Utahko Gerra
Utahko Gerra | |||
---|---|---|---|
![]() AEBtako Armadako ofizierrak Utahko Gerran | |||
Data | 1857ko martxoa-1858ko uztaila | ||
Lekua | Utah, Wyoming | ||
Emaitza | Eztabaidagarria | ||
Gudulariak | |||
| |||
Buruzagiak | |||
| |||
Indarra | |||
| |||
Utahko Gerra, Utahko Kanpaina, Mormoien Gerra[1] edo Mormoien Matxinada[2] bezala ere ezaguna, Utahko lurraldeko mormoien eta Estatu Batuetako gobernuaren indar armatuen arteko borroka armatua izan zen. Borrokak 1857ko maiatzetik 1858ko uztailera arte iraun zuen. Biktima batzuk egon ziren arren, gehienak zibilak, ez mormoiak, "gerrak" ez zuen gudurik izan, eta negoziazio baten bidez amaitu zen.
Aurrekariak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Mormoiak, Illinoisen izandako matxinada herrikoi baten ondorioz Joseph Smith- mormonismoaren sortzailea eta mormoiek profetatzat hartzen zutena- erail zutelako eta Azken Egunetako Santuen Jesu Kristoren Elizaren kideak estatu horretatik kanporatu zituztelako 1847an hasi ziren Utahn bizitzen. Smithen ondorengoak, Brigham Youngek, erbesteratuak gidatu zituen. Mormoien kolonizazioarekin, Utahren basamortu-egoera loratzen hasi zen, eta, ia hamarkada batez, han kokatutako mormoiek bake erlatiboa izan zuten, eta libre izan ziren beren erlijioa beraiei iruditzen zitzaien bezala praktikatzeko. Ondorioz, Estatu Batuetako gobernu federalak Young lurraldeko gobernadore izendatu zuen.
Utahn, 1856an, Mormoi Erreforma bezala ezagutzen den berpizte mugimendua hasi zen, aitzindarien nortasuna indartu zuena hebrearrek Agindutako Lurrean zuten kokalekua gogoraraziz, Utahren kolonizazioaren antzeko gertakari gisa.[3]
James Buchanan Sezesio Gerraren aurreko Estatu Batuetako azken presidentea izan zen. Demokrata izanik, bere alderdia Alderdi Errepublikano osatu berriaren presiopean zegoen, 1856an kanpaina gogor bat egin zuena "barbarismoaren aztarna biki horien aurkako hauteskunde programa batekin: poligamia eta esklabotza".[4] Esklabotza, legezkoa izateaz gain, baliabide ekonomiko esanguratsua zen hamabost estaturentzat garai hartan; Eliza Mormoiak Utahko lurralde urrunean bultzaturiko poligamia, aldiz, ez zen hain gai politiko polemikoa; horrela, iritzi publikoa osatzeko modu tentagarri gisa agertzen zen.
Bitartean, Utahko lurralde-bulegoetara atxikitako funtzionario federal batzuk ez ziren gai edo ustelak izan. Okerrenak lurraldetik bota zituztenean eta ongi etorriak ez zirela esan zitzaienean, mormoiei Estatu Batuen autoritatearen aurka matxinatzea leporatu zien batzorde bat osatu zuten. Horrek Buchanani behar zuen aitzakia eman zion: Brigham Young gobernadore kargutik kendu zuen, Alfred Cumming izendatu zuen haren ordez; eta, Albert Sidney Johnston koronelaren agindupean, bost mila soldadu bidali zituen gobernadore berriari laguntzeko.
Mugimendu hori egitean, Buchananek, oker edo nahita, ez zion Brigham Youngi jakinarazi ordezkatua izan zela, izan ere, Utahrako posta-bideak ixteko agindu zuen, eta horrek Buchananek Young ez jakinda mantentzea iradokitzen du. Youngek bere ordezkapenaren berri izan zuen lehen aldia, bi mormoik, O. Porter Rockwellek eta Abraham O. Smootek, zurrumurruen berri eman ziotenean izan zen. 1857ko uztailaren 23an izan zen, mormoiak Utahra iritsi ziren egunetik ia hamar urtera. Une horretan Armada Federala mugitzen ari zen.
Gatazka
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Youngek "santuen", mormoiak bere buruari esaten zioten moduan, Ohiotik, Missouritik eta Illinoisko Nauvoo hiritik burutatako kanporaketak bizi izan zituen, eta ez zituztela berriz kanporatuko erabaki zuen. Aitortu gabeko asmoak dituen indar militar bat, definizioz, etsaia delako ideia onartuz, lurraldearen inbasioaren aurka defendatzeko prestaketak egin zituen.
Lurralde-miliziak, artean Daniel H. Wells eta Lot Smithen agindupean zegoen "Nauvoo Legioa" izena zuena, borroka militar zuzena saihestu zuen kanpaina bat hasi zuen, baina armadaren komunikazio eta hornidura-trenei eraso eginez ziharduen. Horrek erasorako trebezia galaraztea eragin zuen, baina ez zuten odolik isuri, mormoi agintariek aholkatu zieten bezala. Horretan nahiko arrakastatsuak izan ziren, Mountain Meadowsko sarraskiaren kasu tragikoagatik izan ezik, non, mormoi komunitateak jentilen aurka une hartan zuen gorrotoagatik, Kaliforniarantz zihoazen Arkansasko kolono-karabana bat eraso zuten.[5][6] Brigham Youngek sarraskia geldiarazteko egin zituen saiakerak oso berandu iritsi ziren.
1858ko apirilean, Cummingekin bildu eta soldaduei kolono mormoiei jazartzen utziko ez zitzaiela ziur egon ondoren, Youngek gobernadore izateari utzi zion. Aste gutxiren buruan, Armadari Salt Lake Cityra sartzen eta Camp Floyden bizitzen utzi zioten. Salt Lake Cityko gehiena utzia izan zen armadaren beldurrez, eta mormoietako asko Provora joan ziren babes bila, lakuaren hegoaldean.
Johnstonen armada hiri hutsera sartu zen, matxinadarik ez zegoela ikusita, operazio militarrekin jarraitzea saihestu zen.
Ondorioak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Hurrengo urteetan, Gobernu Federalak, neurri handi batean Sezesio Gerrak distraituta, bere kabuz utzi zituen mormoiak, eta Eliza Mormoiak hazten eta misiolari lanean jarraitu ahal izan zuen. Gerra Zibilean, Camp Floydeko soldaduak erretiratu egin zituzten tropa unionistei laguntzeko.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ (Ingelesez) «The Mormon War» The New York Times 1858/05/19.
- ↑ (Ingelesez) «The Mormon Rebellion» The New York Times 1858/02/16.
- ↑ (Ingelesez) Mason, Patrick Q.. (2011ko uda). «God and the People: Theodemocracy in Nineteenth-Century Mormonism» Journal of Church and State 53 (3): 349–375. doi: . OCLC .4798052788.
- ↑ (Ingelesez) «GOP Convention of 1856 in Philadelphia» Independence Hall Association Website.
- ↑ (Ingelesez) Hampton, Jeff. (2017-9-11). «The Mountain Meadows Massacre: 5 Things Every Mormon Should Know» LDS Living.
- ↑ Walker, Ronald W.. (2008). Massacre at Mountain Meadows. Oxford University Press ISBN 9780195160345..