Vindolandako oholtxoak

Wikipedia, Entziklopedia askea
Vindolandako oholtxoak
Jatorria
Aurkikuntza lekuaVindolanda
Ezaugarriak
Hizkuntzalatina
Kokapena
LekuaBritish Museum
BildumaBritish Museum
JabeaBritish Museum
vindolanda.csad.ox.ac.uk
Oholtxo batzuk British Museum museoan ikusgai

Vindolandako oholtxoak gaur egun arte Britainiar Uharteetan topatu izan diren eskuizkribu antzinakoenak ziren[1][2], Bloombergeko oholtxoak aurkitu ziren arte[3][4]. Posta txartel baten neurriko egurrezko oholtxoen pusketan ikatzez idatziak daude eta K. o. I. et II. mendeen artekoak dira (Hadrianoren Harresiaren garaikideak). Nahiz eta Erromatar Inperioaren eremuko lurraldeetan garai honetan papiroetan idatziriko antzeko erregistroak topatu izan diren, 1973. urterarte ez zen egurrezko oholtxoetan tinta edo ikatzez idatziriko erromatar idazkirik aurkitu, hain zuzen ere, Robin Birley arkeologoak Ingalaterrako iparraldeko Vindolanda aztarnategi arkeologikoan topatu zituen arte[5].

Induskatutako oholtxo ia guztiak Britainiar Museoan daude, baina batzuk Vindolandan bertan erakusteko moldaketak egin dira. 752 oholtxoetako testuak transkribatu, itzuli eta argitaratu ziren 2010etik aurrera[6]. Esaten da guztira 2500 inguru direla aurkitutako taulatxoak[7], baina oholtxoak aurkitzen jarraitzen dute oraindik Vindolandan[8].

Aurkikuntza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1973ko martxoan aurkitu zituzten lehenbizikoz oholtxoak. Hasieran, zurezko txirbilak zirela pentsatu zuten, harik eta hondeamakinetako batek bi trabatua aurkitu zituen arte, eta bereizi egin zituen, idazkera barruan aurkituz. Richard Wright epigrafistarengana eraman zituzten, baina zuraren oxigenazio azkarrak belztu eta irakurtezin egin zituen. Alison Rutherfordengana bidali zituzten, Newcastleko Unibertsitateko Medikuntza Fakultatera, espektro anizkoitzeko argazkia egiteko. Horren ondorioz, argazki infragorriak atera zituzten, eta ikertzaileentzako idatziak erakutsi zituzten lehen aldiz. Emaitzak hasieran etsigarriak izan ziren, idatziak deszifraezinak baitziren. Hala ere, Manchesterko Unibertsitateko Alan Bowmanek eta Durhameko Unibertsitateko David Thomasek aurretiz ezagutzen ez zen idazkera etzana aztertu zuten, eta transkripzioak egiteko gai izan ziren[9].

Kronologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Vindolandako kanpamentua Hadrianoren harresia eraiki aurrekoa da eta oholtxo gehienak ere harresia baino zertxobait lehenago idatzi ziren. Robin Birleyk bost aldi ezberdindu zituen kanpamenduan:

  1. c. 85–92, kanpamenduaren lehen eraikuntza.
  2. c. 92–97, kanpamendua handitzen da.
  3. c. 97–103, bigarren aldiz handitzen da.
  4. c. 104–120, kanpemendua jendez husten da eta gero berreraikitzen da.
  5. c. 120–130, Hadrianoren harresia eraikitzen denean

Oholtxoak 2. eta 3. aldietan (c. 92–103) sortuak izan ziren, gehienak K.o. 102. urtea baino lehenago. Sorta zabalena Flavio Zerialis, Batavoen prefektoa (kanpamentuko buruzagi militarra) eta bere emaztea zena, Sulpizia Lepidinarenak dira.

Deskribapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Vindolandan aurkitutako zurezko oholtxoak izan ziren erromatarren garaiko tintazko hizkien erabileraren lehen adibide ezagunak. Tintaz idatzitako oholtxoen erabilera garaiko oharretan dokumentatu zen, eta Herodianok, K.o. III. mendean, idatzi zuen: "mota honetako ohol idatziak ezki-zurez egindakoak ziren, xafla meheetan moztuta eta aurrez aurre tolestuak"[10].

Vindolandako tabletak lekuan lekuko urkiz, haltzez eta haritzez eginda daude, estilete taulak ez bezala, Britainia Handian erabilitako beste idazketa-taulatxo mota bat, inportatuak eta lekuko egurrez ez eginak. Konprimituak 0,25-3 mm lodierakoak dira, 20 cm × 8 cm-ko tamaina tipikoarekin (postal moderno baten tamaina). Erdigunean puntuatuta daude eta tolestu egiten ziren erditik, diptikoak osatuz, barneko aurpegietan tintaz idatzita zeuden, eta tinta ikatza, Arabiako goma eta ura zen. 500 oholtxo inguru aurkitu ziren hirurogeita hamarreko eta laurogeiko hamarkadetan[11].

Edukia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Vindolandako oholtxoek Erromatar Inperioko eguneroko bizitzako ebidentzia ugari dituzte. Dokumentu militarretatik Vindolandako legioaren indarra eta jarduerak ondorioztatzen dira. Kontuek ofizial eta soldadu arrunten bizimodua erakusten dute piperbeltza, olio, toailak, gantza, botak eta garagardo ordainketekin. Gero, etxeko argazkiak daude ofizialen emazteen artean idatzitako gutunekin, urtebetetzeko gonbita barne. Harrigarriena da Erromako armadan alfabetatze-maila handia zegoela; izan ere, maila apaleko norbaitek ere etxeko gutun bat jasotzen du, galtzerdiak aginduz[11].

Edukirik nabarmenenak:

  • Dokumenturik ezagunena, agian, 291. oholtxoa da, 100. urtean Klaudia Severak Sulpizia Lepidinari, gertu dagoen gotorleku bateko komandantearen emazteari, idatzia urtebete festa batera gonbidatzeko. Gonbidapena emakume batek latinez idatzitako idazketaren lehen adibideetako bat da[12]. Bi idazketa-estilo daude oholtxoan; testu gehiena esku profesional batez idatzita dago (etxeko eskriba dela uste da), eta Klaudia Severak berak (oholtxoaren beheko eskuineko aldean) erantsitako agur pertsonalak ditu.
  • Oholtxoak idazketa etzan erromatarrean idatzita daude, eta Britainia Handiko alfabetatzearen irismenari buruzko argia ematen dute. Tauletako batek baieztatzen du soldadu erromatarrek galtzontziloak eramaten zituztela (subligaculum)[13], eta armada erromatarrean alfabetatze-maila handia zegoela.
  • Britaniar zelta indigenei buruzko aipamen gutxi dago. Taulatxoak aurkitu arte, historialariek erromatarrek britainiarrentzat ezizena ote zuten baino ezin zuten jakin. Brittunculi (Brittoren txikigarria; beraz, 'britainiar txikiak') Vindolandako oholtxoetako batean aurkitu zuten, termino indargabetzaile edo paternalista dela esaten da, Britainia Handiko iparraldean oinarria zuten soldadu erromatarrek erabiltzen zutena bertakoak deskribatzeko.
  • Vindolandako oholtxoek posta-trukeak azaltzen dituzte. Adibidez, Maskulo dekurion zaldunak gutun bat idatzi zion Flavio Zerealisprefektoari, hurrengo egunerako bere gizonentzako jarraibide zehatzak eskatzeko, eta eskaera adeitsu bat ere egiten dio, soldadu taldeari garagardo gehiago bidaltzeko (aurreko garagardo-erreserba osorik kontsumitu baitzuten)[14]. Dokumentuek gizonek gotorlekuan betetzen dituzten funtzioei buruzko informazioa ere ematen dute, hala nola, bainu-etxearen jabea, zapatagileak, eraikuntzako langileak, medikuak, bagoien eta labeen ikuskatzaileak eta igeltso postuak.
  • Eskutitz batzuk badirudi kontratista eta merkatariekin izandako posta-trukea dela, adibidez, Oktaviano, 343 oholtxoa idatzi zuena, gariaren sal-erosketan diharduen negozio-gizon bat izan daiteke.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ Bowman, A.K. eta Thomas, J.D. (1983): Vindolanda: the Latin writing-tablets, Britannia monograph series No.4, Society for the Promotion of Roman Studies
  2. ↑ (Ingelesez) «The Vindolanda tablets | British Museum» www.britishmuseum.org (Noiz kontsultatua: 2023-12-20).
  3. ↑ Londresen dagoen Bloomberg eraikinean MOLA enpresak aurkitu zituen oholtxoak, Bloombergeko oholtxoak deiturikoak, erromatar munduan asko erabili zirenekin alderatuta, beste modu batekoak dira. Hauetan argizariaren gainean idazten zenez, azpiko egurrean markak geratu ziren.
  4. ↑ "Roman London's first voices: writing tablets from the Bloomberg excavations, 2010–14", Museum of London Archaeology.
  5. ↑ Blackshaw, Susan M.. (1974). «The Conservation of the Wooden Writing-Tablets from Vindolanda Roman Fort, Northumberland» Studies in Conservation 19 (4): 244–246.  doi:10.2307/1505731. ISSN 0039-3630. (Noiz kontsultatua: 2023-12-20).
  6. ↑ (Ingelesez) Bowman, A. K.; Thomas, J. D.; Tomlin, R. S. O.. (2010-11). «The Vindolanda Writing-Tablets (Tabulae Vindolandenses IV, Part 1)» Britannia 41: 187–224.  doi:10.1017/S0068113X10000176. ISSN 1753-5352. (Noiz kontsultatua: 2023-12-20).
  7. ↑ San Juan Manso, Enara (2022): Erromatar emakume idazleak: jakingarriak eta lekukotasunak, UZTARO, 160 or.
  8. ↑ (Ingelesez) Kennedy, Maev. (2017-07-10). «Cache of Roman letters discovered at Hadrian's Wall» The Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2023-12-20).
  9. ↑ Birley, Robin (2005). Vindolanda: extraordinary records of daily life on the northern frontier. Roman Army Museum Publications. ISBN 978-1-873136-97-3
  10. ↑ «Vindolanda Tablets Online | Exhibition | Writing tablets - forms and technology» vindolanda.csad.ox.ac.uk (Noiz kontsultatua: 2023-12-21).
  11. ↑ a b (Ingelesez) Bowman, Alan K.. (1998). Life and Letters on the Roman Frontier: Vindolanda and Its People. Psychology Press ISBN 978-0-415-92024-7. (Noiz kontsultatua: 2023-12-21).
  12. ↑ «"Tab. Vindol. II 291; Wood writing tablet with a party invitation written in ink, in two hands, from Claudia Severa to Lepidina", British Museum - Search object details» web.archive.org 2011-07-25 (Noiz kontsultatua: 2023-12-21).
  13. ↑ «Vindolanda Tablet 346   Leaf No. 1 (front)» web.archive.org 2020-07-29 (Noiz kontsultatua: 2023-12-21).
  14. ↑ (Ingelesez) «BBC - History - Ancient History in depth: Vindolanda» www.bbc.co.uk (Noiz kontsultatua: 2023-12-21).

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Birley, Anthony (2002), Garrison Life at Vindolanda, Stroud, ISBN 9780752419503
  • Birley, Robin (2005), Vindolanda: extraordinary records of daily life on the northern frontier, Roman Army Museum Publications, ISBN 9781873136973
  • Bowman, Alan K; Thomas, J David (1974), The Vindolanda writing tablets, Northern history booklet, no. 47., Graham, ISBN 9780859830966
  • Bowman, Alan K (1994a), Life and letters on the Roman frontier : Vindolanda and its people, British Museum Press, ISBN 9780714113890
  • Bowman, Alan K (1994b), The Vindolanda writing tablets/ 2, British Museum Press, ISBN 9780714123004
  • Bowman, Alan K (2003), The Vindolanda writing tablets/ 3, British Museum Press, ISBN 9780714122496

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Vindolandako_oholtxoak&oldid=9586205"(e)tik eskuratuta