Xenon

Xenona
54 Iodoa ← Xenona → Zesioa
Kr ↑ Xe ↓ Rn Taula periodikoa
Ezaugarri orokorrak
Izena, ikurra, zenbakia	Xenona, Xe, 54
Serie kimikoa	gas nobleak
Taldea, periodoa, orbitala	18, 5, p
Masa atomikoa	131,293(6) g/mol
Konfigurazio elektronikoa	[Kr] 4d10 5s2 5p6
Elektroiak orbitaleko	2, 8, 18, 18, 8
Propietate fisikoak
Egoera	gasa
Dentsitatea	(0 °C, 101,325 kPa) 5,894 g/L
Urtze-puntua	(101,325 kPa) 161,4 K (-111,7 °C, -169,1 °F)
Irakite-puntua	(101,325 kPa) 165,03 K (-108,12 °C, -162,62 °F)
Urtze-entalpia	(101,325 kPa) 2,27 kJ·mol−1
Irakite-entalpia	(101,325 kPa) 12,64 kJ·mol−1
Bero espezifikoa	(25 °C) (101,325 kPa) 20,786 J·mol−1·K−1
Lurrun-presioa P/Pa 1 10 100 1 k 10 k 100 k T/K 83 92 103 117 137 165
Propietate atomikoak
Kristal-egitura	kubikoa, aurpegietan zentratua
Oxidazio-zenbakia(k)	0, +1, +2, +4, +6, +8 (gutxitan 0 baino gehiago) (oxido azido ahula)
Elektronegatibotasuna	2,6 (Paulingen eskala)
Ionizazio-potentziala	1.a: 1.170,4 kJ/mol 2.a: 2.046,4 kJ/mol 3.a: 3.099,4 kJ/mol
Erradio atomikoa (kalkulatua)	108 pm
Erradio kobalentea	130 pm
Van der Waalsen erradioa	216 pm
Datu gehiago
Eroankortasun termikoa	(300 K) 5,65x10-3
Soinuaren abiadura	1.090 m/s
Isotopo egonkorrenak
Xenonaren isotopoak iso UN Sd-P D DE (MeV) DP 124Xe %0,095 Xe egonkorra da 70 neutroirekin 125Xe Sintetikoa 16,9 o ε 1,652 125I 126Xe %0,089 Xe egonkorra da 72 neutroirekin 127Xe Sintetikoa 36,345 e ε 0,662 127I 128Xe %1,91 Xe egonkorra da 74 neutroirekin 129Xe %26,4 Xe egonkorra da 75 neutroirekin 130Xe %4,07 Xe egonkorra da 76 neutroirekin 131Xe %21,2 Xe egonkorra da 77 neutroirekin 132Xe %26,9 Xe egonkorra da 78 neutroirekin 133Xe Sintetikoa 5,247 e β− 0,427 133Cs 134Xe %10,4 Xe egonkorra da 80 neutroirekin 135Xe Sintetikoa 9,14 o β− 1,16 135Cs 136Xe %8,86 Xe egonkorra da 82 neutroirekin

Xenona elementu kimiko bat da, Xe ikurra eta 54 zenbaki atomikoa dituena. Gas noble kolorge, astun eta usaingabea da. Atmosferan aztarna-elementu gisa ageri da. Nahi eta normalean ez den erraktiboa, xenonak zenbait erreakzio kimiko jasan ditzake, hala nola, xenon hexafluoroplatinatoaren eraketa (gas noble batekin sintetizatu ahal izan den lehen konposatua).

Naturan xenona bederatzi isotopo egonkorretan ageri da, baina badaude desintegrazio erradioaktiboa jasaten duten beste 40 xenon-isotopo ezegonkor ere. Xenonaren isotopo-ratioak tresna garrantzitsua dira Eguzki-sistemaren hasierako historia ikertzeko. Xenon-135 isotopoa, fisio nuklearraren ondorioz sortzen dena, erreaktore nuklearretan erabiltzen da neutroi-xurgatzaile gisa.

Xenona flash-lanparatan eta arku-lanparatan erabiltzen da, bai eta anestesiko gisa ere. Lehen laser diseinuek xenonezko flash-lanparak erabiltzen zituzten ponpa gisa. WIMP (weakly interactive massive particles - partikula masibo ahulki interaktiboak) deritzen partikula hipotetikoak aurkitzeko ere erabiltzen da xenona, eta espaziontzietako ioi-bultzatzaileen propelante gisa.

Historia

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Xenon

William Ramsay eta Morris Traversek aurkitu zuten 1898. urtean, aire likidoa lurruntzean lortutako hondakinetatik.