William Harvey

William Harvey
	; Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Folkestone, 1578ko apirilaren 1a
Herrialdea	Ingalaterrako Erresuma
Heriotza	Roehampton (en) , 1657ko ekainaren 3a (79 urte)
Familia
Aita	Thomas Harvey
Ama	Joan Halke
Ezkontidea(k)	Elizabeth Browne (en)
Hezkuntza
Heziketa	Barts and The London School of Medicine and Dentistry (en) ; The King's School Canterbury (en) ; Gonville and Caius College (en) ; (1593 - 1597) Artean graduatu ; Paduako Unibertsitatea ; (1599 - 1602ko apirilaren 25a) Medikuntzako doktorea
Tesi zuzendaria	Girolamo Fabrici d'Acquapendente
Hizkuntzak	latina; ingelesa
Irakaslea(k)	Cesare Cremonini (en) ; Girolamo Fabrici d'Acquapendente
Ikaslea(k)	ikusi Francis Glisson (en) ;
Jarduerak
Jarduerak	biologoa, medikua, anatomista eta fisiologoa
Enplegatzailea(k)	Oxfordeko Unibertsitatea
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	anglikanismoa

William Harvey (Folkestone, 1578ko apirilaren 1a - Roehampton (Londres), 1657ko ekainaren 3a) mediku eta fisiologo ingelesa izan zen. Zirkulazio-aparatua deskribatu zuen lehena izan zen, bizi izan zen garaian nagusitasuna bereganatzen zuten odolarekiko ideiak zalantzan jarriz eta honekiko ikuspegi zientifiko berri bat garatuz.

Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1578ko apirilaren 1an jaio zen Folkestonen, Ingalaterrako hego-ekialdeko muturrean. Thomas Harvey merkatari aberatsaren semea zen. Hasierako ikasketak Canterburyn egin zituen eta 1597an Cambridgeko Unibertsitateko Conville and Caius Collegen lizentziatu zen. Lizenziatu ondoren eta medikuntza ikasteko desioaz bultzaturik, Italiara bidatu zuen bertako Paduako Unibertsitatean ikasketak burutzeko. Bertan Hieronymus Fabricius irakaslea izan zuen, zeinak eragin handia izan zuen bere etorkizuneko ideiak garatzeko. 1602an medikuntzan lizentziatu zen.^[1]

Bere ikasketak amaitu ondoren, Ingalaterrara itzuli zen mediku bezala jarduteko eta 1604. Urtean Elizabeth Brownekin ezkondu zen, Lancelot Browne garaiko mediku ospetsuaren alabarekin.

Urte batzuk beranduago Londreseko Medikuen eskolako kidea izendatu zuten, San Barmotolomeoko ospitalean. Bertan, garaiko gizarteko pertsonaia ilustratuenak sendatzeko aukera izan zuen, hauen artean Francis Bacon aurkitzen zelarik. Bere ospeak, Ingalaterrako bi erregeen mediku pertsonala izatera eraman zuen: Jakue I. eta Karlos I. erregeak.^[2]

1616. urtean Lumleian lectures izeneko hitzaldien kargua bereganatu zuen. Hitzaldi hauen bitartez anatomiaren inguruko ezagutza transmititzen zuen, asteko bi klase emanez urtean zehar.

Bere bizitza osoan mediku bezala lan egin ondoren, 1657an hil zen Londreseko Roehamptoneko auzoan, 79 urte zituela.

Ideiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gerta liteteke odolaren zirkulazioaren planteamendua proposatzeko William harveyek hainbat lanetan aurkitu izana inspirazioa, hala nola, Descartes eta Miguel Serveten lanak eta antzinako medikuntza musulmanean, non Ibn Nafis autoreak arterien ezaugarriak aztertu izan zituen XIII. mendean. Bestalde, bere ideiak garatzeko eragile nagusienak Paduako unibertsitateko irakasleak eta autoreak izan ziren: Hyeronimus Mercurialis(1530-1606), Gabriel Falopio(1523-1562), Andres Vesalio(1514-1574) eta nagusiki Hieronymus Fabricius(1533-1616), zeinak balbulak aurkitu izan zituen zainetako barne egituratan, balbula hauen erabilera ezagutu gabe. Azken autore honek, fisiologia modernoaren ezagutzan barneratzen lagundu zuen eta umekiaren garapenaren ikerketan

1616an odolaren zirkulazioaren teoria definitu zuen, nahiz eta bere teoriaren emaitzak 1628an argitaratu zituen bere Exercitatio Anatomica de Motu Cordis et Sanguinis in Animalibus (animalietan bihotzaren lana eta odolaren inguruko ikerketa anatomikoa) liburuaren bitartez.^[3] Bertan metodo zientifikoan oinarriturik, bihotza gorputzean zehar odola ponpatzen zuela adierazi zuen, zirkulazio-aparatuaren baitan. Modu honetan, adierazi zuen erabilitako odola bihotzera garraituko zela zainen bitartez eta odol oxigenatua gorputzetik banatuko zela arterien bitartez, odola modu zirkularrean garraiatuz bihotzetik gorputzera eta alderantziz. Horrela, odola bihotzetik arterietara pasako litzateke, arterietatik zainetara eta zainetatik bihotzera. Hipotesi hau frogatzeko, gorputzen behaketa anatomikoak eta esperimentuak erabili zituen.^[3]

Honek odurarte ontzat hartzen zen Claudio Galenoren eredua auzitan jarri zuen, zeinak adierazi zuen arterietako odola eta zainetako odola erabilera eta jatorri desberdinak zeukaztela. Horrela, autore honen arabera zainetako odola gibeletik sortuko zen eta arterietako odola, aldiz, bihotzean sortuko zen. Harveyek frogatu zuen gibelak odolaren 250 litro ekoiztu beharko zituela ordu bakoitzean gorputza modu egokian higitzeko, hau lortu ezina izanik.^[4]

1651. urtean Exercitationes de generatione animalium, quibus accedunt quaedam de partu, de membranis ac humoribus uteri, et de conception liburua idatzi zuen. Bertan umekiaren garapena aztertu zuen, izakien eratzeko modua azalduz.

Bere lanaren kritikak eta harrera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Jean Riolanek bere Opuscula anatomica (1649) liburuan gogor kritikatu zuen Harveyren lana eta honek defendatzeko Exercitatio anatomica de circulatione sanguinis (Odolaren zirkulazioaren ikerketa anatomikoa, 1649) atera zuen.

Harrera

William Harveyen aurkikuntzak garaiko paradigma zientifikoa zalantzan jarri zuen. Ondorioz, Beveridgeren hitzetan "Irainen eta gehiegikerien objektua izan zen. Soilik hogei urteko borroka baten ondoren onartua izan zen odolaren zirkulazioa(teoria)"

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: William Harvey

Idazlanak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1628: Excercitatio Anatomica de Motu Cordis et Sanguinis in Animalus
1649: Exercitatio anatomica de circulatione sanguinis
1651: Exercitationes de generatione animalium, quibus accedunt quaedam de partu, de membranis ac humoribus uteri, et de conception

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ (Gaztelaniaz) Álvarez, Juan Pablo; Histórica, Viñeta. (2012-11-01). «William harvey, corazón valiente» Revista Médica Clínica Las Condes 23 (6): 788–790. doi:10.1016/S0716-8640(12)70384-X. ISSN 0716-8640. (Noiz kontsultatua: 2019-02-10).
↑ (Gaztelaniaz) Biografía, Historia y. (2017-09-26). «Historia y biografía de William Harvey» Historia y biografía de (Noiz kontsultatua: 2019-02-10).
↑ ^a ^b (Gaztelaniaz) Revista Alma :: Spanish | LA CIRCULACIÓN DE LA SANGRE A 400 AÑOS DE SU DESCUBRIMIENTO. (Noiz kontsultatua: 2019-03-12).
↑ (Gaztelaniaz) entreprises, MAPPING CONTROL géolocalisation de véhicules particuliers et. «William Harvey (1578-1657): Maestro y padre de la Cardiología» Revista Galenus (Noiz kontsultatua: 2019-03-12).

Datuak: Q93128
Multimedia: William Harvey / Q93128

[1] (Gaztelaniaz) Álvarez, Juan Pablo; Histórica, Viñeta. (2012-11-01). «William harvey, corazón valiente» Revista Médica Clínica Las Condes 23 (6): 788–790. doi:10.1016/S0716-8640(12)70384-X. ISSN 0716-8640. (Noiz kontsultatua: 2019-02-10).

[2] (Gaztelaniaz) Biografía, Historia y. (2017-09-26). «Historia y biografía de William Harvey» Historia y biografía de (Noiz kontsultatua: 2019-02-10).

[:0-3] (Gaztelaniaz) Revista Alma :: Spanish | LA CIRCULACIÓN DE LA SANGRE A 400 AÑOS DE SU DESCUBRIMIENTO. (Noiz kontsultatua: 2019-03-12).

[4] (Gaztelaniaz) entreprises, MAPPING CONTROL géolocalisation de véhicules particuliers et. «William Harvey (1578-1657): Maestro y padre de la Cardiología» Revista Galenus (Noiz kontsultatua: 2019-03-12).

[1]

[2]

[3]

[4]