Abenduaren 1

Abenduaren 1a gregoriotar egutegiaren urteko hirurehun eta hogeita hamabostgarren eguna da, 336.a bisurteetan. 30 egun falta dira urtea amaitzeko.

Jaiotzak Euskal Herrian Alfontso Jaiotza: Baiona, 1273 Heriotza: Windsorreko gaztelua, 1284ko abuztuaren 19a Xavier de Ravignan Jaiotza: Baiona, 1795 Heriotza: former 10th arrondissement of Paris (en) , 1858ko otsailaren 26a Mateo Garralda Jaiotza: Burlata, 1969 Telesforo Monzon Jaiotza: Bergara, 1904 eta 1904 Heriotza: Baiona, 1981eko martxoaren 9a Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Munduan Woody Allen Jaiotza: Bronx eta New York, 1935 eta 1935 Georgi Zhukov Jaiotza: Strelkovka, 1896 (juliotar egutegia) Heriotza: Mosku, 1974ko ekainaren 18a Bette Midler Jaiotza: Honolulu, 1945 Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Artikulurik ez duten Abenduaren 1ko jaiotzak Sarah Silverman • Martin Heinrich Klaproth • Eskuz gaurkotu Heriotzak Euskal Herrian Mikel Laboa Jaiotza: Donostia, 1934ko ekainaren 15a Heriotza: Donostia, 2008 Panpi Ladutxe Jaiotza: Azkaine, 1955eko uztailaren 13a Heriotza: Baiona, 2021 Segundo Azpiazu Jaiotza: Donostia, 1944ko otsailaren 11 Heriotza: Donostia, 2016 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Munduan Alexandro I.a Errusiakoa Jaiotza: San Petersburgo, 1777ko abenduaren 12a (juliotar egutegia) eta 1777ko abenduaren 23a Heriotza: Taganrog, 1825 (juliotar egutegia) David Ben-Gurion Jaiotza: Płońsk, 1886ko urriaren 16a Heriotza: Ramat Gan, 1973 James Baldwin Jaiotza: Harlem, 1924ko abuztuaren 2a Heriotza: Saint-Paul-de-Vence, 1987 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Artikulurik ez duten Abenduaren 1ko heriotzak J.B.S. Haldane • Alfred Thayer Maan • Abraham a Sancta Clara • Eskuz gaurkotu

Gertaerak HIESaren Aurkako Nazioarteko Eguna HIESaren irudia 1640 - Portugalek independentzia berreskuratu zuen. 1822 - Petri I.a Brasilgoa formalki Brasilgo Enperadore izendatu zuten, bere erregealdia hasi eta zazpi astera, bere urtebetetzearekin bat eginez. 1918 - Danimarka-Islandia Batasun Aktaren sinadurarekin Danimarkak Islandiako Erresuma estatu burujabe gisa onartu zuen, bi estatuak batuz monarkia bakarraren pean. 1955 - Rosa Parks emakume beltzak uko egin zion autobuseko eserlekua gizon txuri bati uztera, Montgomeryn, Alabama. 1973 - Papua Ginea Berria Australiatik independizatu zen. + Gertaera gehiago... Egutegia << Abendua >> Al As Az Og Or Lr Ig 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2024 Aurreko eta hurrengo urteetan 2021: Asteazkena 2022: Osteguna 2023: Ostirala 2025: Astelehena 2026: Asteartea 2027: Asteazkena Izendegia Santutegia: Daturik ez (gehitu) Seaska egutegia: Etor, Etorne, Guren, Gurena eta Urti.

Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.

---

Gertaerak

Euskal Herria

• 1970 - Eugen Beihl ohorezko kontsul alemaniarra ETAk Donostian bahitu zuen. Haren automobila erabilizi Ipar Euskal Herrira eraman zuten. Burgosko Prozesu betean, presioa eragiteko ekintza izan zen.
• 1978 – ETAk Manuel Leon Ortega goardia zibileko agentea hil zuen Oñatin.
• 1993 – Ertzaintza Egin egunkariaren Hernaniko egoitzetan sartu zen eta ikerketa saileko ordenagailuak eraman zituen.

Mundua

• 1955 – Poliziak Rosa Parks emakume beltza atxilotu zuen Montgomeryn (Alabama, Estatu Batuak gizon zuri bati autobuseko eserlekua ez uzteagatik.
• 1998 – Quebeceko Alderdi Quebecarrak eskualdeko hauteskundeak irabazi zituen.
• 2005 – Hegoafrikak sexu bereko pertsonen arteko ezkontzak legeztatu zituen.
• 2006 – Ia 400 hildako Filipinetan Durian tifoiaren euriek eragindako uholde eta lubiziengatik.
• 2007 – Frantzia: Guardia zibil bat hil eta beste bat larri zauritu zituzten Capbretonen ustezko etakideek haien aurkako operazio batean.
• 2009 – Eskoziaren independentziari buruzko galdeketa egiteko bide orria aurkeztu zuen Alex Salmondek.

Arte eta kultura

Mundua

• 1993 – Little Buddha ("Buda Txikia") filma estreinatu zen, Bernardo Bertoluccik zuzendu eta Keanu Reeves, Bridget Fonda, Chris Isaak, Ruocheng Ying eta Rudraprasad Sengupta aktoreek antzeztu zuten.

Zientzia eta teknologia

Euskal Herria

• 2008 – Bidarteko Estia ingeniaritza eskolak eta Mondragon Unibertsitateak hitzarmena sinatu zuten Baionako Merkatal eta Industri Ganbararen egoitzan.

Jaiotzak

Euskal Herria

• 1443 – Maddalen Frantziakoa, Vianako printzesa eta Nafarroako erregeordea (h. 1495).
• 1664 – André Dreuillet, frantziar apaiz katolikoa, Baionako apezpikua izandakoa, Tolosa Okzitanian (h. 1727).
• 1795 – Xavier de Ravignan, lapurtar aita jesuita, Parisko Notre-Dame katedraleko sermolaria (h. 1858).
• 1863 – José Salis, gipuzkoar pintorea, Santoñan (h. 1927).
• 1884 – Ignazio Maria Etxaide, euskarazko eta gaztelaniazko idazlea, ingeniaria eta euskaltzalea (h. 1962).
• 1886 – Jan Piarre Larralde, lapurtar bertsolaria (h. 1945).
• 1899 –
  • Mayi Elizaga, frantsesezko lapurtar idazlea (h. 1941).
  • Aurelio Iñigo, nafar ekintzaile anarkista (h. 1936).
• 1902 – Manuel Iribarren, nafar idazle eta kritikaria (h. 1973).
• 1904- Telesforo Monzon, bergarar idazle, euskaltzain eta politikaria, buruzagi jelkidea eta ondoren Herri Batasunaren sortzaileetako bat (h. 1981).
• 1917 – Felisa Libano, bizkaitar nekazaria, pandero jotzailea eta dantzaria (h. 2000).
• 1918 – José Joaquín Arazuri, nafar medikua eta historialaria (h. 2000).
• 1924 – Paula Lamarain, gipuzkoar erraketista (h. 2018).
• 1941 – José Antonio Latorre, bizkaitar futbolari ohia.
• 1943 – Gregorio Larrañaga, Mañukorta, bizkaitar bertsolaria (h. 2022).
• 1955 – Pancho Egozkue, nafar auto pilotu ohia, Kalifornia Beherean.
• 1958 – Silvia Iranzo, gipuzkoar ekonomialaria eta Espainiako enbaxadore ohia.
• 1961 – Txema Portillo, euskal historialaria, Ermuko Foroaren sortzaileetako bat, Castro Urdialesen.
• 1964 – Maria Iraburu, nafar biologialari, ikerlari eta unibertsitate irakaslea.
• 1969 – Mateo Garralda, nafar eskubaloi jokalari ohi eta entrenatzailea.
• 1970 – Antonio Casado da Rocha, gipuzkoar filosofoa eta EHUko irakaslea, Henry David Thoreauren bizitza eta filosofian eta bioetikan aditua.
• 1975 – Rubén Zamora, nafar aktorea.
• 1980 – Anuska Esnal Oliden, gipuzkoar gizarte langilea eta politikaria
• 1988 – Alberto Agirrezabalaga, gipuzkoar eskubaloi jokalaria.
• 1993 – Gotzon Udondo, bizkaitar txirrindularia.
• 2003 – Hugo Aznar, nafar txirrindularia.

Mundua

• 1081 – Luis VI.a Frantziakoa, Frankoen erregea (h. 1137).
• 1083 – Ana Komnena, bizantziar printzesa eta historialaria, Alexiada lanaren egilea (h. 1153).
• 1241 – Margarita Siziliakoa, Sizilia eta Alemaniako printzesa (h. 1270).
• 1561 – Sofia Edviga Brunswick-Wolfenbüttelekoa, Brunswick-Wolfenbütteleko printzesa eta Pomerania-Wolgasteko dukesa ezkontidea (h. 1631).
• 1716 – Étienne Maurice Falconet, frantziar eskultorea (h. 1791).
• 1761 – Marie Tussaud, frantziar artista (h. 1850).
• 1792 – Nikolai Lobatxevski, errusiar matematikari eta geometra (h. 1856).
• 1800 – Mihály Vörösmarty, hungariar idazlea (h. 1855).
• 1806 – Lungtok Gyatso, bederatzigarren Dalai Lama (h. 1815).
• 1823 – Karl Schenk, Suitzako Konfederazioko presidentea (h. 1895).
• 1844 – Alexandra Danimarkakoa, Erresuma Batuko erregina ezkontidea (h. 1925).
• 1851 – Eugenie Schumann, alemaniar piano-jotzailea, piano-irakaslea eta idazlea (h. 1938).
• 1863 – Orein Beltz, oglala leinuko siux tribu indiarreko buruzagia (h. 1950).
• 1867 – Ignacy Mościcki, Poloniako presidentea (h. 1946).
• 1872 – Maria Walanda Maramis, Indonesiako Heroi Nazionala (h. 1924)
• 1873 – Charles Ruijs de Beerenbrouck, Herbehereetako lehen ministroa (h. 1936).
• 1874 – Michael Mallin, irlandar errepublikar eta sozialista, 1916ko Pazko Matxinadako buruzagietako bat (h. 1916).
• 1880 – Thomas Griffith Taylor, ingeles geografoa, antropologoa eta esploratzailea (h. 1963).
• 1883 – Luigi Ganna, italiar txirrindularia, Italiako Giroaren lehen garailea (h. 1957).
• 1884 – Karl Schmidt-Rottluff, alemaniar margolari espresionista eta marrazkilaria, Die Brücke artista taldearen lau sortzaileetako bat (h. 1976).
• 1886 –
  • Rex Stout, estatubatuar eleberri beltz egilea (h. 1975).
  • Zhu De, txinatar militarra eta politikaria (h. 1976).
• 1889 – Vasily Blyukher, sobietar mariskala (h. 1938).
• 1893 – Ernst Toller, alemaniar idazlea eta politikaria (h. 1939).
• 1896 – Georgi Zhukov, sobietar militarra, Armada Gorriko burua (h. 1974).
• 1910 – Alicia Markova, britainiar dantzaria (h. 2004).
• 1911 – Franz Binder, austriar futbolari eta entrenatzailea (h. 1989).
• 1913 - Mary Martin, estatubatuar antzerki- eta zinema-aktorea (h. 1990).
• 1920 – Lê Duc Anh, Vietnamgo presidentea (h. 2019).
• 1923 – Maurice de Bevere, Morris, belgikar komikigilea, Lucky Luke pertsonaiaren sortzailea (h. 2001).
• 1925 – Martin Rodbell, estatubatuar biokimikaria, 1994ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1998).
• 1928 – Eloína Miyares, kubatar hizkuntzalaria (h. 2015).
• 1930 – Aina Moll Marquès, Herrialde Katalanetako filologo eta politikaria (h. 2019).
• 1931 – George Maxwell Richards, Trinidad eta Tobagoko laugarren presidentea (h. 2018).
• 1933 –
  • Marta Rodríguez, kolonbiar zinemagilea.
  • Violette Verdy, frantziar dantzari, koreografo, irakasle, zuzendari eta idazlea (h. 2016).
• 1934 – Pedro Tamen, portugaldar idazle eta literatura itzultzailea (h. 2021).
• 1935 – Woody Allen, estastubatuar zinema zuzendari, gidoilari eta aktorea.
• 1937 –
  • Bruce Brown, estatubatuar dokumental zinema zuzendaria (h. 2017).
  • Vaira Vīķe-Freiberga, Letoniako presidentea.
• 1939 – Néstor García Canclini, argentinar saiakeragile eta antropologoa.
• 1940 –
  • Mário da Graça Machungo, Mozambikeko lehen ministroa (h. 2020).
  • Richard Pryor, estatubatuar aktore, idazle eta MCa (h. 2005).
• 1941 – Jesús Moncada, katalan hizkuntzako espainiar idazlea (h. 2005).
• 1942 –
  • John Clauser, estatubatuar fisikaria, 2022ko Fisikako Nobel Saria.
  • Albertine Zullo, frantziar diseinatzailea eta ilustratzailea.
• 1943 – Finn E. Kydland, norvegiar ekonomialari eta unibertsitate irakaslea, 2004ko Ekonomiako Nobel Saria.
• 1944 –
  • Tahar Ben Jelloun, frantsesez idazten duen marokoar idazle eta poeta.
  • Daniel Pennac, marokoar jatorriko frantziar idazlea.
• 1945 – Bette Midler, estatubatuar aktorea eta abeslaria.
• 1947 – Alain Bashung, frantziar abeslari, egile abeslari eta aktorea (h. 2009).
• 1948 – Isabel Borondo, espainiar telebista-aurkezlea.
• 1949 –
  • Pablo Escobar, kolonbiar politikari eta narkotrafikatzailea (h. 1993).
  • Sebastián Piñera, Txileko presidentea (h. 2024).
• 1950 –
  • Otto Pérez Molina, Guatemalako presidentea.
  • Seiichi Sakiya, japoniar futbolari ohia.
• 1951 –
  • Aleksandar Panaiotov Aleksandrov, bulgariar kosmonauta ohia, espazioan egondako bigarren bulgariarra.
  • Michel Palmié, frantziar hamabosteko errugbilari ohia.
  • Jaco Pastorius, estatubatuar baxu-jotzailea eta konpositorea, historiako eragin handienetako baxu-jotzaile bat (h. 1987).
  • Treat Williams, estatubatuar aktorea (h. 2023).
• 1953 – Antoine de Caunes, frantziar aktore, zuzendari eta telebista-aurkezlea.
• 1955 – Verónica Forqué, espainiar aktorea (h. 2021).
• 1956 – Julee Cruise, estatubatuar abeslaria (h. 2022).
• 1958 – Javier Aguirre Onaindía, El Vasco Aguirre, euskal jatorriko mexikar futbolari ohia eta entrenatzailea.
• 1961 – Lito Vitale, argentinar musikagile eta piano-jotzailea.
• 1963 – Soraya Rodríguez, espainiar abokatua, irakaslea eta politikaria.
• 1964 – Salvatore Schillaci, italiar futbolari ohia.
• 1966 – Édouard Baer, frantziar aktorea.
• 1968 – Iris Cochón, galiziar irakaslea, idazlea, itzultzailea eta literatura kritikaria.
• 1970 – Jonathan Coulton, estatubatuar abeslaria.
• 1971 – Emily Mortimer, zinema eta telebistako ingeles aktorea.
• 1976 – Pablo Chiapella, espainiar aktorea
• 1977 – Perle Bouge, frantziar arraunlari paralinpikoa.
• 1979 –
  • Morodo, espainiar reggae abeslaria.
  • Shinji Murai, japoniar futbolari ohia.
• 1981 –
  • Kenji Haneda, japoniar futbolari ohia.
  • Aleksa Lundberg, suediar emakumezko aktore eta kazetari transgeneroa.
• 1982 – Riz Ahmed, ingeles aktorea, musikaria eta aktibista.
• 1985 – Janelle Monáe, estatubatuar abeslari, aktore eta musika-ekoizlea.
• 1988 – Zoë Kravitz, estatubatuar aktore, abeslari eta modeloa.
• 1991 – Sun Yang, txinatar igerilaria.
• 1996 – Zoë Straub, austriar abeslaria eta aktorea.

Heriotzak

Euskal Herria

• 1876 – Jose Maria Murga, el moro vizcaíno, euskal militar, esploratzaile, politiko eta idazlea, Cadizen (j. 1827).
• 1919 – Pedro Soraluze, euskal historialari, kazetari eta iragarkigilea.
• 1947 – José Lázaro, nafar bankari eta mezenasa, Madrilen (j. 1862).
• 1989 – Patxi Etxeberria, euskal idazlea, itzultzailea eta jesuita (j. 1900).
• 1994 – Maite Luisa Goikoetxea, nafar kazetaria, Bartzelonan (j. 1946).
• 2002 – Kepa Areso, euskal herritar futbolaria, Buenos Airesen (j. 1911).
• 2008 – Mikel Laboa, euskal abeslaria eta musikagilea (j. 1934).
• 2015 – Josu Zubiaur, bizkaitar ingeniaria, arkitektoa eta unibertsitateko irakaslea, EiTBko lehenbiziko zuzendaria (j. 1935).
• 2016 – Segundo Azpiazu, gipuzkoar saskibaloi jokalari eta entrenatzailea (j. 1944).
• 2019 – Basilio Sarobe Aldabe, nafar apaiza, euskaltzalea eta itzultzailea (j. 1929).
• 2020 –
  • Faustino Amiano, gipuzkoar arraunlari ohia (j. 1944).
  • Jose Angel Torres, gipuzkoar paleontologiazalea eta geologiazalea (j. 1959).
• 2022 – Carmelo Angulo, bizkaitar diplomazialaria, Madrilen (j. 1947).

Mundua

• 1049 – Ermesenda Foixkoa, Aragoiko erregina ezkontidea.
• 1135 – Henrike I.a Ingalaterrakoa, Ingalaterrako erregea.
• 1374 – Magnus IV.a Suediakoa, Norvegiako eta Suediako erregea (j. 1316).
• 1455 – Lorenzo Ghiberti, italiar idazle, eskultore, arkitekto eta urregina (j. 1378).
• 1530 – Margarita Austriakoa, Austriako artxidukesa, Austria eta Geronako printzesa eta Saboyako dukesa ezkontidea (j. 1480).
• 1581 – Edmund Campion, ingeles jesulagun, martiri eta santu katolikoa (j. 1540).
• 1633 – Elisabet Klara Eugenia Austriakoa, Espainiako infanta (j. 1566).
• 1640 – Jurgi Gilen I.a Brandeburgokoa, Brandeburgoko margrave printze hautesle eta Prusiako dukea (j. 1595).
• 1804 – Philippe Lebon, frantziar zientzialaria, zur-gasa lortzeko eta erabilera industrializatzeko ikerketa egin zuena (j. 1767).
• 1825 – Alexandro I.a Errusiakoa, Errusiako enperadorea (j. 1777).
• 1847 – Ana Perichon, frantziar-argentinar aristokrata (j. 1775).
• 1866 – George Everest, galestar lur-neurtzaile eta geografoa (j. 1790).
• 1880 – Daniel Bashiel Warner, Liberiako presidentea (j. 1815).
• 1916 – Charles de Foucauld, frantses esploratzaile eta misiolaria (j. 1858).
• 1928 – José Eustasio Rivera, kolonbiar poeta eta eleberrigilea (j. 1888).
• 1934 – Sergei Kirov, sobietar poltikaria (j. 1886).
• 1935 – Bernhard Schmidt, estoniar jatorriko alemaniar astronomo eta optikaria (j. 1879).
• 1943 –
  • Julienne Mathieu, Frantziako film mutuetako lehen aktoreetako bat (j. 1874).
  • Damrong Rajanubhab, Thailandiako printzea (j. 1862).
• 1947 –
  • Aleister Crowley, britainiar poeta entsegulari eta nobela idazlea (j. 1875).
  • Godfrey Harold Hardy, britainiar matematikaria (j. 1877).
• 1952 – Vittorio Emanuele Orlando, Italiako lehen ministroa (j. 1860).
• 1964 – Jarilaos Vasilakos, greziar atleta (j. 1877).
• 1972 – Antonio Segni, Italiako presidentea (j. 1891).
• 1973 – David Ben-Gurion, Israelgo aurreneko lehen ministroa (j. 1886).
• 1974 – Lajos Zilahy, hungariar idazlea (j. 1891).
• 1979 – Eduardo Blanco Amor, galiziar idazlea (j. 1905).
• 1980 – John Herman Randall, Jr., estatubatuar historialaria eta filosofoa (j. 1899).
• 1987 – James Baldwin, estatubatuar eleberrigilea eta afro-amerikarren eskubideen aldeko ekintzailea (j. 1924).
• 1989 – Alvin Ailey, estatubatuar dantzaria (j. 1931).
• 1990 –
  • Vijaya Lakshmi Pandit, Indiako politikaria (j. 1900).
  • Simone Melchior, frantziar esploratzaile eta ozeanografoa, Jacques-Yves Cousteauren emaztea eta kolaboratzailea (j. 1919).
• 1991 – George Stigler, estatubatuar ekonomialaria, 1982ko Ekonomiako Nobel Saria (j. 1911).
• 1997 – Stéphane Grappelli, jazzeko biolin-jotzaile frantziarra (j. 1908).
• 1998 – Aisha Abdelrahman, Bint al-Shati, arabierazko egiptoar idazlea eta literatura irakaslea (j. 1913).
• 2004 –
  • Bernardo Lippe-Biesterfeldekoa, Herbehereetako printze ezkontidea (j. 1911).
  • Norman Newell, britainiar musika ekoizlea (j. 1919).
• 2006 – Claude Jade, frantziar aktorea (j. 1948).
• 2007 –
  • June Almeida, eskoziar birologoa, BBCren arabera lehen koronabirusa aurkitu zuen emakumea (j. 1930).
  • Angelo Conterno, italiar txirrindularia (j. 1925).
• 2011 – Christa Wolf, Ekialdeko Alemaniako eleberrigile, entsegulari eta zinema gidoilaria (j. 1929).
• 2013 –
  • Alfonso Armada, espainiar militarra, 1981eko otsailaren 23ko estatu kolpeko parte hartzailea (j. 1920).
  • Carlos González Echegaray, kantabriar bibliografoa (j. 1921).
• 2018 – Ken Berry, estatubatuar aktorea (j. 1933).
• 2020 –
  • Juan Hormaechea, Kantabriako presidentea (j. 1939).
  • Eduardo Lourenço, portugaldar idazle, irakasle, kritikari, filosofo eta saiakeragilea (j. 1923).
  • Arnie Robinson, estatubatuar atleta, luzera jauzian espezialitatua (j. 1948).
  • Elodia Zaragoza-Turki, espainiar idazle, poeta eta editorea (j. 1939).
• 2022 –
  • Ercole Baldini, italiar txirrindularia (j. 1933).
  • Mylène Demongeot, frantziar aktore eta modeloa (j. 1935).
  • Quentin Oliver Lee, estatubatuar aktore eta ekoizlea (j. 1988).
  • Julia Reichert, estatubatuar dokumental-zuzendaria, AEBetako 'mugimendu zinematografiko independentearen amabitxia' (j. 1946).
• 2023 – Sandra Day O'Connor, estatubatuar epaile eta legelaria (j. 1930).

Jaiak eta urteurrenak

• Sehaska egutegiko izendegia: Etor, Etorne, Guren, Gurena eta Urti.
• HIESaren Aurkako Nazioarteko Eguna ospatzen da.
• Islandiako jai egun nazionala.

Kanpo estekak

• Datuak: Q2297
• Multimedia: 1 December / Q2297

Azaroaren 30 | Urteko egutegi | Abenduaren 2