Yonaguniera

Yonaguniera
	与那国物言 — どぅなんむぬい — ドゥナンムヌイ
Datu orokorrak
Lurralde eremua	Japonia
Hiztunak	400 (2015)
Ofizialtasuna	Inon ez
Eskualdea	Okinawa Prefektura
UNESCO sailkapena	4: arrisku larrian
Araugilea	Ez du
Hizkuntza sailkapena
	giza hizkuntza; Asian languages (en) ; japoniar hizkuntzak; ryukyuar hizkuntzak; hego ryukyuar hizkuntzak
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologia	SOV hizkuntza eta hizkuntza eranskaria
Alfabetoa	kanjia, kana, Katakana eta Hiragana
Aurrekaria	Proto-Yonaguni (en)
Hizkuntza kodeak
ISO 639-3	yoi
Ethnologue	yoi
Glottolog	yona1241
Wikipedia	yoi
Linguasphere	45-CAC-bc
UNESCO	1972
IETF	yoi
Endangered ; Languages Project	; 3170

Yonaguniera (与那国物言/ドゥナンムヌイ Dunan Munui) Ryukyu uhartedian kokatzen den Yonaguni uhartean hitz egiten den hizkuntza bat da, Hego Ryukyuar motakoa.^[1] Yaeyama hizkuntza gertuko hizkuntza du, antzekotasun aipagarriekin. Japoniar hizkuntza-politika zapaltzaileen ondorioz, hizkuntza ez da ofiziala eta ez dago aitortua, bertako erakundeek Yonaguni dialektoa izenaz izendatzen dute (与那国方言, Yonaguni hōgen). UNESCOk eginiko sailkapenaren arabera, yonaguniera da Japonia osoan zaurgarriena den hizkuntza. Egun laurehun bat pertsonak hitz egiten dute.^[2]

Yonagunierak antzina bere idazkera propioa garatu zuen, Kaidā logogramak izan ziren hizkuntzaren berezko idazte-sistema. Baina uhartea Rykuyuko Erresumaren mende geratu zenean eta ondoren Japoniako Erresumak menderatu zuenean, logograma hauek txinatar karaktereek edo japoniar kanak ordezkatu zituzten.

Fonetika[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bokalak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Azpiko taulak yonagunierazko bokalak erakusten ditu. Alofonoak diren bokalak parentesi artean ageri dira.

	Aitzinekoak	Erdikoak	Atzekoak
Itxiak	i		u
Erdi-itxiak	(ɪ)		(ʊ)
Erdi-irekiak			o^{[oh 1]}
Irekiak		a	(ɑ)

Kontsonanteak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Azpiko taulak yonagunieran agertzen diren kontsonanteak biltzen ditu. Alofonoak baino ez diren kontsonanteak parentesi artean ageri dira. Fonema herskari eta afrikariek hiru-bideko kontrastea dute fortis, lenis eta ahozko kontsonanteen artean.

	Ezpainkariak			Ezpainkari-belarrak		Hobikariak			Hobikari-sabaikariak	Sabaikariak		Belarrak			Glotalak
	LEN	FOR	AHO	Ezpainkari-belarrak		LEN	FOR	AHO	Hobikari-sabaikariak	Sabaikariak		LEN	FOR	AHO	Glotalak
Herskariak		p	b			tʰ	t	d				kʰ	k	g
Igurzkariak		(ɸ)					s		(ɕ)	(ç)					h
Afrikatuak							t͡s		(t͡ɕ)
Sudurkariak			m					n						ŋ
Dardarkariak								ɾ
Hurbilkariak				(ʍ)	w						j

Sintaxia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Jarraian ageri den taulan yonagunierazko osagarriak ageri dira:

Yonagunieraren osagarriak^[3]
Yonagunieraz	Euskaraz	Yonagunierazko esaldia	Euskarara itzulia
= ya	Da	kari = ya ku-n	Badator
= du	~	u = ŋa = du	Hau (zehazki)
= ŋa	Da	kari = ŋa ku-n	Badator
= nu	-(r)en (Noren)	kari = nu suŋuti	Bere liburua
= nki	Hara Hari	isu = nki hir-un kari = nki tura-n	Joan hondartzara Eman iezaiozu
= ni	-an (Tokia) -an (Unea)	isu = ni amb-un isu = ni bu-n unu basu = ni	Jolastu hondartzan Hondartzan Une hartan
= gara	-tik (Nondik)	isu = gara su-ta-n	Itsasertzetik etorri zen
= tu	-(r)ekin (Norekin)	kari = tu ku-n	Etorri berarekin
= si	-rekin (Zerekin)	katana = si cu-n	Ezpatarekin moztu
= n = bagin	Ere bai	kari = n ku-n kari = bagin ku-n	Etorriko da
= ka	Baino-	ku = ka maci	Hau baino hobea
= nta	~ Edo ~	agami = nta	Haurrak
= ndi	Eta ~	ku-n = di n-ta-n	Etortzeko esan zuen
= su	Ez (kuasi partikula)	n-ta-n = su = ya	Esan zuen
= nni	Bezala	u = nni = nu	Hau bezala

Azpiko taulan, lehenengo bi zutabetan yonagunierazko hitz arruntenak eta beste bietan hizkuntzaren sailkatzaileak ageri dira:

Yonagunierazko ohiko hitzak eta sailkatzaileak^[4]
Yonagunieraz	Euskaraz	Sailkatzaile mota	Sailkatzailea yonagunieraz
t ^ʔ u	Bat	Gizakia	-taintu
t ^ʔ a	Bi	Animalia	-gara
mi	Hiru	Bizigabea	-ci
du	Lau	Objektu laua	-ira
ici	Bost	Zuhaitza	-mutu
mu	Sei	Data	-ka / -ga
nana	Zazpi	Zenbakia	-muruci
da	Zortzi	Pausoak	-mata
kugunu	Bederatzi	Heltzea	-ka
tu	Hamar
unty	Batata
dama	Mendia
dulu	Gaua
doo	Ur beroa
minble	Burua
kaigu~u	Arrautza

Oharrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ [o] ziur aski fonema independente gisa har daiteke, eta ez /u/-ren alofono soil gisa. Alabaina, haren hedapena oso murritza da. Interjekzio gutxi batzuetan izan ezik, esaldi amaieretako edo harridurazko egin partikuletako morfemetan baino ez da azaltzen.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ (Ingelesez) Kiefer, Ferenc; Blevins, James; Bartos, Huba. (2017-06-21). Perspectives on Morphological Organization: Data and Analyses. BRILL ISBN 978-90-04-34293-4. (Noiz kontsultatua: 2020-03-28).
↑ (Ingelesez) Handbook of the Ryukyuan Languages: History, Structure, and Use. De Gruyter Mouton 2015-01-19 ISBN 978-1-61451-115-1. (Noiz kontsultatua: 2020-03-28).
↑ Kamata 2015 , p.242 .
↑ 山田, ペラール & 下地 2013, p. 296.

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Datuak: Q34243

[3] [o] ziur aski fonema independente gisa har daiteke, eta ez /u/-ren alofono soil gisa. Alabaina, haren hedapena oso murritza da. Interjekzio gutxi batzuetan izan ezik, esaldi amaieretako edo harridurazko egin partikuletako morfemetan baino ez da azaltzen.

[1] (Ingelesez) Kiefer, Ferenc; Blevins, James; Bartos, Huba. (2017-06-21). Perspectives on Morphological Organization: Data and Analyses. BRILL ISBN 978-90-04-34293-4. (Noiz kontsultatua: 2020-03-28).

[2] (Ingelesez) Handbook of the Ryukyuan Languages: History, Structure, and Use. De Gruyter Mouton 2015-01-19 ISBN 978-1-61451-115-1. (Noiz kontsultatua: 2020-03-28).

[4] Kamata 2015 , p.242 .

[5] 山田, ペラール & 下地 2013, p. 296.

[1]

[2]

[oh 1]

[3]

[4]