Zuia
| Zuia | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Araba, Euskal Herria | |||||||||||
 | |||||||||||
| |||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua | Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Euskal Autonomia Erkidegoa | ||||||||||
| Lurraldea | Araba | ||||||||||
| Eskualdea | Zuia-Gorbeialdea | ||||||||||
| Izen ofiziala |  Zuia | ||||||||||
| Alkatea | Unai Gutiérrez Urkiza (Bildu) | ||||||||||
| Posta kodea | 01130 | ||||||||||
| INE kodea | 01063 | ||||||||||
| Herritarra | zuiar | ||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Koordenatuak | 42°58′55″N 2°49′57″W / 42.9819°N 2.8325°W42°58′55″N 2°49′57″W / 42.9819°N 2.8325°W | ||||||||||
 | |||||||||||
| Azalera | 122,49 km2 | ||||||||||
| Distantzia | 20 km Gasteiza | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 2.330 (2022) 12 (2021) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 19,43 biztanle/km² | ||||||||||
| Hazkundea (2003-2013)[1] | % 15,68 | ||||||||||
| Zahartze tasa[1] | % 20,38 | ||||||||||
| Ugalkortasun tasa[1] | ‰ 24,12 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera tasa[1] | % 79,87 (2011) | ||||||||||
| Genero desoreka[1] | % 2,81 (2011) | ||||||||||
| Langabezia erregistratua[1] | % 5,51 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak[1] | % 27,71 (2010) | ||||||||||
| Kaleko erabilera [2] | % 5.8 (2016) | ||||||||||
| Etxeko erabilera[3] | % 13.07 (2016) | ||||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||||
| Webgunea | http://www.zuia.com | ||||||||||
Zuia Araba iparraldean dagoen udalerria da, Zuia-Gorbeialdea eskualdeko handiena. Gasteiztik 18 bat kilometrora dago. Haren herriburua Murgia da.
Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Inguru naturala[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Zuia Gorbeiaren magalaren inguruan dago, eta Arabako mendirik altuenera igotzeko abiapuntua da. Arrato eta Badaiakoa udalerriaren muga naturalak dira, eta aipatzekoa da haranaren erdialdean dagoen Atxabal-Oroko mendigunea.
Udalerria zeharkatzen duen ibai nagusia Baias ibaia da.
Udalerri mugakideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Iparraldean: Orozko (Bizkaia).
- Hegoaldean: Gasteiz eta Badaiako Sierra Bravako Komunitatea.
- Ekialdean: Zigoitia.
- Mendebaldean: Amurrio eta Urkabustaiz.
Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Esaten da Erdi Aroko ganboatar eta oinaztarren arteko gatazka odoltsuek Zuian izan zutela sorrera[4].
Banaketa administratiboa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Zuiako udalerria honako 13 herriez osatua dago, biztanleen kopuruaren arabera:
- Murgia (udalburua): 1.169 biztanle 2007an.
- Sarria: 310 bz.
- Bitoriano: 255 bz.
- Ametzaga: 245 bz.
- Markia: 68 bz.
- Domaikia: 61 bz.
- Gillerna: 49 bz.
- Lukiano: 49 bz.
- Jugo: 47 bz.
- Aperregi: 44 bz.
- Zarate: 33 bz.
- Altube*: 29 bz.
- Ziorraga*: 13 bz.
(* Altube —lehen Monreal de Zuya gisa ere ezaguna— eta Ziorraga auzo gisa har daitezke, ez baitute kontzeju izaerarik.)
Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
XX. mendearen lehen erdia gorabeherarik gabe igaro zen Zuiako populazioari dagokionez. 1950eko hamarkadatik aurrera, ordea, populazioak beherako joera hartu zuen, gehienbat Gasteiz eta Bilbo hirietarako izandako emigrazioaren ondorioz.
1980ko hamarkadatik aurrera, garraiobideak hobetzearen eta hirietako etxebizitzen prezio altuen ondorioz, jende berria iritsi zen udalerrira, batez ere Murgira eta haren inguruetara. Horrek populazioa handitzea eragin zuen. Hala ere, populazio berri horren gehienak ez zuen lanik egiten udalerrian, Gasteizen baizik, eta udalerria lo-hiri bihurtu zen biztanle horientzat.
| Zuiako biztanleria |
|---|
 |
| Datu-iturria: www.ine.es |
Politika[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Zuia udalerrian Euskal Herria Bildu koalizioak zuzentzen du udala 2011ko hauteskundeetatik. Lehenago EAJk izan zuen alkatetza. Zuiako udalak 11 zinegotzi ditu osotara.
Zuiako alkatea Bildu koalizioko Unai Gutierrez Urquiza da 2011ko udal hauteskundeez geroztik. Udaleko hamaika zinegotzietatik lau ditu.
Zuiako udalbatza | |||||
Alderdia |
2015eko maiatzaren 24a |
2011ko maiatzaren 22a | |||
| Zinegotziak | Boto kopurua | Zinegotziak | Boto kopurua | ||
| Euskal Herria Bildu* | 4 / 11 |
4 / 11 |
|||
| Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ) | 3 / 11 |
3 / 11 |
|||
| Zuiak batzen gaitu-Zuia nos une | 3 / 11 |
3 / 11 |
|||
| Alderdi Popularra (PP) | 1 / 11 |
1 / 11 |
|||
| *2011ko hauteskundeetan Bildu gisa aurkeztu zen koalizioa. | |||||
| Datuen iturria: Hauteskundeen emaitzak euskadi.net webgunean | |||||
Alkateak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Hauek izan dira Zuiako azken alkateak:
| Alkatea | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera | Alderdia[5] | |
| Ignacio Oregui Goenaga[5][6][7] | 1979 | 1983 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Ignacio Oregui Goenaga[6] | 1983 | 1987 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| 1987 | 1991 | Euzko Alderdi Jeltzalea | ||
| Jose Maria Ibañez Loyo[6] | 1991 | 1995 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Jose Maria Ibañez Loyo[6] | 1995 | 1999 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Jose Maria Ibañez Loyo[6] | 1999 | 2003 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Patxi Goikoetxea Buruchaga[6] | 2003 | 2007 | Euzko Alderdi Jeltzalea-Eusko Alkartasuna | |
| 2007 | 2011 | Euzko Alderdi Jeltzalea | ||
| Unai Gutierrez Urquiza[8] | 2011 | 2015 | Bildu | |
| Unai Gutierrez Urquiza[5][8] | 2015 | 2019 | Euskal Herria Bildu | |
| Unai Gutierrez Urquiza[8][9] | 2019 | Jardunean | Euskal Herria Bildu | |
| 2023 | 2027 | |||
Garraioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Araba Bus sareko 
eta 
lineek zerbitzua ematen diote udalerri honi:
|
Gainera, Eskualdeko Garraioa sareak 2 linea ditu udalerrian:
|
Kultura[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskara[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Zuiako hizkuntza nagusia euskara izan da XIX. mende arte; bertako hizkera mendebaleko euskararen aldaera zen, eta XX. mendean atzerakada nabarmena izan zuen, erabat galtzeraino. Mende haren azken laurdenean abiatutako berreskuratze prozesuaren ondorioz, gaur egun zuiarren % 48,7 inguru da euskalduna, eta hiztun horiek biltzeko asmoz sortua da Bidabarri euskara taldea.
Ondasun nabarmenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Gorbeiako Natura Parkea.
- Oroko Santutegia, Bitoriano ondoan dagoena, Atxabal-Oro haitzen parean (896 m). Eraikin nagusia XVI. mendekoa da.
- Jugatxiko baseliza, Jugotik gertu dagoena. Aisialdigunea du alboan, Arabako Foru Aldundiarena den parkean.
- Eztiaren museoa, Murgiko Oregi etxean dago.
- Bitorianoko 17. zenbakia duen baserria, XVII. mendekoa, Eusko Jaurlaritzak monumentu izendatua[10].
Zuiar ospetsuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Jose Santos Intxaurregi (17??-1811), jugoar merkataria, Buenos Airesen politikaria izandakoa.
- Luis Alava Sautu (1890-1943), murgiar politikaria, fusilatua.
- Javier Ruiz de Larrinaga (1979 - ), ametzagar ziklo-krosslaria.
- Elena Loyo (1983-), atleta.
- Mikel Landa (1989-), murgiar txirrindularia.
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ a b c d e f g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ Zuiako aisialdiari buruzko informazioa Zuiako Kuadrillaren webgunean. Bertan, ganboatar eta oinaztarren inguruko aipamena egiten da.
- ↑ a b c «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-03-22).
- ↑ a b c d e f «Zuia - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-14).
- ↑ (Gaztelaniaz) Cañamero Redondo et al., Antonio. (1982). Enciclopedia Histórico Geográfica de Álava. Haranburu Editor, (IV. Liburukia) 358 or..
- ↑ a b c (Gaztelaniaz) «Unai Gutiérrez levanta la makila en su tercer mandato» El Correo 2019-06-15 (Noiz kontsultatua: 2020-03-15).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Alcaldías en Álava: Labastida, Zigoitia y Laguardia para el PNV, Samaniego para EH Bildu» Gasteiz Hoy 2019-06-15 (Noiz kontsultatua: 2020-03-17).
- ↑ Bitorianoko 17 zenbakia duen baserriaren izendapena monumentu gisa Euskal Herriko Aldizkari Ofizialean
Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Araba
- Arabako udalerrien zerrenda
- Gasteiz eta Araba Erdialdeko eremu funtzionala
- Gorbeialdea
- Badaiako Mendilerroko Erkidegoa
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
 |
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa |
- Zuiako udalaren webgunea
- (Gaztelaniaz) Zuia Auñamendi entziklopedian
- "Herri txiki, infernu handi" saioan (ETB).
Datuak: Q228613
Multimedia: Zuia
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Zuia
| Zuiako herriak | ||
|---|---|---|
|
Altube • Ametzaga • Aperregi • Bitoriano • Domaikia • Gillerna • Jugo • Lukiano • Markia • Murgia • Sarria • Zarate • Ziorraga | ||
| ||||||||