Zirujau
Zirujaua, medikuntza modernoan, kirurgia egiten duen profesional medikoa da. Une eta leku desberdinetan ohitura desberdinak egon arren, zirujau moderno bat lizentziadun medikua ere izan ohi da, edo medikuek adinako prestakuntza medikoa jaso zuen kirurgian espezializatu aurretik. Podologian, odontologian eta albaitaritzako medikuntzan ere badira zirujauak. Zirujauek urtean 300 milioi prozedura kirurgiko baino gehiago egiten dituztela kalkulatzen da.[1][2]
Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sushruta mediku-zirujau indiarra izan zen kirurgia dokumentatzen lehena, k.a. VI. mendean. Kirurgia plastiko kosmetikoan espezializatu zen eta rinoplastia irekiko prozedura bat ere dokumentatu zuen.[3] Bere obra nagusia Suśruta-saṃhitā izan zen eta medikuntzaren itun zaharrenetako bat da, eta bai ayurveda zein kirurgiaren fundazio-testutzat hartzen da. Tratatuak medikuntza orokorraren alderdi guztiak jorratzen ditu, baina G. D. Singhal itzultzaileak Sushruta "ebakuntza kirurgikoaren aita" izendatu zuen, tratatuan jasota dagoen kirurgiaren kontakizun oso zehatzengatik.
Sushruta Medikuntza Eskolak Indian izan zuen gainbeheraren ondoren, hein handi batean, ez zitzaion kasurik egin kirurgiari, harik eta Islamiar Urrezko Aroko Al-Zahrawi zirujauak kirurgia praktika mediko eraginkor gisa berrezarri zuen arte. Mundu islamiarreko Erdi Aroko zirujau handiena izan zen, eta hau ere kirurgiaren aitatzat joa izan da.[4] 30 aleko Kitab al-Tasrif entziklopedia da medikuntzari egin zion ekarpen handiena. Haurdunaldi ektopikoa deskribatzen zuen lehen medikua izan zen, eta hemofiliaren izaera hereditarioa identifikatzen zuen lehena ere.
Prozedura eta tresna kirurgikoen arloan egindako ekarpen aitzindariek eragin handia izan zuten kirurgian, baina XVIII. mendera arte ez zen kirurgia mendebaldeko herrialdeetan diziplina mediko desberdin gisa sortu.
Europan, kirurgia bizargin-zirujauekin lotu zen batez ere, haien ilea mozteko tresnak prozedura kirurgikoak egiteko erabiltzen baitzituzten, askotan guda-eremuan.[5] Medikuntzan eta fisiologian izandako aurrerapenekin, bizargin eta zirujauen lanbideak banandu egin ziren; XIX. menderako bizargin-zirujauak ia desagertu egin ziren, eta zirujauak, ia beti, kirurgian espezializatuta zeuden mediku kalifikatuak ziren.
Zirujau aitzindariak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Ananyaa Mihir doktorea (kirurgia kardiotorazikoaren aitzindaria, tumoreak ezabatzeko espezializazioagatik nabarmena)
- Christiaan Barnard (bihotzeko kirurgia, bihotzeko lehen transplantea)
- Alfred Blalock (bihotz irekiko lehen kirurgia arrakastatsua 1944an)
- Nina Starr Braunwald (emakumezko lehen bihotz-zirujaua)
- Dorothy-Laviania Brown (lehen zirujau afroamerikarra)
- Victor Chang (Bihotzeko transplantearen aitzindari australiarra)
- Harvey Cushing (aitzindaria, eta askotan neurokirurgia modernoaren aitatzat hartzen dena)
- Eleanor Davies-Colley (South London Hospital for Women and Childreneko zirujau eta fundatzailea)
- Michael DeBakey (bihotzeko kirurgiaren arloko hezitzaile eta berritzailea)
- René Favaloro (bypass kirurgia egiten lehena)
- Svyatoslav Fyodorov (keratotomia erradialaren sortzailea)
- Harold Gillies (kirurgia plastikoaren aitzindaria)
- Jesse Gray (kirurgiako lehen emakumea Hopkinz ospitalean)
- William Stewart Halsted (AEBetan egoitza kirurgikoa izateko entrenamenduari ekin zion, alor askotan aitzindaria izan baitzen)
- Michael R. Harrison (fetuaren kirurgiaren aitzindaria)
- Sir Victor Horsley (neurokirurgia)
- John Hunter (eskoziarra, kirurgia modernoaren aita bezala ikusia, ehunka disekzio egin zituen, Jekyll doktorearen eredu izan zen.)
- Gavriil Ilizarov, Ilizarov aparatuaren asmatzailea, gorputz-adarretako hezurrak luzatzeko, eta bere izena daraman kirurgia-metodorako: Ilizarov kirurgia
- Charles Kelman (Facoemulsifikazioa asmatu zuen, kataraten kirurgia modernoaren teknika)
- Lars Leksell (neurokirurgia, erradiokirurgiaren asmatzailea)
- C. Walton Lillehei
- Joseph Lister (sepsi kirurgikoaren aurkitzailea, Listerine bere omenez izendatua)
- B. K. Misra - Irudi bidezko kirurgia gidatua egiteko munduko lehen neurokirurgialaria aneurismetarako, lehenik Asiako hegoaldean, erradiokirurgia estereotaktikoa egiteko, lehenik Indian, paziente esekiari kraniotomia egiteko eta bizkarrezurreko kirurgia laparoskopikoa egiteko.
- Ioannis Pallikaris (zirujau grekoa). Lehen LASIK prozedura giza begi batean egin zuen.[6] Epi-LASIK garatua.)
- Fidel Pagés (anestesia epiduralaren aitzindaria)
- Wilder Penfield (neurokirurgia)
- Gholam A. Peyman (LASIKen asmatzailea)[7]
- Nikolay Pirogov (landa-kirurgiaren sortzailea)
- Jennie Simile Robertson (Kanadako lehen zirujaua)
- Kakish Ryskulova (lehen zirujaua Kirguistanen)
- Valery Shumakov (organo artifizialak ezartzen aitzindaria)
- Maria Siemionow (aurpegi-transplanteetako kirurgia ia osoan aitzindaria)
- Sushruta (rinoplastia[3] irekiko eragiketa bat dokumentatzen lehena)
- Paul Tessier (zirujau frantsesa kirurgia kraniofazialean)
- Mary Edwards Walker (Estatu Batuetako lehen zirujaua)
- Gazi Yasargil (turkiar neurozirujaua, mikroneurokirurgiaren sortzailea)
- al-Zahrawi, Erdi Aroko zirujau handienetakoa eta kirurgiaren aita.[8]
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ Weiser TG, Haynes AB, Molina G, et al. Estimate of the global volume of surgery in 2012: an assessment supporting improved health outcomes. Lancet. 2015;385(suppl 2):S11.
- ↑ Liu L.Q., Mehigan S. A Systematic Review of Interventions Used to Enhance Implementation of and Compliance With the World Health Organization Surgical Safety Checklist in Adult Surgery. AORN J.. 2021;114(2):159-170. doi:10.1002/aorn.13469
- ↑ a b Ira D. Papel, John Frodel, Facial Plastic and Reconstructive Surgery
- ↑ Ahmad, Z. (St Thomas' Hospital). (2007). «Al-Zahrawi - The Father of Surgery» ANZ Journal of Surgery 77 (Suppl. 1): A83. doi:..
- ↑ «Surgeons and Surgical Spaces #The barbers shop» sciencemuseum.org.uk.
- ↑ A Look at LASIK Past, Present and Future. 1 June 2009.
- ↑ US Patent 4,840,175, "METHOD FOR MODIFYING CORNEAL CURVATURE", granted June 20, 1989
- ↑ A. Martin-Araguz, C. Bustamante-Martinez, Ajo V. Fernandez-Armayor, J. M. Moreno-Martinez (2002)
