Y-kromosomako Adam
Giza genetikan, Y-kromosomako azken arbaso komuna (Y-MRCA, informalki Y-kromosomako Adam bezala ezagutzen dena), bizirik dauden gizaki guztien azken arbaso komun patrilineala da. Beste era batera esanda, bizirik dauden gizaki guztiak euren aiten eta aita horien aiten bidezko etengabeko aiten lerro guztiak elkartzen diren gertuen dagoen gizon gisa definitzen da. Y-MRCA terminoak islatzen du gaur egun bizi diren gizaki ar guztien Y kromosomak zuzenean eratortzen direla urrutiko arbaso horren Y kromosomatik. Arbaso komun matrilineal berrienaren kontzeptu analogoa «Eva mitokondriala» bezala ezagutzen da (mt-MRCA, ingelesez, DNAmt-aren transmisio matrilinealaren bidez), hau da, gizaki bizi guztiak matrilinealki jaisten diren emakumerik berriena. «Eva mitokondrialarekin» gertatzen den bezala, «Y-kromosomako Adam» titulua ez zaio etengabe gizabanako bakarrari finkatua, baizik eta gizadiaren historian zehar aurrera egin dezake aitaren leinuak iraungitzen diren heinean.
Y-MRCA bizi izan zen garaiko estimazioak ere aldatu egin dira giza jatorriari buruzko ezagutza modernoak aldatu ahala. Adibidez, 2013an, ordura arte ezezaguna zen Y haplotalde kromosomiko baten aurkikuntza iragarri zen[1], eta, horren ondorioz, gizakiaren Y-MRCA adin estimatuaren doitze txiki bat gertatu zen[2].
Definizioz, ez da beharrezkoa Y-MRCA eta mt-MRCA aldi berean bizi izana[3]. 2014ko estimazioek bi banakoak gutxi gorabehera garaikideak izan zitezkeela iradokitzen bazuten ere[4], Y talde arkaikoaren aurkikuntzak Y-MRCAren adin estimatua mt-MRCAren adin probableenetik harago atzeratu du. 2015ean, Y-MRCAren adinaren estimazioak 200.000 eta 300.000 urte artekoak dira, gutxi gorabehera gizaki anatomikoki modernoen agerpenarekin bat egiten duena[5].
El Sidrón-eko (Espainia) neandertal batetik hartutako Y datu kromosomikoek duela 588.000 urteko Y-T-MRCA (Y-MRCArainoko denbora) jaurti zuten neandertal eta gizaki anatomikoki modernoen arteko lerro patrilinealarentzat, ante-Adam izenekoa, eta duela 275.000 urtekoa Y-MRCArentzat[6].
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ (Ingelesez) Mendez, Fernando L.; Krahn, Thomas; Schrack, Bonnie; Krahn, Astrid-Maria; Veeramah, Krishna R.; Woerner, August E.; Fomine, Forka Leypey Mathew; Bradman, Neil et al.. (2013-03-07). «An African American Paternal Lineage Adds an Extremely Ancient Root to the Human Y Chromosome Phylogenetic Tree» The American Journal of Human Genetics 92 (3): 454–459. doi: . ISSN 0002-9297. PMID 23453668. PMC PMC3591855. (Noiz kontsultatua: 2024-11-28).
- ↑ (Ingelesez) Elhaik, Eran; Tatarinova, Tatiana V.; Klyosov, Anatole A.; Graur, Dan. (2014-09). «The ‘extremely ancient’ chromosome that isn’t: a forensic bioinformatic investigation of Albert Perry’s X-degenerate portion of the Y chromosome» European Journal of Human Genetics 22 (9): 1111–1116. doi: . ISSN 1476-5438. PMID 24448544. PMC PMC4135414. (Noiz kontsultatua: 2024-11-28).
- ↑ Dawkins, Richard. (2005). The Ancestor's Tale: A Pilgrimage to the Dawn of Evolution. (1st ed. argitaraldia) HarperCollins Publishers ISBN 978-0-618-61916-0. (Noiz kontsultatua: 2024-11-28).
- ↑ Cann, Rebecca L.. (2013-08-02). «Y Weigh In Again on Modern Humans» Science 341 (6145): 465–467. doi: . (Noiz kontsultatua: 2024-11-28).
- ↑ (Ingelesez) Karmin, Monika; Saag, Lauri; Vicente, Mário; Sayres, Melissa A. Wilson; Järve, Mari; Talas, Ulvi Gerst; Rootsi, Siiri; Ilumäe, Anne-Mai et al.. (2015-04-01). «A recent bottleneck of Y chromosome diversity coincides with a global change in culture» Genome Research 25 (4): 459–466. doi: . ISSN 1088-9051. PMID 25770088. PMC PMC4381518. (Noiz kontsultatua: 2024-11-28).
- ↑ (Ingelesez) Mendez, Fernando L.; Poznik, G. David; Castellano, Sergi; Bustamante, Carlos D.. (2016-04-07). «The Divergence of Neandertal and Modern Human Y Chromosomes» The American Journal of Human Genetics 98 (4): 728–734. doi: . ISSN 0002-9297. PMID 27058445. PMC PMC4833433. (Noiz kontsultatua: 2024-11-28).