Zianogeno

Zianogeno
Formula kimikoa	C2N2
SMILES kanonikoa	2D eredua
MolView	3D eredua
Konposizioa	Nitrogeno eta karbono
Aurkitzailea	Joseph Louis Gay-Lussac
Mota	pseudohalogen (en) , heterocumulene (en) eta carbon nitride (en)
Ezaugarriak
Dentsitatea	0,95 g/cm³ (−6 °F)
Disolbagarritasuna	1 g/100 g (ur, 20 ℃)
Momentu dipolarra	0 D
Fusio-puntua	−28 ℃ ; −27,9 ℃
Irakite-puntua	−21 ℃ (760 Torr); −21,1 ℃ (101,325 kPa)
Fusio-entalpia	0 D
Lurrun-presioa	5,1 atm (21 ℃)
Masa molekularra	52,006 Da
Arriskuak
NFPA 704	4 4 2
Lehergarritasunaren beheko muga	6,6 % (V/V)
Lehergarritasunaren goiko muga	32 % (V/V)
Denboran ponderatutako esposizio muga	20 mg/m³ (10 h, baliorik ez)
Eragin dezake	cyanogen exposure (en)
Identifikatzaileak
InChlKey	JMANVNJQNLATNU-UHFFFAOYSA-N
CAS zenbakia	460-19-5
ChemSpider	9605
PubChem	9999
Reaxys	1732464
Gmelin	29308
ChEBI	1090
NBE zenbakia	1026
RTECS zenbakia	GT1925000
ZVG	38430
DSSTox zenbakia	GT1925000
EC zenbakia	207-306-5
ECHA	100.006.643
Human Metabolome Database	HMDB0252001
UNII	534Q0F66RK

Ziangenoa konposatu kimikoa da, N≡C‒C≡N, formula duena. Gas kolorgea da almendra usainekoa. Oso toxikoa da^[1]^[2].

Zianogenoa espazioan aurkitu izan da, Titan satelitean eta hainbat kometatan esaterako^[3]^[4].

Historia

Zianogenoa 1815ean sintetizatu zuen lehen aldiz Joseph Louis Gay-Lussac-ek, bere formula enpirikoa zehaztu eta izena eman zion. Gay-Lussac-ek "zianogeno" hitza sortu zuen grezierazko κυανός (kyanos, urdina) eta γενάω (gennao, sortu) hitzetatik, zianogenoa Carl Wilhelm Scheele suediar kimikariak isolatu zuelako lehen aldiz Prusiako urdina pigmentutik^[5]

Sintesia

Industrian zianogenoa hidrogeno zianuroa kloroz oxidatuz silizio dioxidoa katalizatzaile gisa usatuz.

Laborategian zianuroak lehengai gisa baliatuz sintetizatzen da^[6].

${\ce {2 Hg(CN)2 -> (CN)2 + Hg2(CN)2}}$

${\ce {2 CuSO4 + 4 KCN -> (CN)2 + 2 CuCN + 2 K2SO4}}$

Erabilera

XIX. mendean zianogenoa erabilera oso handia izan zuen ongarri sintetikoak prestatzeko. Egun, sintesi kimiko askotan baliatzen da

Toxikotasuna

Zianogenoa oso gas toxikoa da: zianurotan metabolizatzen da eta hemoglobinaren eta, batez ere, zitokromo c oxidasaren, arnasketa oxigenatuaren entzimaren, lana inhibitzen du du^[2].

Zianogenoa erabiltzeak begiak babestea eta arnasketa-ekipo autonomoa usatzea eskatzen du. Zianogenoa arnastuz gero arazo larriak agertzen dira, arnas-geldialdia eta heriotza barne.

Erreferentziak

↑ Zianogeno. Zientzia eta teknologia hiztegi entziklopedikoa. Elhuyar Fundazioa.
↑ ^a ^b (Ingelesez) PubChem. «Cyanogen» pubchem.ncbi.nlm.nih.gov (Noiz kontsultatua: 2025-02-02).
↑ Inaki, Irazabalbeitia. (2004-12-01). «Tartarorako bidean» Elhuyar aldizkaria (Noiz kontsultatua: 2025-02-02).
↑ Irati, Kortabitarte Egiguren. (2009-02-19). «Lulin kometa berdea, gertutik» Zientzia.eus (Noiz kontsultatua: 2025-02-02).
↑ (Frantsesez) Gay-Lussac, J. L.. (19815). Recherches sur l'acide prussique Annales de Chimie.. Annales de Chimie. 95: 136–231., 163 or..
↑ Brotherton, T. K.; Lynn, J. W.. (1959-10-01). «The Synthesis And Chemistry Of Cyanogen» Chemical Reviews 59 (5): 841–883. doi:10.1021/cr50029a003. ISSN 0009-2665. (Noiz kontsultatua: 2025-02-02).

Datuak: Q421724
Multimedia: Cyanogen / Q421724

[1] Zianogeno. Zientzia eta teknologia hiztegi entziklopedikoa. Elhuyar Fundazioa.

[:0-2] (Ingelesez) PubChem. «Cyanogen» pubchem.ncbi.nlm.nih.gov (Noiz kontsultatua: 2025-02-02).

[3] Inaki, Irazabalbeitia. (2004-12-01). «Tartarorako bidean» Elhuyar aldizkaria (Noiz kontsultatua: 2025-02-02).

[4] Irati, Kortabitarte Egiguren. (2009-02-19). «Lulin kometa berdea, gertutik» Zientzia.eus (Noiz kontsultatua: 2025-02-02).

[5] (Frantsesez) Gay-Lussac, J. L.. (19815). Recherches sur l'acide prussique Annales de Chimie.. Annales de Chimie. 95: 136–231., 163 or..

[6] Brotherton, T. K.; Lynn, J. W.. (1959-10-01). «The Synthesis And Chemistry Of Cyanogen» Chemical Reviews 59 (5): 841–883. doi:10.1021/cr50029a003. ISSN 0009-2665. (Noiz kontsultatua: 2025-02-02).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]