Urtarrilaren 8
Urtarrilaren 8a gregoriotar egutegiaren urteko zortzigarren eguna da. 357 egun falta dira urtea amaitzeko, 358 egun bisurteetan.
Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.
Gertaerak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1971 – Itxialdia hasi zuten Iruñeko Eaton Ibérica enpresako langileek. Produkzioaren etenaldi partziala eragotzi eta soldata hobekuntzak eskatu zituzten eta barnean era guztietako asanbladak eta hitzaldiak antolatu zituzten.
- 1980 – Ana Teresa Berroeta 19 urteko gaztearen gorpua aurkitu zuten Loiun. Bortxatu eta labankadaka hil zuten. Hilketa Batallón Vasco Español eskuin muturreko taldeak aldarrikatu zuen.
- 2005 – Metro Bilbaoren Sestao eta Etxebarriko geltokiak ireki ziren.
- 2009 – Besteak beste Eusko Jaurlaritzako lehendakari Juan Jose Ibarretxeren, Arnaldo Otegiren eta Patxi Lopezen aurkako epaiketa hasi zen Euskal Autonomia Erkidegoko Auzitegi Nagusian, 2006an eginiko elkarrizketak zirela eta. Epaimahaiak, Ermuko Foroak ezarritako helegitea artxibatuta, akusatuak errugabetu zituen.
Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1297 – Monako independizatu zen.
- 1937 – AEBetako Kongresuak Espainiara gudako materiala saltzea debekatu zuen.
- 1994 – Valeri Poliakov kosmonauta errusiarra Soyuz TM-18 espazio-ontzian MIR espazio estaziorako bidea egin zuen. 437 egun, 17 ordu eta 58 minutu beranduago jaitsi zen, historian espazioan denbora gehien egon den pertsona.
- 2004 – Elisabet II.a Ingalaterrakoa erreginak Queen Mary 2 itsasontzia bataiatu zuen.
- 2010 – Elurrak eta izotzak Europa, Ipar Amerika eta Asia ipar ekialde gehiena estali zituen, 192 hildako eraginez.
- 2011 – Ameriketako Estatu Batuetako, Arizona estatuko Tucson hirian egondako tiroketan sei pertsona hil ziren, eta Gabrielle Giffords kongresukidea oso larri zauritu.
Arte eta kultura
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Zientzia eta teknologia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Kirolak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Jaiotzak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1878 – Baltasar Ametzola, bilbotar enpresaburu eta politikari abertzale eta jeltzalea (h. 1960).
- 1880 – Antonio Artetxe, euskal herritar abokatu eta politikari liberala (h. 1962).
- 1882 – Luciano Pérez Platero, nafar elizgizona (h. 1963).
- 1888 – Julene Azpeitia, zumaiar idazlea eta ikastolen bultzatzailea (h. 1980).
- 1905 – Luis Aranburu, gasteiztar organista eta musikagilea (h. 1999).
- 1921 – Adolfo Kareaga, bizkaitar abokatu eta politikaria (h. 2009).
- 1930 – Luciano Montero Rechou, lapurtar txirrindularia (h. 2012).
- 1937 – Carmen Miranda Zubieta, bizkaitar kultur-ekintzailea, Gerediaga Elkartearen sortzaileetako bat (h. 2021).
- 1939 – Manuel de Solà-Morales Rubió, kataluniar arkitekto eta urbanista, Gasteizen (h. 2012).
- 1946 – Juan Antonio Deusto, euskal herritar futbolaria (h. 2011).
- 1947 –
- Kiko Caballero, nafar pilotari ohia.
- Beñat Soule, bertso epai-mahaikide eta gai-jartzailea.
- 1948 – Alizia Stürtze, gipuzkoar historialaria, Euskal Herriko historia garaikidean aditua.
- 1955 – Carmen Atxutegi, bizkaitar funtzionario eta politikaria.
- 1956 – Patrice Dumora, euskal abeslaria.
- 1960 –
- Eduardo Puelles, Espainiako Polizia Nazionaleko inspektore buru bizkaitarra (h. 2009).
- Mertxe Aizpurua, kazetari eta politikaria.
- 1962 –
- Jon Anza, ETAko militantea (h. 2009).
- Ttotte Etxebeste, lapurtar idazle eta aktibista.
- Loinaz Jauregi, gipuzkoar aktorea.
- 1968 –
- Reyes Ilintxeta, nafar kazetaria.
- Alfredo Irusta Sampedro, bizkaitar txirrindulari ohia.
- 1969 – José Ángel Uribarrena, bizkaitar futbolari ohia.
- 1971 – Ricardo Abad, nafar atleta, ultramaratoilaria.
- 1976 – Ainhoa Güemes, bizkaitar kazetaria eta berdintasun-teknikaria.
- 1978 – Beñat Mendizabal, gipuzkoar aktorea.
- 1979 –
- Íñigo Domínguez, gipuzkoar futbol entrenatzailea.
- Itxaso Mardones, arabar kazetaria (h. 2024).
- 1983 – Jonan García, bizkaitar futbolaria.
- 1984 – Miriam Cabeza, gipuzkoar aktorea.
- 1989 – Telmo Irureta, gipuzkoar aktore eta umorista.
- 1992 – Aitor Albizua, bizkaitar telebista aurkezlea.
- 1997 –
- Julen Arellano, nafar futbolaria.
- Uxue del Río, gipuzkoar artista, irudigile eta diseinatzaile grafikoa.
- 2000 – Cheikh Tiberghien, lapurtar errugbilaria.
- 2001 – Jon Pacheco, nafar futbolaria.
- 2004 – Eneko Astigarraga, gipuzkoar futbolaria.
Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1601 – Baltasar Gracián, espainiar idazlea (h. 1658).
- 1628 – François-Henry de Montmorency-Bouteville, Luxenburgoko dukea eta Frantziako mariskala (h. 1695).
- 1632 – Samuel von Pufendorf, alemaniar historialaria, legegilea eta filosofoa (h. 1694).
- 1636 – Fernando de Valenzuela, espainiar politikaria (h. 1692).
- 1705 – Jacques-François Blondel, frantziar arkitekto, hirigile eta teorigilea (h. 1774).
- 1823 – Alfred Russel Wallace, galestar naturalista, biogeografiaren eta zoogeografiaren sortzaileetakoa (h. 1913).
- 1824 – Wilkie Collins, ingeles idazlea (h. 1889).
- 1830 –
- Marie Célestine Amélie d'Armaillé, frantziar historialari eta idazlea (h. 1918).
- Hans von Bülow, alemaniar musikagile, piano-jotzaile eta orkestra-zuzendaria (h. 1894).
- 1831 – John Pemberton, estatubatuar kimikaria, Coca-Cola edariaren asmatzailea (h. 1888).
- 1836 – Lawrence Alma-Tadema, Viktoriar Aroko herbeheretar margolari neoklasizista (h. 1912).
- 1853 – Amalia Fahlstedt, suediar idazle, irakasle eta itzultzailea (h. 1923).
- 1859 – Fanny Bullock Workman, estatubatuar geografoa, kartografoa, esploratzailea, bidaia idazlea eta mendizalea (h. 1925).
- 1863 – Ellen Churchill Semple, estatubatuar geografoa, Ameriketako Estatu Batuetako Geografia Elkartea zuzendu zuen lehen emakumea (h. 1932).
- 1865 – Winnaretta Singer, estatubatuar musika-mezenasa eta eta Singer Corporation enpresaren oinordekoa (h. 1943).
- 1867 – Emily Greene Balch, estatubatuar idazle, sindikalista eta bakezalea, 1946ko Bakearen Nobel Saria (h. 1961).
- 1870 – Miguel Primo de Rivera, Espainiako diktadorea (h. 1930).
- 1873 – Elena Montenegrokoa, Italiako erregina ezkontidea (h. 1952).
- 1885 – John Curtin, Australiako 14. lehen ministroa (h. 1945).
- 1891 –
- Walther Bothe, alemaniar fisikaria, 1954ko Fisikako Nobel Saria (h. 1957).
- Bronislava Nijinska, poloniar-errusiar-sovietar-estatubatuar ballet-dantzaria, koreografoa, eta baleteko maistra (h. 1972).
- 1894 –
- Maximiliano Kolbe, poloniar komentu-frantziskotarra (h. 1941).
- Roger Vercel, frantziar idazlea (h. 1957).
- 1896 – Jaromír Weinberger, txekiar musikagilea (h. 1967).
- 1899 – Solomon Bandaranaike, Sri Lankako laugarren lehen ministroa (h. 1959).
- 1901 – Nicomedes García Gómez, segoviar industrialaria (h. 1989).
- 1902 –
- Georgi Malenkov, sobietar politikaria (h. 1988).
- Carl Rogers, estatubatuar psikologoa eta apaiza (h. 1987).
- 1905 – Carl Gustav Hempel, zientziaren filosofo estatubatuarra (h. 1997).
- 1906 – Serge Poliakoff, errusiar-frantziar margolaria (h. 1969).
- 1910 – Galina Ulanova, errusiar dantzaria (h. 1998).
- 1912 –
- José Ferrer, puertoricoar aktorea (h. 1992).
- Tadashi Imai, japoniar zinemagilea (h. 1991).
- 1917 – Peter Taylor, estatubatuar idazlea (h. 1994).
- 1918 – Frank John Kerr, australiar astronomoa (h. 2000).
- 1920 – Braulia Cánovas, Frantziako Erresistentzian nazien aurka borrokatu zen espainiar errepublikanoa (h. 1993).
- 1921 – Leonardo Sciascia, italiar idazle, saiakeragile eta politikaria (h. 1989).
- 1922 –
- Don Patinkin, israeldar ekonomista (h. 1995).
- Ida Ørskov, danimarkar bakteriologo medikua (h. 2007).
- 1923 – Jelizaveta Andrejević, jugoslaviar eta serbiar partisanoa, Jugoslaviako Herriaren Heroi izendatua (h. 1943).
- 1924 – Paul Moritz Cohn, alemaniar matematikaria (h. 2006).
- 1925 – Bernardo Ruiz, espainiar txirrindularia.
- 1926 – Evelyn Lear, estatubatuar opera-abeslari lirikoa, sopranoa (h. 2012).
- 1927 – Virginia Norwood, estatubatuar fisikari, militar eta ingeniaria (h. 2023).
- 1933 – Juan Marsé, kataluniar eleberrigilea, 50eko Belaunaldiko Bartzelonako Eskolako kidea (h. 2020).
- 1934 –
- Jacques Anquetil, frantziar txirrindularia, 5 Frantziako Tour irabazi zituen lehenengoa (h. 1987).
- Piet Dankert, herbeheretar politikaria, Europako Legebiltzarrako presidentea (h. 2003).
- 1935 – Elvis Presley, estatubatuar rock abeslaria eta aktorea, historiako musikaririk garrantzitsuenetakotzat hartua (h. 1977).
- 1936 –
- Alicja Bobrowska, poloniar-estatubatuar aktore, modelo, aurkezle, erizain, margolari eta eskultorea (h. 2025).
- Robert May (Oxfordeko May Baroia), australiar zientzialaria, Erresuma Batuko Gobernuko aholkulari zientifiko nagusia (h. 2020).
- 1937 – Shirley Bassey, galestar abeslaria.
- 1939 – Carolina Herrera, venezolar enpresaburua, moda-diseinatzailea eta aktorea.
- 1941 – Graham Chapman, britainiar umorista eta idazlea (h. 1989).
- 1942 –
- Stephen Hawking, britainiar fisikari eta astronomoa, bere garaiko ospetsuenetakoa (h. 2018).
- Junichiro Koizumi, Japoniako lehen ministroa.
- Yvette Mimieux, estatubatuar aktorea (h. 2022).
- 1946 – Miguel Ángel Félix Gallardo, mexikar droga trafikatzailea, 1980ko hamarkadan Mexikoko droga trafiko ia guztia kontrolatzen zuena.
- 1947 – David Bowie, ingeles abeslaria eta musikaria (h. 2016).
- 1951 – John McTiernan, estatubatuar zinema zuzendari eta ekoizlea.
- 1952 –
- Montserrat Ginesta, kataluniar marrazkilari eta ilustratzailea.
- Alex Maskey, irlandar politikaria, Sinn Féineko lehenbiziko alkatea bilakatu zena.
- 1954 – Sylvie Germain, frantziar idazlea.
- 1957 –
- Miquel Barceló, espainiar margolaria.
- Nacho Duato, espainiar ballet dantzari eta koreografoa.
- Rosaly Lopes, brasildar geologoa eta astronomoa.
- 1965 - Denise Maerker, mexikar abokatua eta kazetaria.
- 1967 – Małgorzata Foremniak, poloniar aktorea.
- 1971 – Géraldine Pailhas, frantziar aktorea.
- 1973 –
- Raúl Ilaquiche, ekuadortar abokatu, margolari eta buruzagi indigena (h. 2024).
- Virginia Yagüe, espainiar gidoilari, ekoizle eta idazlea.
- 1976 – Raffaëla Anderson, frantziar aktore porno ohia.
- 1977 – Amber Benson, estatubatuar aktore, abeslari, gidoilari, ekoizle eta zinema zuzendaria.
- 1979 –
- Paula Ortiz, espainiar zuzendari, gidoilari eta ekoizlea.
- Sarah Polley, kanadar aktore, zinema zuzendari eta aktibista.
- 1980 – Rachel Nichols, estatubatuar aktore eta modeloa.
- 1981 – Lourdes Pastor, espainiar abeslari, soziologo eta aktibista feminista.
- 1984 – Kim Jong-un, Ipar Koreako Buruzagi Nagusia.
- 1986 – David Silva, espainiar futbolaria.
- 1987 – Cynthia Erivo, ingeles aktorea, abeslaria eta musikagilea.
- 1989 –
- Oliver Bozanic, australiar futbolaria.
- Danny Carvajal, costarricar futbolaria.
- 1991 - Vega Gimeno, espainiar saskibaloi jokalaria ohia.
- 1997 – Jack Andraka, estatubatuar asmatzaile eta minbiziaren ikertzailea.
- 1999 – Damiano David, italiar abeslari eta musikagilea, Måneskin taldeko abeslaria.
- 2000 – Noah Cyrus, estatubatuar abeslari, konpositore eta aktorea.
- 2001 – Melitha Sidabutar, indonesiar abeslaria (h. 2024).
- 2009 - Liz Akama, japoniar skaterra.
- 2011 - Josephine Danimarkakoa, Danimarkako printzesa.
Heriotzak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1420 – Lantzelot Nafarroakoa, nafar elizgizona, Iruñeko apezpikua (j. 1386).
- 1832 – José Fernando Etxabe, gipuzkoar politikaria.
- 1882 – Blas Villate, bizkaitar militar eta politikaria, Madrilen (j. 1824).
- 1886 – Juan María Gelbentzu, nafar organo-jotzaile eta pianista (j. 1819).
- 1891 – Jose Maria Larroka, gipuzkoar idazlea, Erroman (j. 1813).
- 1924 – Emilio Pliego, madrildar argazkilaria, nafar argazkilaririk nabarmenetarikoa, Iruñean (j. c. 1850).
- 1929 – Fermin Imaz, donostiar bertsolaria eta bertso-jartzailea (j. 1879).
- 1941 – Jean-Félix Larrieu, zuberoar mediku, historialari eta euskaltzalea, Montfort-l'Amauryn (j. 1863).
- 1942 – Antonio Ortiz Etxague, arabar margolari errealista, Buenos Airesen (j. 1883).
- 1951 – Bonifazio Etxeberria, gipuzkoar industria gizona, Bonifacio Echeverría arma-fabrikaren sortzailea (j. 1859).
- 1953 – Eustakio Etxauri Martínez, nafar kazetari kontserbadore, filologo klasiko eta irakaslea, Madrilen (j. 1873).
- 1978 – Martin Itziar, euskal idazlea (j. 1905).
- 1980 – Ana Teresa Berroeta, bizkaitar gaztea, Batallón Vasco Españolek bahitu, bortxatu eta eraila (j. 1961).
- 2000 – Carmen Balenziaga, gipuzkoar aktorea (j. 1922).
- 2001 – Mariano Izeta, euskal idazle eta nafar euskaltzaina (j. 1915).
- 2004 – Christian Belaskain, lapurtar errugbilaria (j. 1953).
- 2007 – Patxi Beitia, Kezka dantza taldeko zuzendaria, Alkartasuna Dantza taldeko sortzailea eta aurreskularia (j. 1925).
- 2008 – Juan Bautista Aldasoro "Txibo" gipuzkoar bikoiztailea.
- 2011 – Sonia Etxezarreta, gipuzkoar mahai-tenislaria, garai guztietako euskal mahai-tenislaririk onenaren saria jasotakoa (j. 1968/69).
- 2014 – José Luis Martínez de Ubago, gipuzkoar tiratzailea (j. 1926).
- 2015 – Juan Garmendia Larrañaga, tolosar etnografoa eta historialaria (j. 1926).
- 2021 – Javier Hernández, Boni, nafar rock musikaria, Barricada taldeko gitarra-jotzaile eta abeslaria (j. 1963).
- 2024 –
- Mari Carmen Montoya Azkuna, bizkaitar farmazialari, ekintzaile eta aitzindaria (j. 1926).
- José Ignacio Vegas, arabar historialari eta arkeologoa (j. 1934).
Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1107 – Edgar Eskoziakoa, Eskoziako Erresumako erregea (j. c. 1074)
- 1198 – Zelestino III.a, aita santua (j. c. 1106).
- 1324 – Marco Polo, veneziar bidaiari eta merkataria (j. 1254).
- 1337 – Giotto di Bondone, italiar margolaria.
- 1354 – Karlos de la Cerda, Frantziako kondestablea eta Angulemako kondea (j. c. 1326).
- 1570 – Philibert de l'Orme, frantziar arkitektoa (j. c. 965).
- 1634 – Joan Sala i Ferrer, kataluniar bidelapurra (j. 1594).
- 1642 – Galileo Galilei, italiar filosofo, fisikari eta astronomoa (j. 1564).
- 1713 – Arcangelo Corelli, italiar biolin-jotzaile musika-konposatzailea (j. 1653).
- 1794 – Sarah Walmsley, britainiar jostun, aktore eta abeslaria.
- 1825 – Eli Whitney, estatubatuar asmatzailea, kotoi-makinaren asmatzailea (j. 1765).
- 1869 – Paul Huet, frantziar margolaria (j. 1803).
- 1872 – Manuela León, ekuadortar emakume libertarioa, indigenen altxamenduan liderretako bat (j. 1844).
- 1878 –
- Charles Cousin-Montauban, Frantziako lehen ministroa (j. 1796).
- Nikolai Nekrasov, errusiar olerkaria eta kazetaria (j. 1821).
- 1879 – Baldomero Espartero, espainiar militar eta politikaria (j. 1793).
- 1885 – Diponegoro, Javako uharteko Jogjakarta hiriko printzea (j. 1785).
- 1896 – Paul Verlaine, frantziar olerkaria (j. 1844).
- 1904 – Mary Hooper, ingeles idazlea (j. 1829).
- 1911 – Emma Ihrer, alemaniar feminista eta sindikalista, Alemaniako emakumeen mugimendu proletarioaren sortzaile nagusia (j. 1857).
- 1917 – Mary Arthur McElroy, AEBetako lehen dama (j. 1841).
- 1919 – Peter Altenberg, austriar idazlea (j. 1859).
- 1934 – Andrei Bely, errusiar eleberrigile, olerkari, komunista eta literatura kritikaria (j. 1880).
- 1938 – Christian Rohlfs, alemaniar margolari espresionista (j. 1849).
- 1941 – Robert Baden-Powell, ingeles militar eta idazlea (j. 1857).
- 1948 – Kurt Schwitters, alemaniar margolaria, eskultorea eta poeta (j. 1887).
- 1949 – Luz Casanova, Jesusen Bihotz Sakratuaren Dama Apostolikoak Kongregazioaren sortzailea (j. 1873).
- 1950 – Joseph Schumpeter, austriar ekonomialaria (j. 1883).
- 1952 – Antonia Maury, estatubatuar astronomoa (j. 1866).
- 1954 – Eduard Wiiralt, estoniar artista grafikoa (j. 1898).
- 1964 – Julius Raab, Austriako kantzilerra (j. 1891).
- 1976 –
- Zhou Enlai, Txinako Herri Errepublikako gobernuburua (j. 1898).
- Pierre Jean Jouve, frantziar poeta, eleberrigilea eta kritikaria (j. 1887).
- 1990 – Jaime Gil de Biedma, gaztelaniazko kataluniar olerkaria (j. 1929).
- 1992 –
- Abderrahim Bouabid, marokoar abokatu eta politikaria (j. 1922).
- Nicolas Schöffer, hungariar eskultorea eta artearen teorialaria (j. 1912).
- 1996 –
- Carmen Conde, espainiar idazle, poeta, antzerkigile, saiakeragile eta irakaslea (j. 1907).
- François Mitterrand, Frantziako Presidentea (j. 1916).
- 1997 – Melvin Calvin, estatubatuar kimikaria, 1961eko Kimikako Nobel Saria (j. 1911).
- 1998 – Michael Tippett, britainiar musikagilea (j. 1905).
- 1999 – Peter Seeberg, daniar idazlea (j. 1925).
- 2002 – Alexander Prokhorov, sobietar fisikaria, 1964ko Fisikako Nobel Saria (j. 1916).
- 2007 –
- Yvonne De Carlo, kanadar-estatubatuar aktore, dantzari eta abeslaria (j. 1922).
- David Ervine, Ipar Irlandako politikaria (j. 1953).
- 2010 – Charles Massi, afrikaerditar politikaria (j. 1952).
- 2013 – Kenojuak Ashevak, emakume inuit margolaria, inuit arte modernoaren aitzindaritzat joa (j. 1927).
- 2015 – Manuel Garrido Jiménez, espainiar filosofoa (j. 1925).
- 2017 –
- Manuela Fernández Pérez, espainiar zirkuko artista, film-zuzendari, gidoilari, koreografo, vedette eta enpresaburua (j. 1927).
- Nicolai Gedda, suediar opera-abeslaria, tenorra (j. 1925).
- Francisco López Hernández, eskultore eta unibertsitateko irakaslea (j. 1932).
- James Mancham, Seychelleetako lehen presidentea (j. 1939).
- Ruth Perry, Liberiako presidentea (j. 1939).
- Hashemi Rafsanjani, Irango presidentea (j. 1934).
- 2018 – George Maxwell Richards, Trinidad eta Tobagoko presidentea (j. 1931).
- 2020 – Pilare Borboikoa, Espainiako infanta (j. 1936).
- 2023 – Georgi Xaiduko, bela kirolean aritzen zen errusiar estropadalari olinpikoa (j. 1962).
- 2024 –
- Frans Janssens, belgikar futbolaria (j. 1945).
- Ventura Pons, kataluniar zinema zuzendaria, gidoigilea, ekoizlea eta antzerki zuzendaria (j. 1945).
- JPR Williams, galestar errugbilaria (j. 1949).
- Shahla Lahiji, irandar idazle, argitaratzaile, itzultzaile eta emakumeen eskubideen aldeko ekintzailea (j. 1942).
- 2025 –
- Gabriel de Broglie, frantziar historialaria (j. 1931).
- Gyanada Kakati, indiar aktore eta abeslaria (j. 1932).
Jaiak eta urteurrenak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Sehaska egutegiko izendegia: Diagur eta Luken.
Jaieguna, ondoko herrian:
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Urteko hilak | ||
|---|---|---|
|
Urtarrila • Otsaila • Martxoa • Apirila • Maiatza • Ekaina • Uztaila • Abuztua • Iraila • Urria • Azaroa • Abendua | ||