Zenturiazio erromatarra

Italiako iparraldean Cesenaren zenturiazioa (XVI. mapa).

Zenturiazio erromatarra (latinez centuriato) hiri baten eta inguruko nekazari lurraldeaantolaketa eta banaketa sistema bat zen. Erromaren lurralde‐antolakuntza egituratzailearen tresna garrantzitsua zenturiazioa izan zen, lurraren (landaren eta hiriaren) partzelazio sistematikoa.^[1] Planoaren eskema geometrikoan oinarrituta zegoen, antzinako erromatarrek erabilia, lurrazal neurtzeko tresnen laguntzaz marratua izan zena kolonia berri bakoitzean. Eskualde bat konkistatu eta erromatar hiritarrei eman behar zietenena, bertan hiri berra egiteko eta lurra kolonizatzeko, hau da, juridikoki colonia esaten zioten hiri mota egiteko (edo herritar latindarrak kolonia latinoa bazen), zenturiazioa egin behar zen, kolono bakoitzari zegokion lur zatia esleitzeko.

Definizioa

Zenturiazio terminoak lurraldea zatitzeko sistema bat adierazten du, zibilizazio erromatarrak bere menpeko eskualdeetan aplikatzen zuen laborantza lurrak zatikatzeko ohiko prozesua. Basoa soildu eta lurraren kalitatea hobetu ondoren, (urrats horiek beharrezkoa izanez gero), lurrak 700 metro inguruko aldea zuten lauki handietan banatzen zen, sarbideek mugatuta, gehienetan drainatze-zanga handiekiko paraleloan. Erromatarren antolakuntza gaitasun nabarmenaren emaitza ikusgarrienetako bat da.^[2]

Italiako Cesena eskualdekoa da Europan ondoen kontserbatutako zenturiazio erromatarraren adibideetako bat. Nafarroan, Julio Caro Baroja etnografoarentzat, Zendea toponimoa Centuriato horiekin lotuta dago, Erdi Aroan gorde zen "Centena" hitzaren bidez.^[3]^[4]

Eraikitza prozesua

Hainbat eskema eta sistema-aldaera hartu ziren. Ager centuriatus-arena izan zen zabalduena.

Erromatar lur-neurtzaileak hiriaren erdigunea aukeratzen zuen lehenik (umbilicus soli ).

Bideen orientazioa ere erabaki behar zuen, bat Iparraldera ez zuzentzeko arrazoirik bazuen, eta bideak zehazki perpendikularrak ez egiteko arrazoirik bazuen. Izan ere, lehenespenez, iparraldea ardatzetako baten norabidea zen (etruskoen agronomia kulturatik jasotako ohitura).

Gero, erditik, bi bide-ardatz perpendikularrak marrazten zituen gromaren laguntzaz:

lehenengoa ekialde-mendebalde norabidean (edo gertueneko norabidean), decumanus maximus izenekoa,
bigarrena ipar-hego norabidean (edo gertueneko norabidean), cardo maximus izenekoa.^[5]

Hiria mugatu ondoren, bi bide horiek inguruko nekazaritza-lurralde osoan luzatzen ziren, hiriaren esparruan egiten ziren ateetatik igaroz.

Topografoa bisorearen (umbelicus) aurrean kokatzen zen, mendebaldera begira, eta izen hauen bidez definitzen zuen lurraldea:

ultra, aurrean ikusten zuena
citra, bizkarrean zuena
dextra, bere eskuinean ikusten zuena
sinistra, bere ezkerrean ikusten zuena.

Lurraldearen zenturiazioa

Hasierako ardatzen bi aldeetan bigarren mailako cardo eta decumanus marrazten ziren. 100 actus-etako (3,5 Km. inguru) tarteak uzten zituzten horien artean, beti ere paraleloan jarrita. Horrela azalera karratuetan zatitutako lur eremuari saltus esaten zioten .

Bide-sarea, gerora, lehendik trazatutako bide-ardatsekiko paraleloak ziren beste errepide batzuen bidez osatzen zen. Azken bide horien artean 20 actus (710,40 m ) uzten ziren. Azken zatiketa horren ondoriozko azalera karratuak zenturiak ziren.

Bide-zabalerak, oin erromatarretan (29,6 cm )
Izena	Zabalera	Baliokidea
Decumanus maximus	40 oin erromatar	11,84 m
Cardo maximus	20 oin erromatar	5,92 m
Muga kintarrikoak	12 oin erromatar	3,55 m
Beste errepide batzuk	8 oin erromatar	2,37 m

Lursailen banaketa bideak atontzen bukatu ondoren egiten zen. Zenturia bakoitza 10 trazaduratan banatzen zen, beti ere kardoen eta decumanusen lerro paraleloekin eta haien artean bi actus-etako distantzia uste zen (71,04 m), heredia izeneko 0,5 hektarea inguruko 100 lur eremu karratu eratzen ziren (centum heredia = centuria).

Heredium bakoitza erdibana zatitzen zen hego-ipar ardatzean, bi jugerum eratuz (jugeruma, 2.523 metro karratu zituen, egun batean idi pare batek golda zezakeen lur azalerari zegokion).

Veneto eskualdean erromatarren zenturiazioak paisaiari utzi zion antolaketa geometrikoa Graticolato erromatarra izena ematen diote.

Neurtzeko tresnak

Groma, lerro zuzenak egiteko^[6]
Chorobate mailen arteko aldeak kontuan izaten zituen ^[7]
Dioptra, desnibeleko maila eta angeluetarako^[8]

Erreferentziak

↑ Hirigintza VII. Lurralde Antolamendua eta Ingurumen Babesa. 1.1. Lurralde‐antolamenduaren praktika historikoa EHU, Hirigintza
↑ Molinero, F. et al. (koord). (2011). Los paisajes agrarios de España: caracterización, evolución y tipificació. Madrid: Ministerio de Medio Ambiente y Medio Rural y Marino.
↑ «CENTENÆ, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.» ducange.enc.sorbonne.fr (kontsulta data: 2025-09-29).
↑ (Gaztelaniaz) Caro Baroja, Julio. (1982). «Capítulo XI. La cuenca o las cendeas» La casa en Navarra, II (Iruñea: Caja de Ahorros de Navarra).
↑ (Gaztelaniaz) Álvarez, Jorge. (2023-10-19). «Centuriación, el complejo sistema de reparto de tierras en la antigua Roma» La Brújula Verde (kontsulta data: 2025-09-28).
↑ «La groma» La groma (kontsulta data: 2025-09-29).
↑ «Instituto de Geociências - CHOROBATES» museudetopografia.ufrgs.br (kontsulta data: 2025-09-29).
↑ (Gaztelaniaz) Moreno Gallo, Isaac. «Ars Mensoria» Nuevos Elementos de Ingeniería Romana III Congreso de las Obras Públicas Romanas. Astorga 2006 Junta de Castilla y León - Colegio de Ingenieros T. de O. P. eta Traianus: 379-389..

Bibliografia

(Frantsesez) Caillemer, André; Chevallier, Raymond (1954) « Les centuriations de l'Africa vetus », Annales, 1954, 9-4, 433-460 or.
(Frantsesez) Chastagnol, André (1965) « Les cadastres de la colonie romaine d'Orange », Annales, 20-1, 152-159 or.
(Frantsesez) « Fouilles d'un limes du cadastre B d'Orange à Camaret (Vaucluse) », DHA, 17-2, 1991, 224 or. DOI : https://doi.org/10.3406/dha.1991.1952
(Frantsesez) Chouquer, Gérard eta Favory, François (1991) Les Paysages de l'Antiquité. Terres et cadastres de l'Occident romain, Paris : Errance. 243 or.
(Frantsesez) Chouquer, Gérard eta Favory, François (1992) Les arpenteurs romains. Théorie et pratique, Paris, Errance, 184 or. ISBN|2-87772-050-0
(Frantsesez) Chouquer, Gérard (1993) « Un débat méthodologique sur les centuriations », DHA, 19-2, 360-363 or.
- (Frantsesez) (2008-4)« Les transformations récentes de la centuriation. Une autre lecture de l'arpentage romain », Annales, 847-874 or.
Decramer, L.R.; Elhaj, V; Hilton, R. ; Plas, A. « Approches géométrique des centuriations romaines. Les nouvelles bornes du Bled Segui », Histoire et Mesure, XVII, 1/2, 2002, 109-162 or.
(Gaztelaniaz) Gómez-Pantoja Fernández-Salguero, Joaquín. (1977). Príncipe de Viana 38. urtea, 148-149, 197: 423-434. ISSN 0032-8472.. URL: https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=1150626
(Gaztelaniaz) García García, M. Luisa. (2018-06-12). «La ocupación del territorio navarro en época romana» Cuadernos De Arqueología De La Universidad De Navarra 3: 231-270. doi:https://doi.org/10.15581/012.3.27822..
- (Gaztelaniaz) .. (1997). «El poblamiento en época romana en Navarra: sistemas de distribución y modelos de asentamientos» Isturitz 8: 75-110..
(Gaztelaniaz) Hernández Jiménez, Jesús. (2015). «La centuriación romana en el término de Alfaro, siglos II y III» Graccurris: revista de estudios alfareños 26: 71-86. ISSN 1132-9610..
(Frantsesez) Guillaumin, Jean-Yves (1998) « Le tirage au sort dans l'attribution des lots de terre », Dialogues d'histoire ancienne, 24 1. zk., 101-124 or.
(Frantsesez) Marchand, Claire (2003) « Des centuriations plus belles que jamais ? Proposition d'un modèle dynamique d'organisation des formes », Études rurales, 167-168, 3-4, 93-113 or. .
(Frantsesez) Piganiol, André (1954) « Les documents annexes du cadastre d'Orange », CRAI, 98-3, 302-310 or.
- (1962) Les documents cadastraux de la colonie romaine d'Orange, XVIemme supplément à Gallia, Paris.
(Frantsesez) (Frantsesez)Roth Congès, Anne (1996) « Modalités pratiques d'implantation des cadastres romains : quelques aspects (Quintarios Claudere. Perpendere. Cultellare.Varare : la construction des cadastres sur une diagonale et ses traces dans le Corpus agrimensorum », Mélanges de l'École française de Rome. Antiquité, 108, 1 zk., 299-422 or.
(Frantsesez) Soyer, Jacqueline (1974) «Les centuriations de Provence », Revue archéologique de Narbonnaise, 7, 179–199 or..

Ikus, gainera

Kanpo estekak

(Gaztelaniaz) “La ciudad romana ideal . La centuriación del territorio” Tarragona Tarraco Viva 2019
(Gaztelaniaz) Rodríguez, Álvaro (2024-02-03) “¿Que es la Centuriazione Romana?” Historia, Imperio Romano, Veneto
(Ingelesez) Sparavigna, Amelia Carolina (2015-12) “Roman Centuriation in Satellite Images” Phillica.

Datuak: Q1230314

[1] Hirigintza VII. Lurralde Antolamendua eta Ingurumen Babesa. 1.1. Lurralde‐antolamenduaren praktika historikoa EHU, Hirigintza

[2] Molinero, F. et al. (koord). (2011). Los paisajes agrarios de España: caracterización, evolución y tipificació. Madrid: Ministerio de Medio Ambiente y Medio Rural y Marino.

[3] «CENTENÆ, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Du Cange et al.» ducange.enc.sorbonne.fr (kontsulta data: 2025-09-29).

[4] (Gaztelaniaz) Caro Baroja, Julio. (1982). «Capítulo XI. La cuenca o las cendeas» La casa en Navarra, II (Iruñea: Caja de Ahorros de Navarra).

[5] (Gaztelaniaz) Álvarez, Jorge. (2023-10-19). «Centuriación, el complejo sistema de reparto de tierras en la antigua Roma» La Brújula Verde (kontsulta data: 2025-09-28).

[6] «La groma» La groma (kontsulta data: 2025-09-29).

[7] «Instituto de Geociências - CHOROBATES» museudetopografia.ufrgs.br (kontsulta data: 2025-09-29).

[8] (Gaztelaniaz) Moreno Gallo, Isaac. «Ars Mensoria» Nuevos Elementos de Ingeniería Romana III Congreso de las Obras Públicas Romanas. Astorga 2006 Junta de Castilla y León - Colegio de Ingenieros T. de O. P. eta Traianus: 379-389..

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]