Urtarrilaren 4
Urtarrilen 4a gregoriotar egutegiaren urteko laugarren eguna da. 361 egun falta dira urtea amaitzeko, 362 egun bisurteetan.
Gertaerak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskal Herria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1833 - Fernando VII.a Espainiako erregeak Lege Salikoa atzera bota zuen.
- 2006 - Bere senarrak jipoituta emakume bat hil zen Donostian.
- 2010 - Euskal Preso Politikoen Kolektiboak agiri baten bidez borrokaldi berri bati irekiera ematen ziotela argitaratu zuten.
Mundua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1790 - Frantzian aurreko Probintziak ordezkatuz departamenduen banaketa ezarri zuten.
- 1833 - Fernando VII.a Espainiako erregeak Lege Salikoa atzera bota zuen. Egun hartan bertan, Espainian Lehen Gerra Karlista hasi zen.
- 1871 - Espainian Francisco Serrano y Domínguez politikaria presidente izendatu eta ordurarte kargu horretan zegoen Juan Bautista Topete y Carballo ordezkatu zuen.
- 1948 - Birmaniak Erresuma Batutik independizatzea lortu zuen.
- 1977 - Espainian Ordena Publikoko Auzitegia desegin eta egun berean Espainiako Auzitegi Nazionala sortu zuten.
- 1980 -
- Poloniako gobernuak Elkartasuna sindikatua onartu zuen.
- Jimmy Carter Ameriketako Estatu Batuetako presidenteak Sobietar Errepublika Sozialisten Batasunaren gaineko enbargoa aldarrikatu zuen.
- 2006 -
- Ameriketako Estatu Batuetako Virginiako meategi batean hamabi meatzari hilik suertatu ziren.
- Ariel Sharon, Israelgo lehen ministroa, boterea uztera beharturik egon zen osasun arazoengatik. Ehud Olmert lehen ministro izendatu zutelarik.
- 2008 -
- Hilaren 5ean Lisboan hasiko zen Dakar Rallya ez zela korrituko jakinarazi zuten, islamisten erasoei beldurra zela eta.
- Venezuelako Los Roquesaren artxipielagoan Let L-410 Turbolet hegazkinak ondoa jo eta 14 bidaiari hil ziren.
- 2011 - Salmaan Taseer Pakistango Punjab estatuko gobernadorea hil zuten.
Arte eta kultura[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskal Herria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Mundua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1904 - En Patufet katalanezko haur astekaria eta komikiaren lehenbiziko alea Bartzelonan argitaratu zen.
- 1947 - Der Spiegel alemaniar egunkariaren lehenbiziko alea argitaratu zen.
- 1976 - Marco japoniar anime marrazki bizidun telesailaren lehen emisioa.
- 1994 - Lagwagon estatubatuar punk, rock eta hardcore musika taldeak Trashed diskoa merkaturatu zuen.
Zientzia eta teknologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskal Herria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Mundua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1963 - Sputnik 25 espaziontziak Ilargian lurreratzeko saiakera burutzean, Lurreko orbitatik ihes egitean porrot egin zuen.
- 2010 - Munduko eraikinik garaiena, 828 metroko Burj Khalifa etxe orratza zabaldu zuten Arabiar Emirerri Batuetako Dubai hirian.
Kirolak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskal Herria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 2009 - Gaizka Toquero futbolariak Athleticen estreinekoz jokatu zuen.
Mundua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Jaiotzak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskal Herria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1740 - Jose Ignazio Gerriko Enatarriaga, gipuzkoar idazlea eta apaiza (h. 1824).
- 1773 - Martin Laffitte, lapurtar politikaria (h. 1840).
- 1813 - Luis Luziano Bonaparte, euskal hizkuntzalari frantziarra (h. 1891).
- 1828 - Jean Espagnolle, frantziar apaiza (h. 1918).
- 1847 - Aquilino Ametzua, gipuzkoar organogilea, bere garaiko organogilerik ospetsuena (h. 1912).
- 1864 - Pepe Artola, gipuzkoar idazlea (h. 1929).
- 1877 - Aquilino Amuategi, gipuzkoar politikari sozialista (h. 1919).
- 1879 - Manuel Maria Smith Ibarra, bizkaitar arkitektoa (h. 1956).
- 1901 - Antero González de Audikana, bizkaitar futbolaria eta entrenatzailea (h. 1978).
- 1912 - Ignacio Kortabitarte, Kortabitarte, bizkaitar esku pilotaria (h. 1998).
- 1920 - Jean Marie Ihartza, Iratzeder, lapurtar elizgizon, idazle eta euskaltzaina (h. 2008).
- 1922 - Jesús Narro, gipuzkoar futbolaria (h. 1987).
- 1931 - Javier Berasaluze Markiegi, gipuzkoar futbolaria (h. 2022).
- 1938 - Inazio Uria, gipuzkoar enpresaburua (h. 2008).
- 1944 - Xabier Albistur, nafar politikari abertzalea eta Donostiako alkatea.
- 1945 -
- Jesús Santamaría, nafar kimikaria.
- Felix Zubiaga Atxa, bizkaitar futbolaria (h. 2016).
- 1955 - Xabier Andonegi Mendizabal, gipuzkoar apaiza, Lasarteko parrokoa.
- 1956 - Poch, gipuzkoar musikaria (h. 1998).
- 1957 - Isidoro Fernández, euskal aktorea.
- 1965 - Joserra Senperena, gipuzkoar piano jolea eta musikagilea.
- 1968 - Jesús Clavería, euskal areto-futbolari ohia.
- 1980 -
- Andrea Barnó, nafar eskubaloi jokalaria.
- Xabier Galartza, Galartza VI.a, bizkaitar esku pilotaria.
- 1982 -
- Iñigo Calderón, arabar futbolaria.
- Gontzal Rodriguez, bizkaitar futbolari ohia.
- 1984 - Sabina Urraca, gipuzkoar kazetari eta idazlea.
- 1990 - Iosu Goñi, nafar eskubaloi jokalaria.
- 1992 -
- Naiara Beristain, bizkaitar futbolaria.
- Sabin Merino, bizkaitar futbolaria.
- 1998 - Ivan Salguero, nafar igerilari paralinpikoa.
- 1999 -
- Imanol Ezkurdia, gipuzkoar futbolaria.
- Oier Zarraga, bizkaitar futbolaria.
- 2000 - Nerea Eizagirre, gipuzkoar futbolaria.
Mundua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1338 - Muhammad V.a ibn Jusuf, Granadako emirra (h. 1391).
- 1642 - Isaac Newton, britainiar zientzialaria, alkimista, filosofoa eta matematikaria, historiako zientzialari hobenetarikoa (h. 1727).
- 1710 - Giovanni Battista Pergolesi, italiar musikagile, biolinista eta organo-jotzailea (h. 1736).
- 1755 - Louis Ramond de Carbonnières, frantziar politikaria eta geologoa (h. 1827).
- 1784 - François Rude, frantziar eskultorea (h. 1855).
- 1785 - Jacob Grimm, alemaniar ipuin idazlea eta Wilhelm Grimm ipuin idazlearen anaia (h. 1863).
- 1809 - Louis Braille, behatzen bidez irakurtzeko bere izena daraman sistemaren frantziar asmatzailea (h. 1852).
- 1812 - Dragojla Jarnević, kroaziar idazle, poeta, irakasle eta kirolaria (h. 1875).
- 1824 - Cristiano Banti, italiar margolaria (h. 1904).
- 1838 - Tom Thumb, nanismoa jasan zuen estatubatuar artista (h. 1883).
- 1842 - Francisque Habasque, frantziar historialaria (h. 1917).
- 1848 - Katsura Tarō, Japoniako lehen ministroa (h. 1913).
- 1866 -
- Ramon Casas, modernismo katalanaren margolari eta diseinatzailea (h. 1932).
- Joel Hastings Metcalf, estatubatuar astronomoa (h. 1925).
- 1877 - Marsden Hartley, estatubatuar margolaria (h. 1943).
- 1878 - Augustus John, galestar margolari, marrazkilari eta grabatzailea (h. 1961).
- 1881 - Wilhelm Lehmbruck, alemaniar eskultorea (h. 1919).
- 1890 - Teresa Flores, txiletar sindikatu-buruzagia, feminista eta politikaria (h. 1952).
- 1894 - Évariste Lévi-Provençal, frantziar historialaria, idazlea eta orientalista (h. 1956).
- 1896 - André Masson, frantziar margolaria (h. 1987).
- 1899 - Maria Archer, portugaldar idazlea (h. 1982).
- 1903 - Georg Elser, Suabiako nekazari eta arotza, Adolf Hitler hiltzen saiatzeagatik ezaguna (h. 1945).
- 1913 -
- Marta Staņa, letoniar arkitekto modernista (h. 1972).
- Malietoa Tanumafili II.a, Samoako estatuburua (h. 2007).
- 1914 - Jean-Pierre Vernant, frantziar filosofoa eta helenista (h. 2007).
- 1917 - Jessie MacWilliams, britainiar informatikoa (h. 1990).
- 1928 - Jan Lenica, poloniar marrazkilaria (h. 2001).
- 1929 -
- Amitai Etzioni, israeldar-estatubatuar soziologoa (h. 2023).
- Günter Schabowski, alemaniar SEDaren kidea (h. 2015).
- 1932 - Carlos Saura, espainiar zinemagilea (h. 2023).
- 1934 - Rudolf Schuster, Eslovakiako presidente ohia.
- 1935 - Floyd Patterson, estatubatuar boxeolaria (h. 2006).
- 1938 - Nilda Raggi, argentinar antzerki-aktore eta -zuzendaria.
- 1940 -
- Luc Boltanski, frantziar soziologo eta idazlea.
- Helmut Jahn, alemaniar-estatubatuar arkitektoa (h. 2021).
- Brian Josephson, galestar fisikaria, 1973ko Fisikako Nobel Saria.
- Gao Xingjian, txinatar idazlea, 2000ko Literaturako Nobel Saria.
- 1943 - Jesús Torbado, espainiar kazetari eta idazlea (h. 2018).
- 1944 - Alan Sutherland zeelandaberritar errugbilaria (h. 2020).
- 1945 - Richard R. Schrock, estatubatuar kimikaria, 2005eko Kimikako Nobel Saria.
- 1948 -
- Cissé Mariam Kaïdama Sidibé, Maliko lehen ministroa (h. 2021).
- Oriol Solé Sugranyes, kataluniar ekintzaile anarkista eta autonomoa (h. 1976).
- 1950 - Joan Baptista Humet, valentziar jatorriko katalanezko eta gaztelaniazko kantari eta musikagilea (h. 2008).
- 1961 - Kiyotaka Matsui, japoniar futbolari ohia.
- 1963 - May-Britt Moser, norvegiar psikologo eta neurozientzialaria, 2014ko Medikuntzako Nobel Saria.
- 1964 -
- Patricia Kraus, abeslari, musikagile eta ekoizlea, Alfredo Kraus tenorearen alaba.
- Budimir Vujačić, montenegroar futbolari ohia.
- 1965 -
- Yvan Attal, franko-israeldar aktore, gidoigile eta zuzendaria.
- Julia Ormond, ingeles aktorea.
- 1973 - Laia Marull, kataluniar aktorea.
- 1977 -
- Horia Colibășanu, errumaniar alpinista.
- David Millar, maltar-eskoziar txirrindulari ohia.
- 1978 - Mai Meneses, espainiar abeslari eta konpositorea.
- 1980 -
- Alexandra Jiménez, espainiar aktorea.
- Jaroslav Popovitx, ukraniar txirrindularia.
- 1981 - Diana Trujillo, kolonbiar ingeniari aeroespaziala, NASAren Curiosity misioaren burua.
- 1989 - Judy Minx, frantziar aktore porno eta ekintzaile feminista.
- 1996 - Mariane Fernándes, brasildar eskubaloi jokalaria.
- 1997 - Risako Oga, japoniar futbolaria.
- 1998 - Arnoldas Kulboka, lituaniar saskibaloi jokalaria.
- 2008 - Rayssa Leal, brasildar skateboarderra, 13 urterekin inoizko Brasilgo olinpiar kirolari gazteena.
Heriotzak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskal Herria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1881 - Domingo Moriones, nafar militarra eta politikaria, Madrilen (j. 1823).
- 1921 - Julian Arteaga, nafar arkitektoa (j. 1850).
- 1928 - Castor Jauregibeitia, Cocherito de Bilbao, euskal toreatzailea (j. 1876).
- 1931 - Enrique Allende, bizkaitar enpresaburu eta politikaria, Madrilen (j. 1887).
- 1937 -
- Adolfo Gonzalez de Kareaga, Bilboko alkatea, fusilatua (j. 1897).
- Juan Olazabal, euskal herritar politikari tradizionalista eskuindarra (j. 1860).
- 1947 - Joaquín Arteaga, donostiar noble eta politikaria, XVII. Infantadoko dukea (j. 1870).
- 1954 - Eduardo Eskartzaga, bizkaitar apaiza eta historialaria (j. 1884).
- 1966 - Pierre Narbaitz Jauregi, euskal apaiz eta misiolaria, Malaysian (j. 1910).
- 1968 - Jean-Michel Kapendegi, lapurtar errugbilaria, Landetan (j. 1941).
- 1971 - José María Gonzalez de Kareaga, bizkaitar ingeniari eta politikaria, Bilboko alkatea, Madrilen (j. 1899).
- 1972 - Aquilina Terreros San Martín, 106 urte eta egun bat bizi izandako bizkaitar emakumea (j. 1866).
- 1994 - Jean Bichindaritz, lapurtar errugbilaria (j. 1928).
- 2003 - Segundo Galarza, Portugalen ibili zen euskal piano-jotzaile eta musikagilea (j. 1924).
- 2013 - Ramon Carrera, bizkaitar eskultorea (j. 1935).
- 2015 - Lydia Zapata, bizkaitar arkeobotanikaria, etnobotanikan aditua (j. 1965).
- 2019 - Migel Gallastegi, esku huskako gipuzkoar pilotaria (j. 1918).
Mundua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1248 - Antso II.a Portugalgoa, Portugalgo erregea (j. 1207).
- 1424 - Muzio Sforza, Indartsua , italiar condottieroa (j. 1369).
- 1428 - Frederiko I.a Saxoniakoa, Saxoniako hauteslea (j. 1370).
- 1449 - Zezilia Brandenburgokoa, Brandenburgoko printzesa eta Bruswick-Wolfenbütteleko dukesa ezkontidea (j. c. 1405).
- 1575 - Sidonia Saxoniakoa, Wettin leinuko printzesa eta Bruswick-Lüneburgeko dukesa eta Calenberg-Göttingeneko printzesa ezkontidea (j. 1518).
- 1684 - Louis-Isaac Lemaistre de Sacy, frantziar apaiz, teologo, Bibliaren ikertzaile eta humanista (j. 1613).
- 1695 - François-Henry de Montmorency-Bouteville, Luxenburgoko dukea eta Frantziako mariskala (j. 1628).
- 1761 - Stephen Hales, britainiar kimikaria eta biologoa (j. 1677).
- 1782 - Ange-Jacques Gabriel, frantziar arkitektoa eta dekoratzailea (j. 1698).
- 1786 - Moses Mendelssohn, filosofo judu alemaniarra, juduen eskubide zibilen defendatzailea (j. 1729).
- 1825 - Fernando I.a Bi Sizilietakoa, Napoliko Erresumako erregea eta Bi Sizilietako erregea (j. 1751).
- 1845 - Louis-Léopold Boilly, frantziar margolaria (j. 1761).
- 1856 - David d'Angers, frantziar eskultorea (j. 1788).
- 1880 -
- Anselm Feuerbach, alemaniar margolari klasizista (j. 1829).
- Karl Friedrich Lessing, alemaniar paisaia margolaria (j. 1808).
- 1883 - Nicolas Ledesma Garcia, Bilboko Done Jakue katedraleko aragoitar musikaria (j. 1791).
- 1895 - Manuel Pavía Rodríguez de Alburquerque, estatu-kolpe baten bidez Espainiako Lehen Errepublika bukatu zuen jenerala (j. 1827).
- 1901 - Nikolaos Gyzis, greziar margolaria (j. 1842).
- 1904 - Mary Ellen Pleasant, estatubatuar ekintzaile, finantzari, ondasun higiezinen handikin eta abolizionista (j. 1814).
- 1905 - Paul Henry, frantziar optikari eta astronomoa (j. 1848).
- 1913 - Alfred von Schlieffen, alemaniar mariskala (j. 1833).
- 1915 - Anton von Werner, alemaniar margolaria (j. 1843).
- 1919 - Georg von Hertling, Alemaniako kantzilerra (j. 1843).
- 1920 - Benito Pérez Galdós, espainiar idazlea (j. 1843).
- 1926 - Margarita Teresa Savoiakoa, Italiako erregina ezkontidea (j. 1851).
- 1941 - Henri Bergson, frantziar filosofoa (j. 1859).
- 1952 - Constant Permeke, belgikar margolari eta eskultorea (j. 1886).
- 1957 -
- Caroline Haslett, britainiar ingeniari elektrikaria eta emakumearen eskubideen defendatzailea (j. 1895).
- Theodor Körner, Austriako presidentea (j. 1873).
- 1960 - Albert Camus, frantziar idazle eta filosofoa, frantsesezko egilerik handienetarikoa eta 1957ko Literaturako Nobel Saria (j. 1913).
- 1961 - Erwin Schrödinger, austriar fisikaria, 1933ko Fisikako Nobel Saria (j. 1887).
- 1962 - Paul Guillaume, frantziar psikologoa, gestalt psikologiaren ordezkari nagusietariko bat (j. 1878).
- 1965 - T. S. Eliot, estatubatuar eta ingeles poeta, antzerkigile eta literatura-kritikaria, 1948ko Literaturako Nobel Saria (j. 1888).
- 1966 -
- Mollie Faustman, la Vagabonde, suediar margolari, marrazkilari, kazetari eta idazlea (j. 1883).
- Georges Theunis, Belgikako lehen ministroa (j. 1873).
- 1968 - Joseph Pholien, Belgikako lehen ministroa (j. 1884).
- 1975 - Carlo Levi, XX. mendeko idazle eta margolari italiarrik garrantzitsuenetako bat (j. 1902).
- 1983 - Everett Hughes, estatubatuar soziologoa (j. 1897).
- 1986 -
- Christopher Isherwood, britainiar-estatubatuar eleberrigilea (j. 1904).
- Phil Lynott, Thin Lizzy irlandar rock taldeko baxu-jotzaile eta taldeburua (j. 1949).
- 1988 - Lily Laskine, frantziar harpa-jotzailea (j. 1893).
- 1990 - Harold Eugene Edgerton, estatubatuar ingeniaria (j. 1903).
- 1993 - Danie Craven, hegoafrikar errugbi jokalari, entrenatzaile eta buruzagia (j. 1910).
- 1995 - Brooks Stevens, etxeko altzairu, tresna, auto eta moto diseinatzaile industrial estatubatuarra (j. 1911).
- 1998 -
- Raymond Léopold Bruckberger, frantziar domingotarra (j. 1907).
- Mae Questel, estatubatuar aktorea (j. 1908).
- 1999 -
- Kisshomaru Ueshiba, aikidoko japoniar maisua (j. 1921).
- José Vela Zanetti, espainiar margolaria (j. 1913).
- 2000 - Alfred Bohrmann, alemaniar astronomoa (j. 1904).
- 2001 - Hilda Stevenson-Delhomme, Seychelleetako lehen emakumezko politikaria (j. 1912).
- 2006 - Lourdes Van-Dúnem, angolar abeslaria (j. 1935).
- 2007 - Marais Viljoen, Hego Afrikako presidentea (j. 1015).
- 2010 - Hywel Teifi Edwards, galestar akademiko eta historialaria (j. 1934).
- 2011 - Gerry Rafferty, eskoziar abeslari eta abesti konposatzailea (j. 1947).
- 2015 -
- Ives Roqueta, okzitanierazko idazlea (j. 1936).
- René Vautier, frantziar zinemagilea (j. 1928).
- 2016 - Michel Galabru, frantziar aktorea (j. 1922).
- 2017 - Georges Prêtre, frantziar orkestra-zuzendaria (j. 1924).
- 2018 - Ray Thomas, ingeles abeslari, txirula-jotzaile eta egile abeslaria, The Moody Blues taldeko sortzaileetako bat (j. 1941).
- 2019 - John Thornett, australiar errugbilaria (j. 1935).
- 2021 -
- Tanya Roberts, estatubatuar aktorea (j. 1955).
- Martinus J.G. Veltman, herbeheretar fisikaria, 1999ko Fisikako Nobel Saria (. 1931).
- 2023 -
- David Gold, britainiar enpresaburua (j. 1936).
- Rosi Mittermaier, alemaniar alpetar eskiatzailea (j. 1950).
- Fay Weldon, ingeles idazlea (j. 1931).
Jaiak eta urteurrenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Sehaska egutegiko izendegia: Euken/Eukeni/Eukene, Iratzeder eta Tito.
- Braillearen Mundu Eguna
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Urteko hilak | ||
---|---|---|
Urtarrila • Otsaila • Martxoa • Apirila • Maiatza • Ekaina • Uztaila • Abuztua • Iraila • Urria • Azaroa • Abendua |