osta, nafar kantautorea, folk musika egiten duena.
• 1967 - Iñaki Larrinbe, arabar artista.
• 1972 - Oskar Lasa, Lasa III.a, nafar esku huskako pilotari ohia, esku huskako pilotako irakaslea eta taxilaria.
• 1975 - Pablo Zalba, euskal herritar politikari eta ekonomialaria.
• 1979 - Maite Maruri, bizkaitar opera eta zarzuela abeslaria, mezzosopranoa.
• 1983 - Irati Fernandez Gabarain, nafar komiki marrazkilaria, ilustratzailea, storyboard artista, ikusentzunezko sortzailea eta irakaslea.
• 1985 - Michael Lorenzo-Vera, lapurtar golfaria.
• 1992 - Irati Bilbao, bizkaitar jazz musikaria eta abeslaria.
• 2001 - Ander Lorente, bizkaitar futbolaria.

Mundua

• 676 - Toneri printzea, Nara aroko printze inperiala (h. 735).
• 1444 - Francesco de' Pazzi, italiar noblea (h. 1478).
• 1457 - Henrike VII.a, Ingalaterrako erregea (h. 1509).
• 1611 - Johannes Hevelius, poloniar astronomoa, Ilargiaren topografiaren sortzailetzat joa (h. 1687).
• 1701 - Charles Marie de La Condamine, frantziar matematikaria eta naturalista (h. 1774).
• 1712 - Tokugawa Ieshige, Tokugawa shogunerriko bederatzigarren shoguna (h. 1761).
• 1761 - Marguerite Gérard, frantziar margolaria, rokoko estilokoa (h. 1837).
• 1768 - Frederiko VI.a Danimarkakoa, Danimarkako eta Norvegiako erregea (h. 1839).
• 1784 - George Hamilton-Gordon (Aberdeengo IV. dukea), Erresuma Batuko lehen ministroa (h. 1860).
• 1807 - Robert McClure, irlandar esploratzailea (h. 1873).
• 1825 - Benedetto Cairoli, Italiako lehen ministroa (h. 1889).
• 1833 - Charles George Gordon, britainiar militar eta administratzaile koloniala (h. 1885).
• 1834 - Sabine Baring-Gould, ingeles apaiz anglikano eta idazlea (h. 1924).
• 1841 - Henry Morton Stanley, galestar kazetari eta esploratzailea (h. 1904).
• 1853 -
  • José Martí, olerkilaria eta Kubako independentziaren aita (h. 1895).
  • Vladimir Soloviev, errusiar filosofo eta olerkaria (h. 1900).
• 1858 - Edgeworth David, galestar-australiar geologoa eta esploratzailea (h. 1934).
• 1865 - Kaarlo Juho Ståhlberg, lehendabiziko Finlandiako presidentea (h. 1952).
• 1873 - Sidonie Gabrielle Colette, frantziar eleberrigilea (h. 1954).
• 1876 - Rudolf Trebitsh, austriar antrolopologoa (h. 1918).
• 1884 - Auguste Piccard, suitzar asmatzaile, fisikari eta esploratzailea (h. 1962).
• 1887 - Arthur Rubinstein, poloniar pianista (h. 1982).
• 1890 - Eoin O'Duffy, irlandar errepublikar, militar eta polizia burua (h. 1944).
• 1893 - Josep Vicenç Foix, kataluniar idazlea (h. 1987).
• 1897 - Valentin Kataev, ukrainar idazlea eta politikaria (h. 1986).
• 1900 -
  • Hermann Kesten, alemaniar idazlea (h. 1996).
  • Alice Neel, estatubatuar artista bisuala (h. 1984).
• 1903 - Kathleen Lonsdale, irlandar-britainiar kimikaria, kristalografian aditua eta Royal Societyko lehenengo emakume kidea (h. 1971).
• 1905 - György Kulin, hungariar astronomoa (h. 1989).
• 1908 - Paul Misraki, greziar musikagilea (h. 1998).
• 1912 - Jackson Pollock, estatubatuar margolaria, espresionismo abstraktuko mugimenduan nabarmena (h. 1956).
• 1917 - William P. Gottlieb, estatubatuar kazetaria eta argazkilaria, jazzaren «Urrezko Garaiaren» irudiegatik ezaguna (h. 2006).
• 1918 - Louis-René des Forêts, frantziar idazlea (h. 2000).
• 1920 - Valentina Borisenko, sobietar xakelaria (h. 1993).
• 1922 - Robert William Holley, estatubatuar biokimikaria, 1968ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1993).
• 1924 - Marcel Broodthaers, belgikar olerkari, zinemagile eta artista (h. 1976).
• 1929 - Claes Oldenburg, suediar-estatubatuar eskultorea (h. 2022).
• 1931 - Lucia Bosè, italiar aktorea (h. 2020).
• 1935 -
  • Dominique Bozo, frantziar museo-arduraduna (h. 1993).
  • David Lodge, ingeles idazlea.
• 1936 -
  • Alan Alda, estatubatuar aktorea, gidoigilea eta zuzendaria.
  • Ismail Kadare, albaniar idazlea.
• 1938 - Tomas Lindahl, suediar-britaniar minbiziari buruzko ikerketan espezializatutako zientzialaria, 2015eko Kimikako Nobel Saria.
• 1940 - Carlos Slim, mexikar enpresaburu eta ingeniaria.
• 1941 - Jevhen Martxuk, Ukrainako lehen ministroa (h. 2021).
• 1942 - Francisco Sánchez Cárdenas, panamar politikaria eta sendagilea.
• 1944 -
  • Rosalía Mera, espainiar jostuna eta enpresaburua (h. 2013).
  • John Tavener, ingeles musikagilea (h. 2013).
• 1945 - Robert Wyatt, ingeles musikari ohia.
• 1946 - Carlos Cano, espainiar egile abeslari eta poeta (h. 2000).
• 1949 - Mike Moore, Zeelanda Berriko lehen ministroa (h. 2020).
• 1950 - Hamad bin Isa Al Khalifah Bahraingoa, Bahraingo erregea.
• 1951 - Leonid Kadeniuk, kosmonauta eta Ukrainako diputatu ohia, Sobietar Batasunaren osteko Ukrainako lehen kosmonauta (h. 2018).
• 1955 - Nicolas Sarkozy, Frantziako presidentea.
• 1957 -
  • Mirjana Karanović, serbiar aktorea.
  • Nick Price, zinbabwear golfaria.
• 1961 - Arnaldur Indriðason, islandiar fikziozko krimen liburu idazlea.
• 1964 - Corinna zu Sayn-Wittgenstein, alemaniar enpresari eta aristokrata, Juan Carlos I.a Espainiakoaren maitale izateagatik ezaguna.
• 1969 -
  • Susan Choi, estatubatuar eleberrigilea.
  • Kathryn Morris, estatubatuar aktorea.
• 1972 -
  • Amy Coney Barrett, estatubatuar abokatua, legelaria eta akademikoa.
  • Léon van Bon, herbeheretar txirrindulari ohia.
• 1973 - Tomislav Marić, kroaziar futbolari ohia.
• 1978 - Gianluigi Buffon, italiar futbolaria, munduko atezain onenetekotzat joa.
• 1980 - Yasuhito Endo, japoniar futbolaria.
• 1981 - Elijah Wood, estatubatuar aktorea.
• 1982 - Camila Sosa Villada, argentinar idazlea eta antzerki, zinema eta telebistako aktore transgeneroa.
• 1983 .
  • Milan Majstorović, serbiar saskibaloi jokalaria.
  • Urko Pardo, euskal eta galiziar jatorriko belgikar futbolaria.
  • Sandy Leah Lima, brasildar abeslari eta aktorea.
• 1984 - Andre Iguodala, estatubatuar saskibaloiko jokalaria.
• 1985 -
  • Eduardo Aranda, paraguaiar futbolaria.
  • Aya Miyama, japoniar futbolari ohia.
• 1986 - Jessica Ennis-Hill, britainiar atleta ohia, heptatloian nabarmendua.
• 1988 - Quentin Oliver Lee, estatubatuar aktore eta ekoizlea (h. 2022).
• 1991 - Wan Zack Haikal, malysiar futbolaria.
• 1994 - Maluma, kolonbiar reggaeton abeslari eta konpositorea.
• 1996 - Tanaya Mechelle Atkinson, Nay, estatubatuar saskibaloi jokalaria.
• 1998 - Ariel Winter, estatubatuar aktorea.

Heriotzak

Euskal Herria

• 1863 - Pierre-Michel Martin, Lubize, lapurtar antzerkigile eta libretista, Parisen (j. 1798).
• 1875 - José María Mathé, gipuzkoar militarra (j. 1800).
• 1926 - Gustave Rives, baxenafar arkitektoa, Parisen (j. 1858).
• 1940 - Jan Battitt Millox, lapurtar bertsolaria (j. 1870).
• 1945 - Felipe Sansiñena, nafar presoa, Neuengamme kontzentrazio esparruan naziek eraildako hiru euskaldunetako bat (j. 1904).
• 1946 - Eliodoro de la Torre, euskal herritar politikari jeltzalea (j. 1889).
• 1951 - Eugenio Imatz, donostiar filosofo eta itzultzaile errepublikazalea, Veracruzen (j. 1900).
• 1978 - Antero González de Audikana, euskal herritar futbolari eta entrenatzailea (j. 1901).
• 1982 - Manu Robles-Arangiz, euskal herritar politikari eta sindikalista, ELAren sortzaileetakoa (j. 1884).
• 1988 - Klaudio Gallastegi, bizkaitar apaiz eta idazlea (j. 1906).
• 2000 -
  • Rafael Ortiz Alfau, euskal herritar margolari eta ilustratzailea (j. 1935).
  • Javier Sampedro, arabar enpresaburu eta politikaria (j. 1939).
• 2014 - Jose Luis Bilbao Mentxaka, Bala Beltz, Athletic Klubeko erandioztar futbolaria (j. 1921).
• 2021 -
  • Solita Apaolaza, gipuzkoar sendalari edo petrikiloa (j. 1929).
  • Guillermo Galeote, gipuzkoar mediku eta politikaria, Madrilen (j. 1941).
• 2022 - Leire Iribarne, euskal musikaria, pianojolea eta abeslaria, Diabolo Kiwi taldeko partaidea (j. 1997)

Mundua

• 592 - Guntram I.a, Borgoinako saliar frankoen erregea.
• 661 - Ali ibn Abi Talib, Sunitentzat laugarren eta azken kalifa Rashidun, eta xiitentzat lehendabiziko Imama (j. 598).
• 814 - Karlomagno, frankoen errege eta Mendebaldeko enperadore (j. 742).
• 1271 - Elisabet Aragoikoa, Frantziako erregina ezkontidea.
• 1526 - Elisabetta Gonzaga, Italiar Pizkundeko aitoren alaba (j. 1471).
• 1547 - Henrike VIII.a Ingalaterrakoa, Ingalaterrako erregea (j. 1491).
• 1591 - Agnes Sampson, eskoziar sendalaria, sorgin-ehiza epaiketatan kondenatu eta hila.
• 1621 - Paulo V.a, Aita santua (j. 1552).
• 1687 - Johannes Hevelius, poloniar astronomoa, Ilargiaren topografiaren sortzailetzat joa (j. 1611).
• 1712 - Fernando de Moncada, Nafarroako erregeordea (j. 1646).
• 1754 - Ludvig Holberg, daniar jakintsu eta idazlea (j. 1684).
• 1798 - Christian Gottlob Neefe, alemaniar musikagilea (j. 1748).
• 1805 - Mihály Csokonai Vitéz, hungariar olerkaria (j. 1773).
• 1839 - William Beechey, ingeles margolari erretratugilea (j. 1753).
• 1859 -
  • William Hickling Prescott, estatubatuar historialaria eta hispanista (j. 1796).
  • Frederick John Robinson (Goderich I. bizkondea), Erresuma Batuko lehen ministroa (j. 1782).
• 1861 - Henri Murger, frantziar idazlea (j. 1822).
• 1868 - Adalbert Stifter, austriar idazle eta margolaria (j. 1805).
• 1890 - Prudence Crandall, Estatu Batuetako emakumeen boto-ematearen eta afro-amerikarren eskubideen aldeko maistra eta ekintzailea (j. 1803).
• 1908 - Sidney Paget, Viktoriar Aroko britainiar ilustratzailea (j. 1860).
• 1913 - Segismundo Moret, espainiar politikari liberala (j. 1833).
• 1924 -
  • Teófilo Braga, Portugalgo presidentea (j. 1843).
  • Antonio del Moral, madrildar militar eta politikaria (j. 1849).
• 1928 - Vicente Blasco Ibáñez, espainiar idazle, kazetari eta politikaria (j. 1867).
• 1939 - William Butler Yeats, irlandar idazlea, 1923ko Literaturako Nobel Saria (j.1865).
• 1945 - Joseph Putz, frantziar militarra, Bilboko guduan Eusko Gudarosteko 1. dibisioa zuzendu zuena (j. 1895).
• 1953 - James Scullin, Australiako 9. lehen ministroa (j. 1876).
• 1960 - Zora Neale Hurston, estatubatuar antropologa eta idazle folklorista, Harlemgo Pizkundeko pertsonaia garrantzisua (j. 1891).
• 1963 - Gustave Garrigou, frantziar txirrindularia (j. 1884).
• 1965 - Maxime Weygand, frantziar jenerala (j. 1867).
• 1972 - Dino Buzzati, italiar idazle, margolari eta kazetaria (j. 1906).
• 1975 - Antonín Novotný, Txekiako presidentea (j. 1904).
• 1976 - Marcel Broodthaers, belgikar olerkari, zinemagile eta artista (j. 1924).
• 1978 - Arnold Hauser, hungariar arte-historialaria (j. 1892).
• 1980 - Llorenç Villalonga, katalanez zein gaztelaniaz idatzi zuen kataluniar idazlea (j. 1897).
• 1982 - Élisabeth Chaplin, Nabis estiloko margolaria (j. 1890).
• 1983 -
  • Sweet Emma Barrett, estatubatuar jazz-kantari eta piano-jolea (j. 1897).
  • Frank Forde, Australiako 15. lehen ministroa (j. 1890).
  • Norbert Tauer, txekiar euskalari eta idazlea (j. 1898).
• 1986 - Christa McAuliffe, espazioan bidaiatzeko hautatutako lehen herritar zibila, Challenger espazio anezkaren istripuan (j. 1948).
• 1988 - Klaus Fuchs, alemaniar fisikaria (j. 1911).
• 1993 -
  • Helen Sawyer Hogg, estatubatuar-kanadar astronomoa (j. 1905).
  • Hannah Wilke, estatubatuar margolari, eskultore, argazkilari, bideoartista, performancelaria eta irakaslea (j. 1940).
• 1994 - Frank Hardy, australiar idazle eta ezkertiar politiko eta ekinzailea (j. 1917).
• 1996 -
  • Joseph Brodsky, errusiar-estatubatuar poeta, 1987ko Literaturako Nobel Saria (j. 1940).
  • Jerry Siegel, estatubatuar komikigilea, Supermanen sortzaileetako bat (j. 1914).
• 2002 -
  • Gustave Deloor, flandriar txirrindularia (j. 1913).
  • Astrid Lindgren, suediar idazlea (j. 1907).
• 2005 - Jim Capaldi, ingeles musikari, Traffic taldeko kide sortzailea (j. 1944).
• 2007 - Carlo Clerici, italiar jatorriko suitzar txirrindularia (j. 1929).
• 2008 - Juana Francisca Rubio, espainiar margolaria eta kartelgilea (j. 1911).
• 2010 - Eduardo Catalano, argentinar arkitektoa (j. 1917).
• 2014 - Blas Piñar, espainiar eskuin muturreko politikari eta idazlea (j. 1918).
• 2016 -
  • Signe Toly Anderson, estatubatuar abeslaria, Jefferson Airplane taldearen sortzaileetakoa (j. 1941).
  • Paul Kantner, estatubatuar rock musikaria, Jefferson Airplane taldearen sortzaile eta gitarrista (j. 1941).
• 2018 - Gene Sharp, estatubatuar filosofoa (j. 1928).
• 2020 -
  • Alberto Blecua, espainiar filologo, irakasle eta idazlea (j. 1941).
  • Nicholas Parsons, ingeles aktore eta telebista eta irrati aurkezlea (j. 1923).
• 2021 - Paul J. Crutzen, herbeheretar kimikaria, 1995eko Kimikako Nobel Saria (j. 1933).
• 2022 - Guy Laporte, frantziar errugbilaria (j. 1952).
• 2023 -
  • Lisa Loring, estatubatuar aktorea (j. 1958).
  • Xavier Rubert de Ventós, kataluniar filosofo eta politikaria (j. 1939).
  • Tom Verlaine, estatubatuar musikaria, Television taldeko kidea (j. 1949).

Jaiak eta urteurrenak

• Sehaska egutegiko izendegia: Toloño eta Ixone.

Kanpo estekak

• Datuak: Q2285
• Multimedia: 28 January

Urtarrilaren 27 | Urteko egutegi | Urtarrilaren 29